Ku Fuyaulwa Bakeñisa ku Beya Mulimu Mwa Sibaka sa Pili

Ka mo li Kandekezwi ki bo Pierre Worou

Mulumelisezo wa Sifura wa kuli “Bonjour!” ni itusisize wona mwa bupilo bwa ka kaufela. Kono mwa November 1975, ne ni tamezwi mulumelisezo wo. Kashe ni mi taluseze mo ne ku tahezi kuli ni tamiwe ni ze ne ezahezi hamulaho wa fo.

NE NI pepilwe ka January 1, 1944, mwa sibaka se si kwa mafelelezo a tolopo ya Save, mwa naha ya Benin. * Bashemi ba ka ne ba ni file libizo la puo ya si-Yoruba la Abiola. Ha ne ni sa li mwanana, ne ni cincize libizo leo ni ku ipeya la Pierre, ili le ne ni nahana kuli haki la kwa santulu mi la zibahala hahulu.

Batu ba mwa tolopo yeo ne ba beile banana kaufela mabizo a sisomo. Na ne ba ni biza kuli Pasita, bakeñisa kuli ka nako ye ni pepiwa ne ni swanile yo muhulu wa keleke ya mwa tolopo yeo. Nihakulicwalo, ne ni tabela hahulu ku laha mbola ku fita ku fumaneha kwa lituto za mwa katekisema.

Ka 1959, na tutela kwa tolopo ye bizwa Sakété, ye kwa mboela wa naha, ku yo zwelapili ku kena sikolo. Teñi koo, na yo pila ni Simon ili mwanaa bahulwani ba bo ndate, ya naa li muluti fa sikolo, ili ya na so zo kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova ze peli. Kwa makalelo ne ni sa tabeli ku ituta ni bona. Hamulaho naa buza Michel munyanaa Simon, haiba na ka tabela ku fumanehanga ni na ka nako ya ku ituta. Michel a lumela, mi honafo kona fo ne ni utwezi lwa pili kuli libizo la Mulimu ki Jehova.

Ka lizazi le liñwi la Sunda, na ni Simon, ni Michel, lwa atula ku sa ya kwa bulapeli bwa luna, kono lwa itatela ku yo fumaneha kwa mukopano wa Lipaki za Jehova. Lwa yo swaba maswe ku yo fumana kuli ne lu li feela baketalizoho—na ni bahulwani ba ka ba babeli ni Lipaki ze peli. Niteñi, ne lu lemuhile kuli ze ne lu utwile ne li litaba za niti za Bibele mi lwa zwelapili ku ituta. Michel ne li yena wa pili ku kolobezwa, ili ku bonisa kuli u ineezi ku Mulimu. Nako ye, u sebeza sina paina, ku likana ni mo Lipaki za Jehova ba bizeza likombwa za nako kaufela.

Simon a tutela kwa Kokoro, ili tolopo ye kwa mutulo, mi na tuta ni yena. Lipaki za Jehova ne ba lukisize ku ezeza mukopano o mutuna mwa munzi o bizwa Ouansougon. Simon na ile kwa mukopano wo ka mota, kono na ne li ka njinga mwa mukwakwa o eza likilomita ze 220. Bubeli bwa luna ne lu izo kolobelezwa kwa mukopano wo ka September 15, 1961.

Matata Mwa Bukombwa Bwa Nako Kaufela

Ne ni ipilisa ka musebezi wa ku swanisa maswaniso ni ku a lekisa hamohocwalo ni ka ku lima simu mi ne ni kutulanga lico ze ñata mwa simu yeo. Philippe Zannou ya na li muokameli wa maeto ha na potezi puteho ya luna, naa ni buzize ka za haiba ne ni nahanile za ku sebeza sina paina mwa bukombwa bwa ka nako kaufela. Hamulaho wa ku nyakisisa taba yeo hamoho, na ni mulikanaa ka Emmanuel Fatunbi lwa ikatulela kuli ne lu ka kona ku kalisa musebezi wo ka February 1966. Hamulaho wa nako, na kala ku sebeza sina muokameli wa maeto inze ni potela liputeho ze ne itusisa lipuo za si-Fon, si-Gun, si-Yoruba, ni Sifura.

