Skip to content

Skip to table of contents

Ndakatija Nkondo Akujana Buumi

Ndakatija Nkondo Akujana Buumi

Ndakatija Nkondo Akujana Buumi

Akaluulwa aba Sam Tan

Mebo amukwasyi wangu notwakali kutija antoomwe abantu batandila ku 2,000 bakucisi ca Cambodia, twakasika kumulonga uuli mumunyinza wacisi ca Thailand. Twakalyaatikizya muli kamwi katwaato tusyoonto twakali kususa bantu akubatola mutala. Bwaato bwamamanino nobwakatalika kweenda, kwakaboola basikalumamba baitwa kuti Khmer Rouge ibakatalika kudubula mfwuti kutegwa batujaye.

MUCOOLWE, kunyina wakajaigwa, toonse twakazubuka kabotu akusika mucisi ca Thailand. Bantu boonse ibakazubuka bakalikkomene kapati, pele swebo kunyina notwakakkomene akaambo kakuti myezi misyoonto yainda bataata abaacisya bakabwezegwa. Bamaama bakaile kukkala ansi akutalika kulila. Pele kanditana zumanana kumwaambila makani aaya, nkooko ndimulungulwide zyintu zimwi zyakasaanguna kucitika.

Ndakali Kunjila Cikombelo ca Babbuda Kubwana

Ndakazyalwa mumwaka wa 1960 mucisi ca Cambodia alimwi ndakajisi basyoonto bangu bobile. Nondakali amyaka iili fwuka, mebo abazyali bangu twakasala kuti nditalike kubeleka mulimo wakucikombelo ca Babbuda, mbokunga balombe banji mbobakali kucita. Bantu bamucikombelo eeci bakasala kutakwata batalika kubeleka aciindi ca 6 koloko mafwumofwumo nobaunka kuyoobweza zyakulya mumaanda aabantu. Cakali kundikatazya kulomba zyakulya mumaanda aabantu bamwi akaambo kakuti bakali kulibonya kucetaala kapati. Kwamana boobo, tobana twakali kuzijika zyakulya eezyi akupa bapati kuti balye. Swebo tobana twakali kulya bamana kulya bapati.

Kumazuba aciindi ca 6 koloko, basicikombelo bakasala kutakwata ibakali bapati alindiswe bakali kuswaangana akutalika kupaila mucisyobo ncotwatakali kumvwa. Nokwakainda myaka yobile, ndakatalika kucita milimo imwi yamucikombelo yakali kucitwa abapati. Alimwi bakandizumizya kuti kandipaila antoomwe ambabo. Kwaciindi coonse eeci ndakali kuyeeya kuti munyika yoonse kuli buyo cikombelo ca Babbuda.

Mbotwakatija Kuzwa Mucisi ca Cambodia

Buumi mbondakali kupona kucikombelo tiibwakali kundikkomanisya, aboobo ndakapiluka kumunzi nondakali amyaka iili 14. Nokwakainda mazuba masyoonto, mwaalumi wiitwa kuti Pol Pot wakaba muleli. Bulelo oobu ibwakali kwiitwa kuti Khmer Rouge, bwakalela kuzwa mumwaka wa 1975 kusika mu 1979 alimwi bwakali kulonzya bantu bakali kukkala mumadolopo akubatola muminzi kutegwa cisi ca Cambodia cibe cisi ca Kkomyunizimu. Mukwasyi wesu awalo wakalonzyegwa. Mukuya kwaciindi, batobeli ba Pol Pot bakatola bataata abaacisya. Kunyina notwakababona kuzwa ciindi eeco. Bantu bamucisi ca Cambodia batandila ku 1,700,000 bakajaigwa munkondo, naa kulifwida akaambo kakuminwa amilimo, kuciswa naa nzala ciindi ba Khmer Rouge nobakali kulela.

