Ne ni Balehile Mwa Libaka mo ne ku Bulaelwanga Batu mi se ni Pila

Ka mo li Kandekezwi ki bo Sam Tan

Ha ne lu balehile ku zwa mwa sibaka sa luna hamoho ni batu ba bañwi ba 2,000 ba kwa Cambodia, lubasi lwa hesu ni na lwa fita fa nuka ye fa museto wa naha ya Thailand. Ne lu konile ku itongeta ku o muñwi wa mikolonyana ye ne isa batu kwa sibaka se si silelelizwe. Mukolo wa mafelelezo ha ne u bata feela ku fuuka, masole ba Khmer Rouge ba esha mi se ba kala ku kunupa litobolo.

KA LITOHONOLO, kaufela luna lwa sila hande ku yo fita mwa Thailand. Batu ba bañwi kaufela ne ba tabile, kono luna ne lu si ka taba bakeñisa kuli bo ndate ni bo malume, ne ba ngilwe likwelinyana kwamulaho. Bo ma ba ina feela fafasi ni ku lila. Kono ni si ka zwelapili ku mi kandekela, kashe ni mi taluseze za bupilo bwa ka.

Ha ne ni li Mubuddha

Ne ni pepezwi mwa Cambodia ka 1960, mi ne ni li yo muñwi wa bana ba balalu. Ha ne ni li wa lilimo ze 9, bashemi ba ka ni na lwa atula kuli ni yo sebeleza kwa tempele ya Mabuddha, ili sebelezo ye nee atile kwa bashimani. Mulapeli wa Mubuddha ya itamile ku ba likwasha, u kalanga musebezi ibata iba ka 6 kiloko ya kakusasana, ili nako ya zwanga mwa tempele ni ku ya fa ndu ni ndu ku yo nga lico. Ne ku ni belanga hahulu taata ku kupa lico kwa batu, kakuli nee li babotana hahulu. Mi hamulaho, luna mitangana ba makwasha ne lu apehanga lico zeo ni ku li fa balapeli ba bahulu ba makwasha. Ne lu canga ba bahulu ha se ba felize ku ca.

Manzibwana ka nako ya 6 kiloko, balapeli ba bahulu ne ba kopananga ku lapela mwa puo ye ne utwiwa feela ki batu ba sikai. Hamulaho wa lilimo ze peli, naa ba mulapeli yo muhulunyana, mi ne ni ikola matohonolo a mañwi a ne ba ikolanga balapeli ba bahulu. Hape ne ni lumelelizwe ku lapelanga ni bona. Ka nako yeo kaufela, ne ni nahananga kuli bulapeli bwa Sibuddha ki bona feela bulapeli mwa lifasi.

Ni Baleha ku Zwa Mwa Cambodia

Ne ni si ka tabela bupilo bwa kwa tempele, mi na kuta haesu ha ne ni li wa lilimo ze 14. Hamulahonyana, mueteleli wa bupolitiki ya bizwa Pol Pot a kala ku busa. Kopano ya hae ye ne bizwa Khmer Rouge ye nee busize ku zwa ka 1975 ku isa ka 1979, ne i hapelelize batu kaufela ku zwa mwa litolopo ni ku hasanela mwa naha ka mulelo wa ku fetula naha ya Cambodia ku ba ya Komyunizimu. Lubasi lwa luna ni lona ne lu tutisizwe. Hasamulaho baana ba Pol Pot baa nga bo ndate ni bo malume. Ku zwelela hona fo feela, ne lu si ka ba bona hape. Mane ka nako ya puso ya ba Khmer Rouge, batu ba kwa Cambodia ba ba batoo ba 1.7 milioni ne ba bulaezwi mwa libaka mo ne ku bulaelwanga batu kamba ne ba bulailwe ki ku beleka misebezi ya mangamu, matuku, kamba tala.

Miinelo ye cwalo ki yona ye ne tahisize kuli luna ba 2,000 ba ba bulezwi kwa makalelo a taba ye lu tame musipili o sabisa wa mazazi a malalu mwa malundu ku liba kwa museto ya naha ya Thailand. Kaufela luna ne lu izo fita hande ku kopanyeleza cwalo ni mbututu ya mushimani ye nee pepezwi mwa nzila. Buñata bwa luna ne lu shimbile masheleñi a naha ya Cambodia kono ne lu a yumbile kakuli naa sa koni ku itusiswa mwa naha ya Thailand.

