Skip to content

Skip to table of contents

Tulilelekedwe Akaambo Kakusololelwa Leza

Tulilelekedwe Akaambo Kakusololelwa Leza

Tulilelekedwe Akaambo Kakusololelwa Leza

Akaluulwa aba Pierre Worou

“Bonjour!” (“Mwabuka buti?”) Oobu mbondali kwaanzya bantu mubuumi bwangu boonse mumwaambo wa Chifulenci. Pele mu November 1975, ndakaangwa akaambo kakucita boobo. Amuleke ndimwaambile cakapa boobo alimwi acakacitika kuzwa buzuba oobo.

NDAKAZYALWA mu January 1, 1944 mudolopo lya Savé mucisi ca Benin. * Bazyali bangu bakandipa zyina lyaakalo lyakuti Abiola mumusyobo wa Chiyoruba. Nindakacili mwana, ndakalicinca zyina eeli akulipa lyakuti Pierre, ndindakali kuyeeyela kuti lilidumide akuti talili lyacidaala.

Ibantu mbotwakali kukkala limwi bakali kupa bakubusi boonse imazyina aakulizalikizya. Bakandipa zyina lyakuti Mufwundisi akaambo kakuti nindakazyalwa ndakali kukozyanya amupati wacikombelo cankotuzwa. Nokuba boobo, ncindakali kuyanda kapati nkuuma bbola ikutali kuunka kucikombelo.

Mu 1959, ndakaunka kucikolo mudolopo lya Sakété ilili kumusanza kwacisi ca Benin. Ndakali kukkala amweenima Simon iwakazwa akutalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni ba Jehova bobilo. Simon wakali mwiiyi acikolo mpondakali kwiiya. Kumatalikilo tiindakali kuyanda kujanika naakali kwiiya Bbaibbele. Pele mukuya kwaciindi ndakalomba mweenima Michel kuti banakwiiya Bbaibbele andime kandijanika. Wakazumina, alimwi nindakatalika kwiiya nindakazyiba zyina lya Leza lyakuti Jehova.

Buzuba bumwi mu Nsondo, mebo, Simon a Michel twakaunka kumuswaangano wa Bakamboni muciindi cakuunka kucikombelo nkotuzwa. Pele cakatutyompya ncakuti kumuswaangano ooyu twakali buyo tosanwe, mebo abeenima bobilo alimwi a Bakamboni bobilo. Nokuba boobo, nzyitwakamvwa zyakali kweendelana akasimpe kamu Bbaibbele aboobo twakazumanana kwiiya. Michel nguwakasaanguna kulyaaba kuli Leza akubbapatizyigwa. Mazuba aano mupainiya, kweelana ambobabaita bakambausi baciindi coonse Bakamboni ba Jehova.

Simon naakalongela kudolopo lya Kokoro ilili kumusanza kwacisi ca Benin twakaunka limwi. Nitwakasika, Bakamboni bakali kulangila kuba amuswaangano mupati mumunzi wa Ouansougon. Simon wakaunka amootokala, pele mebo ndakabelesya ncinga kuya kumuswaangano ooyu ikulampa makkilomita aali 220. Toonse tobilo twakabbapatizyigwa kumuswaangano ooyu mu September 15, 1961.

Mapenzi Ngondakajana Mumulimo Waciindi Coonse

Kutegwa kandijana mali aakuligwasya ndakali kuzekaula akusambala zifwanikiso alimwi akulima. Mulangizi weendeenda, Philippe Zannou, naakaswaya mbungano yesu, wakandibuzya ikuti naa ndilayanda kucita mulimo wabupainiya. Nindakakabandika kaambo aaka amweenzuma Emmanuel Fatunbi twakamvwana kuti inga twatalika mulimo ooyu mu February 1966. Mukuya kwaciindi ndakaba mulangizi weendeenda, ndakali kuswaya mbungano izyakali kubelesya Chifoni, Chiguni, Chiyoruba a Chifulenci.

