Tambal nga Nagkinahanglag Reseta—Pagtomar sa Hustong Paagi ug Pagpatakag Tomar

USA ka dalagita nga ginganlag Angie nakadungog sa iyang ginikanan nga ang tambal sa iyang manghod nga lalaki nakawala sa iyang gana sa pagkaon. Kay nabalaka man si Angie sa iyang timbang, naghilom-hilom siya sa pagtomar sa tambal sa iyang manghod. Aron dili masakpan sa iyang ginikanan, nangayo siya sa iyang higala nga mitomar usab niining tambala. a

Nganong daghan man ang nangabuang sa mga tambal nga nagkinahanglag reseta? Ang usa ka rason mao nga dali kining mapalit, o mahimong anaa na kini sa balay. Ikaduha, daghang batan-on sayop nga nagtuo nga dili daotan ang pagtomar ug tambal nga wala ireseta kanila. Ug ikatulo, ang mga tambal nga nagkinahanglag reseta daw dili kaayo makadaot kon itandi sa ilegal nga mga droga. ‘Total,’ mangatarongan ang ubang mga batan-on, ‘kon makatomar ang bata ug tambal nga rineseta, tingali dili kini makadaot.’

Tinuod, ang tambal nga rineseta makapahimsog sa panglawas ug makapauswag sa kalidad sa kinabuhi ug makaluwas pa gani ug kinabuhi kon gamiton sa hustong paagi. Apan kon abusohan, kini makadaot sama sa ilegal nga mga droga. Pananglitan, kon ang usa magpatuyag tomar ug tambal nga makapaabtik sa lawas nga nagkinahanglag reseta, siya mahimong atakehon sa kasingkasing. Ang ubang mga tambal makakunhod sa gikusgon sa pagginhawa ug sa ngadto-ngadto moresultag kamatayon. Ang tambal mahimong makadaot usab kon tomaron kini dungan sa ubang mga tambal o uban sa alkoholikong ilimnon. Sa unang bahin sa 2008, namatay ang usa ka popular nga artistang lalaki “kay [iyang] gidungan ug tomar ang unom ka tranquilizer, mga pildoras nga pangpakatulog ug panghupay sa sakit,” matod pa sa mantalaang Arizona Republic.

 Ang laing posibleng kadaot mao ang pagkahimong adik. Kon motomar ug sobra ka daghan o motomar bisag walay sakit, ang ubang mga substansiya susamag epekto sa ilegal nga droga—kini makapaabtik sa mga bahin sa utok, nga tungod niini ang lawas hidlawon ning maong mga substansiya. Apan imbes makahatag ug kalipay o makatabang sa mga tawo sa pagsagubang sa mga problema, ang pag-abuso sa tambal makapasamot lang hinuon sa tensiyon, makapaguol, makadaot sa lawas ug sa katakos sa paglihok nga normal, makapaadik, o mahimong mahitabo kining tanan. Sa ulahi, ang mga biktima niini magkaproblema diha sa balay, sa eskuylahan, o sa trabahoan. Nan, unsaon nato pagkahibalo kon ang tambal nga nagkinahanglag reseta gitomar sa hustong paagi o gipatakaag tomar?

Gitomar sa Hustong Paagi o Gipatakaag Tomar?

Sa simpleng pagkasulti, gitomar nimo sa hustong paagi ang rinesetang tambal kon motomar ka niini sumala sa instruksiyon sa doktor nga nahibalo sa imong panglawas. Naglakip kana sa pagtomar ug hustong dosis sa hustong oras, sa hustong paagi, ug sa hustong rason sa pagtambal. Bisan pa niana, ang dili maayo o wala dahomang mga simtoma tingali manungha. Kon mahitabo kana, sultihi dayon ang imong doktor. Mahimong dili ka niya patomaron niini o moreseta siyag laing tambal. Ingon usab niini ang himoon sa mga tambal nga dili magkinahanglag reseta: Tomar lang niini kon gikinahanglan, ug sunda gayod ang mga instruksiyon sa pagtomar niini.

Ang mga tawo dili managana sa pagtomar ug tambal bisag wala kinahanglana, dili magbantay kon pilay tomaron, motomar ug tambal nga para sa uban, o motomar ug tambal sa sayop nga paagi. Pananglitan, ang ubang mga tambal kinahanglang tunlon nga tibuok aron ang aktibong mga sambog inanayng suphon sa lawas. Gidaot niadtong nagpatakag tomar niini ang proseso pinaagi sa pagdugmok o pag-usap sa tambal, o pagtunaw niini sa  tubig ug pag-indyeksiyon niini. Tingali dihadiha dayon ang resulta, apan mahimo usab nga unang lakang kini paingon sa pagkahimong adik. Dugang pa, mahimo kining makamatay.