 Nako ha ne inze i ya, na kopana ni Julienne, kalibe yo munde wa Mukreste ili ya naa lata bupilo bwa ku sa bata lika ze ñata hahulu inge na. Lwa nyalana ka August 12, 1971, mi lwa kalisa ku potela liputeho hamoho. Lwa pepa mwanaa luna wa mushimani ya bizwa Bola ka August 18, 1972. Ha ne lu zwanga kwa puteho ye ñwi ku ya ku ye ñwi, ne ni cobanga njinga inze ni pepile Julienne kwamulaho wa njinga, yena inza pepile Bola kwa mukokoto. Mwa puteho ni puteho ne ku banga ni muzwale ya na shimbanga libyana za luna fa njinga ya hae. Ka lilimo zee ne, ne lu potezi liputeho ka nzila ye.

Zazi le liñwi, Julienne a kala ku kula mi a katazeha maswe busihu bo. Ha bu sa, na liba mwa nzila ku zamaya ni bata tuso. Kapilipili, na bona mota-nyana ye longanga batu, nihaike limota ha li ipona-ponelwi feela mwa sibaka seo. Hape mota yeo ne i li mukungulu, ili nto ye ne komokisa hahulu ni ku fita! Na taluseza mumatisi za butata bwa ka ni ku mu kupa kuli a lu ise kwa tolopo ye tuna ye bizwa Porto Novo, ili musipili o eza likilomita ze 25. Mumatisi a lumela. Ha lu yo fita, mumatisi a menya ni ku bulela kuli: “Ni mi tusize feela. Ha ku na se mu swanela ku lifa.”

Julienne naa na ni ku lobalanga fa mumbeta wa Paki yo muñwi ka lisunda ze talu. Dokota ka sishemo naa tahanga zazi ni zazi. Hape naa tisanga ni milyani ye ne tokwahala. Ha naa tatubile Julienne lwa mafelelezo, na kupa ka ku ikalelwa kuli a ni taluseze litifo. Ne ni komokile hahulu ha naa ni alabile kuli, “Ha ku na tifo ye tokwahala.”

Licinceho ze Tuna

Ka 1975, naha ya Dahomey ya kala ku latelela puso ye bizwa Marxism. Libizo la naha yeo la cinciwa mi ya beiwa la People’s Republic of Benin. Bupilo ni bona ne bu cincize. Kwa tomiwa mulumelisezo o munca wo li: “Pour la révolution?” (Kana mu itukiselize cinceho?) Batu ne ba libelelwa ku alaba kuli: “Prêt!” (Ni itukiselize!) Mazwalo a luna aa lutilwe ka Bibele naa sa lu lumelezi ku bulela lipulelo zeo za lipolitiki. Bakeñisa kuli ne lu sa ezi cwalo, lwa toiwa hahulu.

Zazi le liñwi la Sunda, kwa mafelelezo a silimo sa 1975, ha ne ni sweli ku kutaza fa ndu ni ndu bukaufi ni sibaka sa St. Michel, na tamiwa. Sina mo se ni taluselize kale, ne ni alabile muuna ya naa ni lumelisa kuli “Pour la révolution?” ka ku bulela kuli “Bonjour!” Na isiwa kwa ofisi ya mapokola, ko ne ni yo natelwa. Kono hamulaho, ka lona lizazi leo, Lipaki ba balalu ba mwa sibaka seo ba lukisa kuli ni lukululwe.

Ne li na Paki ya Jehova wa pili ku tamiwa. Hamulahonyana ku zwa fo, buñata bwa Lipaki za Jehova mwa naha kaufela ni bona ba kala ku tamiwa. Mulonga wa lu amuha Mandu a Mubuso, mi balumiwa ba kutiswa kwa linaha za bona. Mane ofisi ya mutai ya kwaliwa, mi Lipaki ba bañata ba baleha mwa naha, ku liba wiko kwa naha ya Togo kamba upa kwa naha ya Nigeria.

Lubasi Lwa Luna Lwa Ekezeha Mwa Nigeria

Mwanaa luna wa bubeli, Kola, naa pepilwe la April 25, 1976. Hamulaho wa mazazi a mabeli, mulao wa mulonga wa bu-111, wa kwalela musebezi wa Lipaki za Jehova. Lwa tutela kwa Nigeria. Mi teñi koo lwa ya kwa Ndu ya Mubuso ko ne ku tezi babalehi. Ha bu sa, kwa eziwa litukiso za ku lu abela kwa liputeho ze nee li mabapa. Kaufela luna ha se lu zwile mwa Ndu ya Mubuso, ne ku fitile feela nakonyana, mi kwa taha sikwata se siñwi sa babalehi hape. Kwa itusiswa limota ze tuna kwa ku isa babalehi ba banca bao kwa liputeho za kwa libaka ze ñwi.

Ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova ya kwa Nigeria ya ni kupa ku potela Lipaki kaufela ba ne ba zwa kwa Benin. Hamulaho na ketiwa ku sebeza sina muokameli wa maeto wa liputeho za batu ba ba bulela puo ya si-Yoruba mwa Nigeria, mi hamulaho ni wa liputeho za batu ba ba bulela puo ya si-Gun. Ne lu zamayanga ka mutututu. Bola naa inanga fapilaa ka mi Kola naa beiwanga mwahalaa ka ni Julienne.

Ka 1979, lwa lemuha kuli mwanaa luna wa musizana, Jemima, naa tuha a pepwa, ili nto ye ne ka tisa kuli lu tuhele musebezi wa maeto. Munyanaa Julienne wa musizani, ye ne lu bizanga kuli Pépé, naa tile ku zwa kwa Benin ku to pila ni luna. Lubasi lwa luna ne lu zwelapili ku ekezeha. Lwa pepa micaha ba babeli: Caleb ka 1983 ni Silas ka 1987. Cwale lwa ba ba 8 mwa lubasi. Na ni Julienne ne lu bata ku ba bashemi ba bande, mi ka nako ye swana, ne lu bata ku zwelapili mwa bukombwa bwa nako kaufela ha ne ku ka konahala. Ne lu ka kona cwañi ku eza cwalo? Lwa bata simu ya ku lifela mi ne lu limanga mwanja, mbonyi, ni sikuswani. Hamulaho lwa  yaha ndu ya luna ye nyinyani mwa munzi o bizwa Ilogbo-Eremi.

Bana ba luna ha ne ba yanga kwa sikolo, na ni Julienne ne lu kutazanga kakusasana. Kamita ne lu itahanelanga ku kuta kwa ndu kuli lu yo ca lico hamoho sina lubasi. Mi hamulaho wa ku pumula hanyinyani musihali, ne lu belekanga mwa simu ya luna. Hape Julienne ni Pépé ne ba lekisanga fa musika lika ze kutuzwi. Kaufela luna ne lu beleka ka taata. Nto ye tabisa kikuli, mwa lilimo zeo ne lu sa kula-kulangi feela.

Ku Pila Hande lu si ka Ituta Lituto ze Pahami

Ne lu sa susuezangi bana ba luna ku ndongwama lituto ze pahami. Ne lu ziba kuli ku beya musebezi wa ku kutaza Mubuso mwa sibaka sa pili, ku bonisa tulemeno twa Sikreste, ni ku sebeza ka taata, ne li zona lika ze kona ku tusa mutu ku pila hande. Ne lu likile ku luta bana ba luna litaba zeo. Ne ni itutanga ni bona mi ne ni tabile ku ba bona ha ba kalisa ku lata Jehova, ha ba neela bupilo bwa bona ku yena, ni ha ba kolobezwa ka ku bonisa buineelo bwa bona.

Pépé ne li yo muhulu ku fita bana ba luna mi ne li yena wa pili ku yo ipilela a nosi. Kwa makalelo, ha naa tile ku to pila ni luna, ne ni mu lutile ku bala. Nihaike naa na ni feela zibo ye nyinyani ya kwa sikolo, naa iselize hahulu pilu kwa tuto ya Bibele ni lika ze ñwi ze ama ku lapela Mulimu. Hamulaho wa ku sebeza sina paina ka nakonyana, a nyaliwa ki Monday Akinra, muokameli wa maeto, mi naa sebezanga ni muuna hae. Cwale ba na ni mwana wa mushimani, ya bizwa Timothy. Pépé ni Monday ba zwezipili mwa bukombwa bwa nako kaufela, mi Monday u ikola ku eza misebezi ye miñata fa mikopano ye mituna.