Kumane twakamvwana a Julienne imusimbi mubotu Munakristo watakali kuyanda zyintu zinji zyakumubili mbubwenya mbuli ndime. Twakakwatana mu August 12, 1971 akazumanana mumulimo wakuswaya mbungano. Imwaneesu wakusaanguna Bola wakazyala mu August 18, 1972. Nitwakali kuswaya mbungano, ndakali kubbala Julienne a Bola ancinga. Mpoonya ziindi zinji mukwesu mumbungano wakali kutunyamuda ntundu ancinga yakwe. Oobu mbotwakali kuswaya mbungano kwamyaka yone.

Buzuba bumwi masiku Julienne wakaciswa kapati cakuti tiitwakoona pe. Nibwakaca, ndakaunka munzila kwaakuyandaula muntu uukonzya kutugwasya. Mukuba acoolwe, ndakazyi kubona buyo kwabbuka mootokala, nokuba kuti myootokala tiiyakali kusika-sika kubusena oobu. Alimwi icakandigambya ncakuti namutekenya wakali alikke. Ndakamupanduluda namutekenya penzi ndindakajisi kumane ndakamulomba kuti atutole kudolopo pati lyaku Porto Novo ikulampa makkilomita aali 25. Wakazumina. Nitwakasika wakamwetamweta akundaambila kuti: “Taaku ncotiibbadele musa, ndamugwasya buyo.”

Kwansondo zyobilo, Julienne wakali mubulo amunzi wa Kamboni mpotwakasikila. Dokotela wakali kuboola abuzuba kuzyi kumubona. Wakali kuletelezya amisamu. Dokotela naakaboola buzuba bwamamanino, ndakamubuzya mali ngotwakeelede kubbadela. Nendibuzya ndakaliyoowede. Pele walo wakandaambila kuti, “Utapengi musa, tandiko kukubbadelesya.”

Kucinca Kupati

Mu 1975, cisi ca Dahomey cakatalika kweendelezyegwa amfwulumende yakali kutobela njiisyo zya Karl Marx. Izyina lyacisi eeci lyakacincwa kuba Benin. Abwalo buumi bwakacinca. Kwakabikkwa mulawo wakali kwaamba mbobeelede kwaanzyanya bantu ategwa: “Pour la révolution?” nkokwaamba kuti “Sena ulilibambide kubambulula twaambo twacisi?” Bwiinguzi bwakali kulangilwa mbwakuti: “Prêt!” nkokwaamba kuti inzya, ndililibambide. Akaambo kalusyomo lwesu lwamu Bbaibbele, imanjezyeezya eesu kunyina naakali kutuzumizya kwaamba boobu. Eeci cakapa kuti tutalike kupenzyegwa kapati.

Buzuba bumwi mu Nsondo kumamanino aamwaka wa 1975, ndakali mumulimo wakuŋanda aŋanda kufwaafwi adolopo lya St. Michel, nindakaangwa. Mbuli mbondaamba kumatalikilo, cakapa boobo ncakuti ndakaingula kuti “Bonjour!” nibakandaazya kuti “Pour la révolution?” Bakanditola kumaofesi aabamapulisa akunduuma. Nokuba boobo, mubuzuba oobu mbubwenya, Bakamboni botatwe bakubusena oobu bakabandika amapulisa kutegwa bandileke.

Ndime ndakali wakusaanguna kwaangwa akati ka Bakamboni ba Jehova. Nikwakainda buyo ciindi cisyoonto, Bakamboni banji mucisi coonse ca Benin bakaangwa. Imfwulumende yakatunyanga Maanda aa Bwami kumane yakabatanda bamisyinali. Mane buya a ofesi yamutabi yakajalwa alimwi Bakamboni banji bakaccijila kumasi ambi mbuli kucisi Togo icili kumbo akucisi ca Nigeria icili kujwe.