Sa laing bahin, kon husto ang imong pagtomar sa tambal nga rineseta apan nagduda ka nga basig nagsalig ka na sa tambal, angay nimong pahibaloon dayon ang imong doktor. Ang doktor angayng mahibalo kon unsay labing maayong paagi sa pagdumala niini ug angay nga dili sab niya kalimtan ang problema sa panglawas sa pasyente.

Ang tanang matang sa pag-abuso sa tambal kaylap na karon. Ang kadaghanang pamilya problemado, nga angay man unta kining usa ka dapit nga punog gugma ug dangpanan panahon sa kalisdanan. Ang maayong moral ug espirituwal nga mga prinsipyo nagakawala, ug maingon man ang pagtahod sa kinabuhi. (2 Timoteo 3:1-5) Ang laing hinungdan mao ang kawalay paglaom sa mga tawo alang sa maanindot nga palaaboton. Daghang tawo nagtuo nga walay mapaabot nga maayo. Busa ilang gipanungtan ang ilang gusto ug nagpatuyang sa paglipaylipay. Ang Bibliya nag-ingon nga kon walay panglantaw sa unahan ang mga tawo magpatuyang.—Proverbio 29:18.

Kon ginikanan ka, siyempre gusto nimong mapanalipdan ang imong pamilya batok sa mga problema nga maoy resulta sa pagkawalay kahadlok sa mga tawo sa Maglalalang. Sa unsang paagi mahimo nimo kana? Ug asa ka man mangitag maayong giya ug kasaligang paglaom alang sa mas maayong umaabot? Hisgotan sa sunod nga mga artikulo kining mga pangutanaha.

[Footnote]

[Kahon sa panid 4]

MOHIMOG BISAN UNSA ARON LANG MOBATIG KALALIM

Ang ubang mga tawo mohimog bisan unsa aron lang mobatig kalalim. Ang makadaot kaayong mga batasan mao ang paghingos sa mga pluwido nga iglilimpiyo, kyuteks, barnis, gasolina, glue, lighter fluid, pintal, ug ubang mga substansiya. Ang mahingos nga hinungaw moderetso sa kaugatan, nga moepekto dayon.

Ang laing makadaot nga batasan mao ang pag-abuso sa pagtomar ug dili rineseta nga tambal nga dunay alkohol o kaha makapakatulog. Kon daghan ang tomaron, kining mga tambala may epekto sa mga igbalati, ilabina sa pandungog ug panan-aw, ug moresultag kalibog, taligmata, pagpaminhod, ug pagsakit sa tiyan.

[Kahon sa panid 5]

MGA TAKTIKA ARON MARESETAHAN

“Ang mga adik ug kadtong magpatakag tomar ug tambal daghag taktika aron maresetahan,” nag-ingon ang Physicians’ Desk Reference. “Lakip niini nga mga taktika mao ang pagpadoktor nga wala sa oras o dihang hapit nang manira ang klinika, paglikay sa pagpaeksamin sa lawas o sa pag-adto sa gisugyot nga doktor, pagkawala konohay sa reseta, pag-usab sa detalye sa reseta ug dili paghatag sa mga rekord sa miaging mga eksaminasyon sa lawas o sa ngalan sa laing mga doktor nga gikonsulta. Sila moadto sa lainlaing mga doktor aron makabaton ug dugang nga mga reseta.”

Tulo ka matang sa tambal nga kasagarang giabusohan:

◼ Opioid—ireseta para panghupay sa sakit

◼ CNS (central nervous system) Depressant o pangpakalma sa sistema sa nerbiyos—ang barbiturate ug benzodiazepine ireseta para sa tensiyon o pagkadi-makatulog

◼ Stimulant (pangpaabtik sa lawas)—ireseta para sa attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD), sa problema sa pagkatulog nga gitawag ug narcolepsy, o sa sobrang pagkatambok b

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

MGA GIYA SA LUWAS NGA PAGTOMAR UG RINESETANG TAMBAL

1. Sunda gayod ang mga instruksiyon.

2. Ayaw usba ang dosis nga dili mahibalo ang imong doktor.

3. Ayaw pagbuot-buot ug hunong ug tomar sa rinesetang tambal nga wala mahibalo ang imong doktor.

4. Ayaw dugmoka o buk-a ang mga tambal gawas kon kini maoy giinstruksiyon kanimo.

5. Pagbantay sa epekto sa tambal dihang magdrayb ug magbuhat-buhat.

6. Susiha kon unsay epekto sa tambal kon moinom ug alkoholikong ilimnon ug kon motomar ug laing tambal—gireseta man o wala.

7. Kon adik ka sa mga tambal o ubang mga substansiya kaniadto, sultihi ang imong doktor.

8. Ayaw pagtomar ug tambal nga para sa uban, ug ayaw irekomendar ang imong tambal ngadto sa uban. c

[Footnote]