Bupilo Mwa Naha Thailand

Lubasi lwa hesu hamohocwalo ni bahabo, lwa to ina mwa Thailand, mi na, na ipumanela musebezi wa ku yambanga litapi ze ñata za ku lekisa.  Sisepe se ne lu yambisanga hañata ne si yo wanga kwa lineku la Cambodia ili ko ne ku na ni litapi ze ñata hahulu, mi ili ko hape lisepe za balibeleli ba Khmer Rouge ne li potolohanga. Ha ne lu ka swaliwa, ne lu ka luza sisepe sa luna mi ne lu ka bulaiwa. Mane ne lu batile ku swaliwa habeli. Kono ba bañwi ne ba si banduka, inge cwalo mutu ye ne ni pila ni yena bukaufi, ya naa swelwi ni ku pumiwa toho. Nihaike kuli lifu la hae ne li ni tomohisize pilu, na zwelapili ku yambanga kwa lineku la Cambodia, kakuli ha ne ni si ke na eza cwalo lubasi lwa ka ne lu ka lapa.

Bakeñisa kuli ne ni bata ku babalela lubasi lwa ka ni ku ipabalela, na ikatulela ku ya mwa munganda wa babalehi mwa Thailand, na kupa ku tutela mwa naha ye ñwi, kuli teñi ko ni yo lumelanga lubasi lwa hesu masheleñi. Ha ne ni bulelezi bana bahesu ka za taba ye, ne ba hanile ka ku tiya. Kono ne se ni atuzi kale kuli naa ya.

Baeti ba ba bulela Sikuwa ba ne ni kopani ni bona mwa munganda wa babalehi ne ba bulezi kuli nee li Bakreste. Taba yeo ya tahisa kuli ni kakanye tumelo ya ka ya kuli bulapeli bwa Sibuddha nee li bona bulapeli bu nosi mwa lifasi. Na ni mulikanaa ka yo munca Teng Hann, lwa kalisa ku swalisana ni “Bakreste” ba ne ba lu bonisize Bibele ni ku lu fa lico. Ne ni pilile mwa munganda wo ka silimo si li si ñwi mi na kupa ku tutela kwa New Zealand.

Bupilo bo Bunca Mwa New Zealand

Kupo ya ka ne i amuhezwi ka May 1979, mi hamulahonyana feela na yo pila mwa munganda wa babalehi mwa Auckland. Mutu yo muñwi ya musa a lukisa kuli ni ye kwa tolopo ya Wellington kuli ni yo beleka mwa fakitori. Ha ni yo fita koo, na yo beleka ka taata ni ku lumelanga lubasi lwa hesu masheleñi sina mo ne ni sepiselize.

Ka ku bata ku ituta ka za Bukreste, na kala ku fumanehanga kwa likeleke ze peli za Protestanti. Teñi koo, ne ba sa lutangi lika ze ñata ka za Bibele. Bakeñisa kuli ne ni bata ku lapelanga hande, mulikanaa ka a ni luta tapelo ye zibahala sina Tapelo ya Mulena. (Mateu 6:9-13) Kono ne ku si na ya naa ni taluselize se ne i talusa luli tapelo yeo. Kono sina mo ne ni lapelelanga litapelo za Sibuddha, na kuta-kutela manzwi a tapelo yeo inge ni sa utwisisi ze ne ni bulela.