Mukwasyi Wesu Mbowakakomena ku Nigeria

Imwaneesu wabili, Kola, wakazyalwa mu April 25, 1976. Nikwakainda mazuba obilo, mfwulumende yakaulesya mulimo wa Bakamboni ba Jehova kwiinda mukubelesya mulawo wanamba 111. Eeci cakapa kuti tulongele ku Nigeria nkotwakajana Ŋanda ya Bwami yakazwide bazangalisi. Nibwakaca bakatwaambila kuti katuswaangana ambungano zyakali afwaafwi. Pele, bazangalisi bakazumanana kusika a Ŋanda ya Bwami eeyi. Nibakali kusika bakali kutolwa amaloli kumbungano zyakali mumasena aambi.

Baku ofesi yamutabi ya Bakamboni ba Jehova ku Nigeria bakandilomba kuti ndibaswaye Bakamboni boonse ibakazwa ku Benin. Kumane ndakasalwa kuba mulangizi weendeenda wambungano zyamu Nigeria izyakali kubelesya mwaambo wa Chiyoluba a Chiguni. Twakali kweenda ahonda. Bola wakali kukkala kumbele kumane Kola wakali kukkala akati kandime a Julienne.

Mu 1979 bakaintu bangu nibakaba ada lya Jemima, twakayeeya kuti tuuleke mulimo wakuswaya mbungano. Kumane musyoonto wa Julienne musimbi uutegwa Pépé wakaboola kuzwa ku Benin akutalika kukkala andiswe. Mukwasyi wesu wakali kuya bukomena. Twakaba abana bambi basankwa bobilo: Caleb wakazyalwa mu 1983 mpoonya Silas mu 1987. Antoomwe twakazyi kuba lusele. Mebo amukaintu wangu twakali kuyanda kubakomezya kabotu bana besu, pele alimwi twakali amakanze aakuti ikuti cakonzyeka tuzumanane mumulimo wakukambauka waciindi coonse. Mbuti mbotwakali kukonzya kucita boobo? Twakalomba muunda akutalika kulima mwanja, mapopwe a cocoyam. Kumane twakayaka ŋanda yansaizi mumunzi wa Ilogbo-Eremi.

Bana baunka kucikolo mafwumo-fwumo, mebo amukaintu wangu Julienne twakali kuunka kukukambauka. Twakotoka twakali kufwambaana kupiluka kuŋanda kutegwa tulide antoomwe abana. Twapumuna aniini, twakali kuunka kukulima mumuunda. Mpoonya, Julienne a Pépé bakali kusambala nzitwakali kulima kumusika. Toonse twakali kubeleka canguzu. Mucoolwe, imazuba aaya tiitwakali kuciswa-ciswa pe.

Kulelekwa Kakunyina Lwiiyo Lwaatala

Ibana besu tiitwakali kubakulwaizya kuba alwiiyo lwaatala. Twakalizyi kuti ikubikka zyintu zya Bwami kumbele, ikuba abube bwa Bunakristo alimwi akubeleka canguzu nenzila iikonzya kupa kuti muntu kakkala kabotu. Aboobo, ibana besu lyoonse twakali kubayiisya mbocakali kuyandika kutubikkila maano twaambo ootu. Ndakali kubayiisya Bbaibbele alimwi mazuba aano tulikkomene kuti bana besu balamuyanda Jehova akaambo kakuti bakalyaaba kulinguwe akubbapatizyigwa!

Pépé wakali mupati kubana besu alimwi nguwakasaanguna kuzwa aŋanda. Naakasika-sika buyo aŋanda, ndakamuyiisya kubala. Nokuba kuti tanaakayiide kapati, wakali kubikkila maano kukwiiya Bbaibbele akucita zyintu zimwi zyakumuuya. Naakabeleka mulimo wabupainiya kwaciindi cili mbocibede, wakakwatwa kuli Monday Akinra, imulangizi weendeenda. Mazuba aano bajisi mwana musankwa uutegwa Timothy. Boonse bobilo bali mumulimo wakukambauka waciindi coonse alimwi Monday ujisi mikuli minji iijatikizya miswaangano mipati.