Zyintu eezyi zyakali kucitika nzyezyakapa kuti swebo notuli 2,000 kweelana ambokwaambwa kale kumatalikilo aacibalo eeci, tutalike lweendo lwamazuba otatwe kubelesya nzila yakali kwiinda mumalundu aayoosya, kuunka kumunyinza wacisi ca Thailand. Toonse twakaakusika kabotu antoomwe amwana musankwa wakazyalilwa munzila. Bunji bwesu twakabwezyelezya amali pele twakaile kwaasowa akaambo kakuti mali aaku cisi ca Cambodia akanyina mulimo mucisi ca Thailand aciindi eeco.

Mbotwakali Kupona Mucisi ca Thailand

Mukwasyi wesu wakatalika kukkala abanamukwasyi ibakali mucisi ca Thailand alimwi ndakanjila mulimo wakuzuba nswi. Bunji bwaziindi, twakali kusisikizya kuzuba nswi kumunyinza wacisi ca Cambodia akaambo kakuti nkokwakali nswi zinji kapati—alimwi basikalumamba ba Khmer Rouge bakali kubugadela busena oobu amato. Ikuti nobakatujata, nobakatunyanga bwaato mbotwakali kubelesya akutujaya. Masimpe ngakuti, kwaziindi zyobile, kwakasyeede buyo asyoonto kuti tujatwe. Nokuba boobo, bantu bamwi zyintu tiizyakabeendela kabotu kubikkilizya amuntu wakali kukkala afwaafwi aŋanda yesu, bakamujata akumukosola mutwe. Nokuba kuti ndakausa kapati akaambo kalufwu lwakwe, ndakazumanana kuzuba nswi kumunyinza wacisi ca Cambodia akaambo kakuti kutacita boobo noyakabakola nzala bamumukwasyi wangu.

Akaambo kakuyanda kuligwasya akugwasya bamumukwasyi, ndakasala kuunka kunkambe yabazangalisi yamucisi ca Thailand, kuyoolilembya kuti ndilongele kucisi cimbi kutegwa ndikajane mali aakutumina bamumukwasyi. Bamumukwasyi nondakabaambila muzeezo ooyu, bakandikasya kuunka. Pele tiindakali kukonzya kucinca makanze ngondakajisi.

Basikuswaya ibakali kwaambaula Cingisi mbondakayaanya munkambe yabazangalisi bakaamba kuti Mbanakristo. Eeco cakapa kuti ndizyibe kuti cikombelo ca Babbuda tacili ncecikombelo cilikke munyika. Mebo amweenzuma Teng Hann twakatalika kuyanzana a “Banakristo,” ibakatutondezya Bbaibbele alimwi akutupa zyakulya. Ndakakkala munkambe eeyi kwamwaka omwe mpoonya ndakalilembya kuti nduunke kucisi ca New Zealand.

Mbondakali Kupona Mucisi ca New Zealand

Mu May 1979, bakandizumizya kulonga, aboobo nokwakainda buyo ciindi cisyoonto ndakalongela kunkambe yabazangalisi yakali mudolopo lya Auckland. Mwaalumi uumwi wakandigwasya kujana mulimo wamufakitali mudolopo lya Wellington. Nondakatalika mulimo, ndakali kubeleka canguzu akubatumina mali bamumukwasyi kweelana ambondakabasyomezya.

Ndakatalika kunjila zikombelo zyobile zya Pulotesitanti kutegwa ndibazyibe kabotu Banakristo. Nokuba boobo, bunji bwaziindi kunyina nobakali kwaamba makani aajatikizya Bbaibbele. Akaambo kakuti ndakali kuyanda kuzyiba mbokupailwa munzila yeelede, mweenzuma wakandiisya mupailo wiitwa kuti Mupailo wa Mwami. (Matayo 6:9-13) Pele kunyina wakandipandulwida cini-cini ncowaamba mupailo ooyu. Aboobo mbubonya mbondakali kupaila nondakali kunjila cikombelo ca Babbuda, ndakatalika kupaila mupailo ooyu cakwiinduluka-induluka nokuba kuti kunyina nondakali kuzimvwisya nzyondakali kwaamba.