Matata Mwa Linyalo

Ne ni nyezi ka 1981. Ibata iba hamulaho wa silimo, na ni musalaa ka lwa kolobezwa, ka ku seliwa mezi fa litoho ki yo muhulu wa bulapeli. Ka nako yeo, ne ni beleka misebezi ye mibeli, ne ni na ni ndu ye nde, mi ne ni pila bupilo bwa mbombolelwa, ili lika ze ne ni si na ha ne ni li mwa Cambodia. Kono ne ni si na tabo. Lwa kenelwa ki matata mwa linyalo la luna, mi ku yanga kwa keleke ne ku sa lu tusi se siñwi. Mi ni muzamao wa ka ne u si ka cinca, kakuli ne ni ezanga likwinano za mali, ne ni zuba, ne ni li sitakwa, mi ne ni eza buozwa. Kono lizwalo la ka la ni kataza hahulu, mi ne ni kakanya hahulu kuli ni ka ya kwa lihalimu, ko ne ni bulelezwi kuli batu ba bande kaufela kona ko ba yanga ha ba shwa.

Ka 1987, na biza bo ma ni kaizelaa ka kuli ba tahe kwa New Zealand, mi ba to ina ni luna nakonyana. Na ni bo ma ni kaizelaa ka lwa tutela kwa Auckland, mi na siya musalaa ka.

Ni Ituta Bibele Kwa Nalulelule

Ha ne ni zwa fa lapa la mulikanaa ka, na katana baana ba babeli ba ne ba zamaya ba potela ndu ni ndu. Yo muñwi ku bona ya bizwa Bill a ni buza kuli: “U lumela kuli ha u ka shwa, u ka ya kai?” Naa alaba kuli: “Ni ka ya kwa lihalimu.” Mi cwale a ni supeza mwa Bibele kuli ki ba 144,000 feela ba ba ka ya kwa lihalimu, ili ko ba ka yo busa lifasi sina malena. Hape a ni taluseza kuli fa lifasi ku ka pila batu ba bañata-ñata ba ba saba Mulimu mi li ka fetulwa ku ba paradaisi. (Sinulo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3, 4) Kwa makalelo, ne ni nyemisizwe ki tuto ye, kakuli ne i lwanisana ni ze ne ni lutilwe kwamulaho. Kono ne ni tabisizwe ki ku bona baana ba mo ne ba zibela Bibele ni mo ne ba wezi lipilu. Mane ne ni inyazize kabakala ku sa ba buza libizo la bulapeli bwa bona.

Hamulaho wa lisunda li sikai, na potela mulikanaa ka ili yo bana ba hae ne ba ituta Bibele ni bo Dick ni bo Stephanie ili bo muuna ni musalaa hae. Ne ba ituta mwa broshuwa ya Ikole Bupilo fa Lifasi-mubu Ku Ya Ku Ile! Na kala ku bala broshuwa yeo, mi ze ne i talusa ne li utwahala. Hape na lemuha kuli bo muuna ni musali bao nee li Lipaki za Jehova. Cwale na lemuha kuli kanti baana ba babeli be ne ni kopani bona ku bonahala kuli ni bona nee li Lipaki, kakuli ze ne ba bulezi ne li lumelelana ni ze mwa broshuwa.

Bakeñisa kuli ne ni tabela ku ziba ze ñata, na memela bo Dick ni bo Stephanie kwa ndu ya ka, ko ne ni zo ba buzaka lipuzo za mwa Bibele. Hamulaho, bo Stephanie ba ni buza ka za haiba  ne ni ziba libizo la Mulimu. Ba ni bonisa liñolo la Samu 83:18 le li balwa mwa puo ya bona kuli: “Ba zibe batu, kuli ki Wena u nosi wa Libizo la Jehova, ki Wena Muambakani-ya-Pahami, wa lifasi kaufela.” Liñolo leo ne li ni fitile kwatasi a pilu, mi na kala ku ituta Bibele kamita. Musizana ya bizwa La, ya zwa kwa Laos ye ne ni pila ni yena ka nako yeo, a kala ku to kopananga ni luna ha lu ituta Bibele. Ka nako yeo, na biza munyanaa ka ni musalaa hae kuli ba tahe. Ha se ba fitile mwa New Zealand, ni bona ba kala ku ituta Bibele ni Lipaki.

Ku si ka fita nako, na ni La lwa tuhela ku ituta kakuli ne lu tutezi kwa Australia kwa mubeleko. Nihaike kuli ne lu isa hahulu mamelelo kwa ku bata masheleñi, lwa kala ku yawa lituto za Bibele ze ne lu itutanga. Kacwalo zazi le liñwi busihu lwa kupa Jehova ka taata kuli a lu etelele kwa batu ba hae.