Bola naa keni musebezi wa ku ituta ku apeha lico mwa kampani ye tuna. Mwa nakonyana feela, yo muñwi wa bazamaisi ba kampani yeo a lemuha kuli Bola u sebeza hande ni kuli wa itingwa, mi hape a lemuha ni tulemeno to tuñwi to tunde twa Sikreste. Nako ha ne inze i ya, a fiwa musebezi o pahami wa buzamaisi mwa kampani. Nto ye nde kikuli ki muuna yo munde ku musalaa hae ya latiwa, yena Jane, mi ki ndate yo munde kwa bana ba hae ba balalu, mi hape ki eluda ya peta hande misebezi ya hae ya mwa puteho ya Lipaki za Jehova mwa Lagos, kwa Nigeria.

Kola naa keni musebezi wa ku ituta ku luka masila mi hape naa eza musebezi wa bupaina. Bakeñisa kuli naa itutile puo ya Sikuwa ha naa sa li kwa Nigeria, ka 1995 a memiwa ku yo sebeleza mwa Likolo la Toloko fa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa Benin. U belekezi fa mutai wo ka lilimo ze 13 ze felile.

Bukombwa Bwa Luna Mwa Benin

Ne lu tabile ku utwa kuli mulao o no tomilwe ki mulonga wa Benin ka January 23, 1990, ne u bonisa kuli mulao wa pili wa ku kwalela misebezi ya Lipaki u felisizwe. Babalehi ba bañata ba kutela mwa naha ya habo. Hape balumiwa ba banca ba taha mwa Benin, mi ofisi ya mutai ya kwalulwa sinca. Ka 1994 lubasi lwa luna lwa kutela kwa Benin, kono Pépé, Bola, ni mabasi a bona ne ba siyezi mwa Nigeria.

Ne ni konile ku fumana musebezi wa swalelele. Ka mali a manyinyani e ne ba lifa ba ne ba pila mwa ndu ya luna ya mwa Nigeria ni ka tuso ya Bola, ne lu konile ku yaha ndu bukaufi ni ofisi ya mutai, ili mo ne lu kona ku pila kaufela luna ba ketalizoho. Jemima naa sebelize sina paina ka lilimo ze fitelela 6, inza ipilisa ka ku beleka sina muluki wa libyana. Hamulaho a nyalana ni Kokou Ahoumeneu, mi cwale se ba belekela fa mutai o li bukaufi. Caleb ni Silas ba feza ku kena sikolo sa bona cwale. Ka tuso ya Mulimu ni ka swalisano ya lubasi lwa luna, Julienne ni na lu zwezipili mwa sebelezo ya nako kaufela ka lilimo ze fitelela 40.

Mulimu u fuyauzi hahulu musebezi wa ku kutaza mwa Benin. Ha ne ni kolobelizwe ka 1961, ne ku na ni Lipaki za Jehova ze 871 ba ne ba kutaza lushango lwa Mubuso mwa naha. Silimo se ne ni tamilwe, palo yeo ne i ekezehile ku ya fa 2,381. Ka nako ye ne lu kutela kwa Benin ka 1994, palo yeo ne i ekezehile ku ya fa 3,858, ku si na taba kuli musebezi wa luna ne u kwalezwi ka lilimo ze 14. Kacenu palo yeo i minahanyizwe habeli—i fitelela 9,000—mi palo ya baputehi kwa Kupuzo ya lifu la Kreste mwa 2008 ne li 35,752.

Ka linako ze ñwi ni yanga kwa sibaka ko ne ni tamezwi lilimo ze fitelela 30 kwamulaho ni ku hupula lika kaufela ze ezahalile. Ni itumela sihulu ku Mulimu kuli u fuyauzi lubasi lwa ka. Ha ku na se ne lu tokwile. Mi ni sa lumelisanga mutu ni mutu kuli “Bonjour!”

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 23]

A menya ni ku bulela kuli: “Ni mi tusize feela. Ha ku na se mu swanela ku lifa”

[Manzwi a fa likepe 24]

Ne lu sa susuezangi bana ba luna ku ndongwama lituto ze pahami

 [Siswaniso se si fa likepe 25]

Inze ni sebeza sina muokameli wa maeto ka 1970

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Ni bana ba luna ba babeli ba pili, Bola ni Kola, ka 1976

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Kacenu, inze ni potolohilwe ki lubasi lwa ka—musalaa ka, bana ba baketalizoho, makwenyanaa ka ba basali, ni baikulu ba balalu, hamoho ni lubasi lwa Pépé