Mapenzi Mulukwatano

Ndakakwata mumwaka wa 1981. Nokwakainda mwaka omwe, mebo amukaintu wangu twakabbapatizyigwa kwiinda mukusansailwa meenda amutwe amusololi wacikombelo. Aciindi eeci, ndakanjide milimo yobile, ndakajisi ŋanda mbotu alimwi ndakali kukkala kabotu—buumi mbondatakali kupona nodakali kucisi ca Cambodia. Pele tiindakakkomene pe. Mebo amukaintu wangu twakatalika kuba amapenzi mulukwatano nokuba kuti twakali kuunka kucikombelo. Ndakali kuuma njuka, kufweba, kunywa makoko kapati alimwi akusyaba bamakaintu. Nokuba boobo, manjezeezya akali kundikatazya kapati alimwi ndakalizyi kuti tandikanjili kujulu akaambo kakuti bakandaambila kuti bantu boonse babotu baunka kujulu bafwa.

Mumwaka wa 1987, ndakacita bubambe bwakuti bamaama amucizyi wangu baboole mucisi ca New Zealand, aboobo bakaboola akukkala andiswe kwaciindi cisyoonto. Ndakaunka abamaama amucizyi wangu kuyookkala kudolopo lya Auckland akusiya mukaintu wangu alikke.

Mbondakatalika Kwiiya Bbaibbele

Bumwi buzuba nondakali kuzwa kuŋanda yamweenzuma, ndakaswaanganya baalumi bobile ibakali kuswaya kuŋanda aŋanda. Umwi wabaalumi aaba uutegwa Bill wakandibuzya kuti: “Ino ulangila kuyoounka kuli waakufwa?” Ndakaingula kuti: “Kujulu.” Mpoonya wakanditondezya mu Bbaibbele mpolyaamba kuti ibali 144,000 balo mbombabo bayoounka kujulu akuyoolela nyika. Alimwi wakandaambila kuti bantu banji bayoowa Leza bayookkala anyika akwiibambulula kuti ikabe paradaiso. (Ciyubunuzyo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3, 4) Kumatalikilo, njiisyo eeyi yakandinyemya kapati akaambo kakuti tiiyakali kweendelana azyintu nzyondakayiisyigwa. Pele ndakalamwa kubona luzyibo lwamu Bbaibbele ndobakajisi baalumi aaba akuti bakali kwaambaula cakukkazyika moyo. Masimpe ngakuti, ndakausa akaambo kakuti kunyina nondakababuzya cikombelo cabo.

Nokwakainda nsondo zisyoonto, ndakaunka kuyooswaya mweenzuma wakajisi bana ibakali kwiiya Bbaibbele abanabukwetene baitwa kuti Dick a Stephanie. Bakali kubelesya kabroshuwa kakuti Amutangale Abuumi Butamani a-Nyika! Ndakatalika kukabala akujana kuti kajisi makani mabotu. Alimwi ndakaambilwa kuti banabukwetene aaba bakali Bakamboni ba Jehova. Aboobo, ndakazyiba kuti baalumi bobile mbondakaswaanganya musyule kweelede kuti abalo Mbaakamboni, nkaambo nzyobakali kwaamba zyakali kweendelana amakani aakali mukabroshuwa.

Akaambo kakuyandisisya kwiiya zinji, ndakaambila ba Dick aba Stephanie kuti bakandiswaye kuŋanda yangu. Nobakaboola, ndakababuzya mibuzyo minji yamu Bbaibbele. Kumane, ba Stephanie bakandibuzya naa ndililizyi zyina lya Leza. Bakanditondezya lugwalo lwa Intembauzyo 83:18 ilwaamba kuti: “Bazibe kuti nduwe olike oojisi izina lya-Jehova, nduwe Mupatikampatila atala anyika yoonse.” Lugwalo oolu lwakandinjila mumoyo, aboobo ndakatalika kwiiya Bbaibbele. Musimbi ngondakali kukkala limwi wakucisi ca Laos uutegwa La awalo wakatalika kwiiya Bbaibbele. Aciindi eeci, ndakagwasya musyoonto wangu amukaintu wakwe kuti baboole mucisi ca New Zealand. Nobakasika, abalo bakatalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni.