Tapelo ya Luna ya Alabiwa

Hamulaho wa mazazinyana, ha ni to fita fa ndu ku zwa kwa ku yo leka lika, na to fumana Lipaki ba babeli fa munyako. Na itumela ku Jehova mwa pilu, mi na ni La lwa kalisa ku ituta hape. Hape lwa kalisa ku fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste kwa Ndu ya Mubuso ya mwa sibaka seo. Kono na kalisa ku lemuha kuli, kuli ni tabise Mulimu ne ni tokwa ku eza licinceho ze ñata mwa bupilo bwa ka. Kacwalo na tuhela mikwa ya ka ye maswe mi na kuta milili ya ka ye ne li ye mitelele. Ba ne ba banga balikani ba ka ba ni shenda, kono ne ni sa ba nyemelangi. Mi hape ne ni na ni ku lukisa za linyalo la ka, kakuli na ni La ne lu si ka nyalana, mi musalaa ka ni na ne lu si ka kauhana ka mulao. Kacwalo ka 1990 na ni La lwa kuta kwa New Zealand.

Hona fo feela, lwa lizeza luwaile bo Dick ni bo Stephanie. Bo Stephanie ba bulela ka ku makala kuli: “Sam, ne lu si na sepo ya kuli lu ka ku bona hape!” Lwa kalisa sinca ku ituta Bibele ni bona, mi hamulaho feela wa ku kauhana ka mulao ni musalaa ka, na ni La lwa nyalana inge lu na ni lizwalo le li kenile fapilaa Mulimu. Lwa zwelapili ku pila mwa New Zealand, ili mo ne lu kolobelelizwe ka ku bonisa buineelo bwa luna ku Mulimu. Bakeñisa kuli ne ni tabela ku taluseza ba bañwi ze ne ni itutile, ne ni na ni tohonolo ya ku ituta Bibele ni batu ba bañata ba kwa Cambodia ni ba kwa Thailand ba ne ba pila mwa Auckland ni mwa libaka ze nee li bukaufi.

Ha ni Kutela Kwa Australia

Ka May 1996, na ni La lwa kutela kwa Australia mi lwa yo pila mwa Cairns, kwa mutulo wa Queensland. Kwa sibaka se, ni na ni tohonolo ya ku onga-onga musebezi wa ku kutaza mwahalaa batu ba kwa Cambodia, ba kwa Laos, ni ba kwa Thailand.

Ni itebuha hahulu-hulu ku Jehova kabakala limbuyoti zaa ni file, ili ze kopanyeleza musalaa ka yo munde, bana ba luna ba balalu, bo Daniel, Michael, ni Benjamin. Mi hape ni itumela hahulu kuli bo ma, kaizelaa ka, munyanaa ka, makwenyanaa ka ba basali, ni Teng Hann, mulikanaa ka ye ne ni katani mwa munganda wa kwa Thailand, ni bona ne ba amuhezi niti ya mwa Bibele. Na ni lubasi lwa ka, lu sa lilanga lifu la bo ndate ni bo malume, kono ha lu si ka swaba hahulu. Lwa ziba kuli ka nako ya zuho Mulimu u ka toola lika ze maswe kaufela kuli mane lika ze cwalo “ha li sa na ku hupulwa, nihaiba ku kutela mwa minahano.”—Isaya 65:17; Likezo 24:15.

Lilimonyana kwamulaho fa mukopano wa Lipaki za Jehova, ne ni boni mutu ye ne ni swanisa. Neeli bo Bill ba ne ba kile ba ni potela kwamulaho. Na ba buza kuli: “Kana mu sa ni hupula?”

Ba alaba kuli: “Eni! Ne ni ku fumani mwa New Zealand lilimo kwamulaho mi na ku taluseza kuli ki ba 144,000 feela ba ba ya kwa lihalimu.” Bo Bill ne ba sa ni hupula hamulaho wa lilimo zeo kaufela. Lwa kumbatana mi lwa ikambota za kwa kale, sina mizwale cwale.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 27]

Background: AFP/Getty Images