Bola wakanjila mulimo wakubelekela antoomwe amujiki wakkampani mpati. Muciindi buyo cisyoonto, mupati wamulimo wakabona kuti Bola wakali kubeleka kabotu, wakali kusyomeka alimwi wakali abube bubotu bwa Bunakristo. Aboobo, mukuya kwaciindi Bola wakasumpulwa amulimo wakwe. Iciinda kubota ncakuti Bola ulamubamba kabotu mukaintu wakwe Jane abana bakwe botatwe alimwi mwaalu uubikkila maano kumikuli njajisi mumbungano ya Bakamboni ba Jehova mudolopo lya Lagos mucisi ca Nigeria.

Kola awalo wakatalika kubeleka amuntu uucizyi kusuma zisani alimwi wakali kucita abupainiya. Mbwaanga naakali ku Nigeria wakaiya Chingisi, mu 1995 wakaitwa kuofesi yamutabi ya Bakamboni ba Jehova ku Benin kuya kubeleka mulimo wakusandulula. Wabeleka myaka iili 13 mumulimo ooyu.

Kubelekela ku Benin Alimwi

Mu January 23, 1990, twakakkomana ikumvwa kuti imfwulumende yacisi ca Benin yakaucinca mulawo wakulesya mulimo wesu wa Bunakristo. Ibakwesu banji bakatijide bakapiluka. Alimwi, bamamisyinali bapya bakaunka kucisi ca Benin, aofesi yamutabi yakajalulwa alimwi. Mu 1994 twakajokela ku Benin, pele Pépé a Bola bakacaala ku Nigeria amikwasyi yabo.

Nitwakasika okuya ndakajana mulimo uutabelekwi buzuba boonse. Kwiinda mukubelesya mali ngotwakali kujana kuŋanda njotwakasiya ku Nigeria alimwi ayaayo ngaakali kutupa Bola, twakacikonzya kuyaka ŋanda yansaizi munsi-munsi aofesi yamutabi. Kwamyaka iili cisambomwe, Jemima wakali kucita bupainiya alimwi wakali kujana mali aakuligwasya kwiinda mukusuma zisani. Kumane wakakwatwa kuli Kokou Ahoumenou alimwi lino babelekela kuofesi yamutabi iili afwaafwi aŋanda yesu. Caleb a Silas balaafwaafwi kumanizya cikolo. Akaambo kakugwasyigwa a Leza alimwi amukwasyi wesu woonse, mebo a Julienne lino tujisi myaka 40 mumulimo waciindi coonse.

Leza wauleleka mulimo wakukambauka mucisi ca Benin. Nindakabbapatizyigwa mu 1961, kwakali buyo Bakamboni ba Jehova bali 871 ibakali kukambauka mulumbe wa Bwami mucisi eeci. Mumwaka ngundakaangwa, bakali 2,381. Nokuba kuti mulimo wesu wakalilesyedwe kwamyaka iili 14, nitwakajokela ku Benin mu 1994 mweelwe wa Bakamboni wakasika ku 3,858. Lino Bakamboni balainda ku 9,000 alimwi bantu bakajanika ku Ciibalusyo calufwu lwa Kristo mu 2008 bakali 35,752.

Zimwi ziindi inga ndilaakuunka kubusena nkobakandijatila imyaka iili 30 yainda akuyeeya zyintu zyandicitikila mubuumi. Ndilaakumulumba Leza akaambo kakubona mbwauleleka mukwasyi wangu. Taaku ncitubulide alimwi aino bantu boonse ndilaakubaanzya kuti “Bonjour!”

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Kuciindi eeco, cisi ca Benin cakali kwiitwa kuti Dahomey alimwi cakali cibeela camasi aakali kwaambwa kuti French West Africa.

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 23]

Wakamwetamweta amane wakati: “Utapengi musa. Tandiko kukubbadelesya”

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 24]

Ibana besu tiitwakali kubakulwaizya kuba alwiiyo lwaatala

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Nindakali mulangizi weendeenda mu 1970

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Abana besu bobilo bakusaanguna, Bola a Kola mu 1976

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Bamukwasyi wangu mazuba aano—imukaintu wangu, bana bosanwe, ibazyukulu botatwe, Pépé amukwasyi wakwe