Tiilyakalampa, mebo a La twakaleka kwiiya Bbaibbele akaambo kakuti twakaunka kuyoobeleka kucisi ca Australia. Nokuba kuti twakali kuyanda kujana mali, twakatalika kuyeeya ciindi notwakali kuyiisigwa Bbaibbele. Bumwi buzuba masiku twakalomba Jehova kuti atutondezye nkotukonzya kujana bantu bakwe.

Mupailo Wesu Waingulwa

Bumwi buzuba nondakazwa kuyooula zyintu, ndakajana Bakamboni bobile aŋanda yangu. Ndakamulumba Jehova cakaumuumu alimwi mebo a La twakatalika kwiiya Bbaibbele alimwi. Alimwi twakatalika kujanika kumiswaangano ya Bunakristo ku Ŋanda ya Bwami. Nokuba boobo, ndakazyiba kuti ikuti kandiyanda kukkomanisya Leza ndakeelede kucinca bukkale bwangu. Aboobo, ndakaileka micito mibi alimwi ndakaagela masusu malamfwu ngeekajisi. Ibakali beenzuma bakali kundifwubaazya, pele ndakali kujata camba. Ndakeelede kwaalanganya makani aalukwatano lwangu akaambo kakuti mebo a La tiitwakakwetene buya alimwi kunyina notwakalekana mumulawo amukaintu wangu. Aboobo, mumwaka wa 1990 mebo a La twakajoka kucisi ca New Zealand.

Notwakasika buyo, twakabatumina luwaile ba Dick aba Stephanie. Ba Stephanie bakagambwa akwaamba kuti: “Sam, ndali kuyeeya kuti wakasweekela limwi.” Bakatalika kutwiisya Bbaibbele alimwi, mpoonya nondakalekana amukaintu wangu, twakakwatana a La kweelana amulawo akuba amanjezyeezya mabotu mumeso aa Leza. Twakazumanana kukkala mucisi ca New Zealand mane twakabbapatizyigwa ikutondezya kulyaaba kwesu kuli Leza. Akaambo kakuyandisisya kwaambila bamwi makani ngondakali kwiiya, ndakatalika kubayiisya Bbaibbele bantu bakazwa kucisi ca Cambodia aca Thailand ibakali kukkala mudolopo lya Auckland amumasena aatakali kule.

Mbondakapiluka Kucisi ca Australia

Mu May 1996, mebo a La twakapilukila kucisi ca Australia akukkala mudolopo lya Cairns, mucooko ca Queensland nkocili kunyika. Okuno ndijisi mukuli wakweendelezya mulimo wakukambaukila bantu bazwa kucisi ca Cambodia, Laos aca Thailand ibakkala kubusena oobu.

Ndilamulumba kapati Jehova akaambo kakundileleka, kuba amukaintu mubotu abana botatwe—Daniel, Michael a Benjamin. Alimwi ndilikkomene kuti bamaama, mucizyi wangu, musyoonto wangu musankwa, bamamazyala amweenzuma Teng Hann wakunkambe yaku Thailand bakakatambula kasimpe kamu Bbaibbele. Kusikila sunu, mebo amukwasyi wangu tucibalila bataata abaacisya, pele tatuuside cakuzwa munzila. Tulizyi kuti Leza uyoobabusya bafwide akumanizya kutalulama koonse akuti zyintu “zyakusaanguna tazikooyooibalukwa limbi nikuba kuyeeyegwa.”—Isaya 65:17; Incito 24:15.

Myaka misyoonto yainda nondakali kumuswaangano umwi wa Bakamboni ba Jehova, ndakabona muntu ngwezyi. Wakali Bill, imwaalumi wakandiswaide myaka minji yainda. Ndakamubuzya kuti: “Sena wandizyiba?”

Wakaingula kuti: “Inzya! Twakaswaangana kucisi ca New Zealand myaka minji yainda akukwaambila kuti mbantu bali 144,000 balo ibayoounka kujulu.” Nokuba kuti kwakaindide myaka minji, Bill wakandiyeeya. Twakaanzyana akutalika kulwiidana makani aakaindi, mbokunga lino toonse twakali babunyina.

[Nkotwakajana cifwanikiso icili apeeji 27]

Background: AFP/Getty Images