Kaemba ka Lizupa ka ka na ni Litaba ze Lumelelana ni Litaba za Bibele

MUBAPALE

Kaemba ka Lizupa ka ka na ni Litaba ze Lumelelana ni Litaba za Bibele

▪ Kaemba ka lizupa ka ka eza lisentimita ze 5.5 ne ka pumbuzwi mwa ma 1870 bukaufi ni muleneñi wa cwale wa Baghdad, mwa naha ya Iraq. Ka silimo sa 2007, Michael Jursa, caziba wa fa Yunivesiti ya Vienna, mwa naha ya Austria, a fumana kaemba kao ka lizupa ha naa nze a eza lipatisiso mwa Miziyamu ya kwa Britain. Jursa a lemuha libizo la Nebo-sarsechim (Nabu-sharrussu-ukin, mwa muñolelo wa Sibabilona), ili likwambuyu wa mwa Babilona ya bulezwi mwa Bibele kwa Jeremia 39:3. *

Nebo-Sarisekimi nee li yo muñwi wa bazamaisi ba limpi za Mulena Nebukadenezare ka nako ye nee sinyizwe Jerusalema ka 607 B.C.E., mi ka ku ya ka kaemba ka lizupa kao, naa bizwa “mulauli wa linumbulwa.” Hape, situlo seo sa mulauli wa linumbulwa ne si fiwanga feela ku mutu a li muñwi ka nako ifi kamba ifi, ili ku fa bupaki bo butuna bwa kuli Sarisekimi ya taluswa fa ki yena mutu ya swana ya bulezwi mwa Bibele.

Fa kaemba kao ku ñozwi fateñi ka za gauda ya naa isize Nebo-Sarisekimi kwa tempele ya Merodaki, ili mulimu yo mutuna wa mwa Babilona, ili yo hape libizo la hae li bulezwi mwa Bibele. (Jeremia 50:2) Fa kaemba kao ne ku ñozwi silimo sa bu 10, kweli ya bu 11, ni lizazi la bu 18 la puso ya Nebukadenezare. Kono nubu ya gauda yeo haki yona ye nee tisize kuli Jerusalema i shandaulwe lilimonyana hamulaho. (2 Malena 25:8-10, 13-15) Nihakulicwalo, caziba Jursa u bulela kuli: “Ku fumana kaemba ka lizupa ka, ili fo ku ñozwi za mutu ya bulezwi mwa Bibele ha nze a fa nubu ka zazi ni zazi kwa tempele mwa Babilona ni ku punda lizazi tenyene ki nto ye komokisa luli.” Bakeñisa kuli ku fumanwa kwa kaemba kao ku ngiwa kuli ki nto ya butokwa hahulu ku ze pumbuzwi za cwanoñu fa za mwa Bibele, mutende wa kwa Britain o bizwa Telegraph u biha kuli: Kaemba ka, “ka lumelelana ni mubonelo wa kuli libuka za litaba za kwaikale za mwa Testamente ya Kale li biha litaba ze nee ezahezi luli.”

Kono ku nepahala kwa Bibele ha ku si ka itinga fa lika ze pumbuzwi. Litaba ze bonisa hande-ndende kuli Bibele i nepahezi luli li fumaneha mwa Bibele ka sibili sihulu mwa bupolofita bwa yona. (2 Pitrosi 1:21) Ka mutala, lilimo ze fitelela 100 pili taba yeo i si ka ezahala kale, ka ku itusisa mupolofita Isaya, Jehova Mulimu naa sinuzi kuli bufumu kaufela bwa mwa Jerusalema bu “ka iswa kwa Babilona.” (Isaya 39:6, 7) Ka ku swana, ka ku itusisa mupolofita Jeremia, Mulimu naa sinuzi kuli: “Ni ka fa bufumu kaufela bwa mwa munzi wo [Jerusalema] . . . mwa mazoho a lila za bona, kuli ba li lobele . . . mi ba li ise kwa Babilona.”—Jeremia 20:4, 5.

Nebo-Sarisekimi nee li yo muñwi wa lila zeo, mi kacwalo naa iponezi talelezo ya bupolofita bwa Bibele. Mane ibe kuli naa ziba kamba kutokwa, yena ka sibili naa konile ku abana mwa ku talelezwa kwa bupolofita bo.

[Litaluso za kwatasi]

^ para. 2 Kwa Jeremia 39:3, Bibele ya New World Translation i bala kuli: “Nerigali-Sharezere ni Shamigari-Nebo ni Sarisekimi,” ili ku latelela muñolelo wa Bibele ya Siheberu ya bo Masorete. Kono litaku za Siheberu li kona ku balwa kuli: “Shamigari, Nebo-Sarisekimi ili Sarisekimi [kamba, Muzamaisi wa Likombwa],” ili muñolelo o lumelana ni ze nee ñozwi fa kaemba ka lizupa kao ka ne ka pumbuzwi.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 22]

MUZUHE!