Zonnebaden — Is het schadelijk?

„Nu de ozonlaag steeds dunner wordt en mensen over de hele wereld steeds meer tijd in de zon willen doorbrengen, wordt het risico op gezondheidsproblemen door een teveel aan uv-straling een wezenlijk probleem voor de volksgezondheid.” — DR. LEE JONG-WOOK, VOORMALIG DIRECTEUR-GENERAAL VAN DE WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE (WHO).

MARTIN, een Noord-Europese man met een lichte huid, viel op een Italiaans strand in slaap in de schaduw van een parasol. Toen hij wakker werd, merkte hij dat de schaduw was opgeschoven en dat zijn benen niet meer wit waren maar pijnlijk rood. „Ik moest naar de spoedeisende hulp van het ziekenhuis”, vertelt hij. „Mijn benen waren zo stijf en opgezwollen dat het wel twee worsten leken. Een paar dagen later had ik nog steeds heel veel pijn. Ik kon niet staan en ik kon mijn benen ook niet buigen. De huid was zo strak gespannen dat ik bang was dat die zou barsten.”

Veel mensen denken dat alleen mensen met een lichte huid, zoals Martin, bang moeten zijn voor te veel zon. Maar hoewel mensen met een donkerder huid beter beschermd zijn tegen zonnebrand, kunnen ze nog steeds huidkanker krijgen. En dat wordt dan vaak pas ontdekt als het al in een gevaarlijk stadium is. Andere gevaren die met te lange blootstelling aan de zon in verband worden gebracht, zijn schade aan de ogen en aan het immuunsysteem, problemen die misschien pas jaren later aan het licht komen als de schade al is aangericht.

Uiteraard is de uv-straling over het algemeen sterker naarmate men dichter bij de evenaar komt. Iemand die in de tropen of de subtropen woont of daarnaartoe reist, moet extra voorzorgsmaatregelen nemen. Eén reden daarvoor is dat de beschermende ozonlaag van de atmosfeer de afgelopen jaren naar verluidt dunner is geworden. Laten we eens enkele potentiële gevaren bekijken van te lange blootstelling aan de zon.

Schade aan de ogen

Er zijn wereldwijd ruim vijftien miljoen mensen blind geworden door grijze (grauwe) staar, de belangrijkste oorzaak van blindheid. Deze vorm van staar ontstaat wanneer eiwitten in de ooglens uiteenvallen, samenklonteren, verkleuren en de lens vertroebelen. Grijze staar is een van de langetermijngevolgen van blootstelling aan uv-straling. Volgens schattingen wordt zo’n 20 procent van de gevallen veroorzaakt of verergerd door langdurige blootstelling aan de zon.

Grijze staar komt helaas veel voor langs de evenaar, in ontwikkelingslanden waar de meerderheid van de mensen arm is. Miljoenen mensen in Afrika, Azië, Midden- en Zuid-Amerika zijn blind omdat ze zich geen staaroperatie kunnen veroorloven.

Schade aan de huid

Een derde van alle gevallen van kanker in de wereld betreft huidkanker. Jaarlijks komen  er niet alleen 130.000 nieuwe gevallen van melanoom (de gevaarlijkste soort huidkanker) bij, maar ook tussen de twee en drie miljoen gevallen van andere soorten huidkanker, zoals basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom. Men schat dat er jaarlijks zo’n 66.000 mensen aan huidkanker overlijden. *

Hoe beschadigt zonlicht de huid? Het meest voorkomende en bekendste acute effect van te lange blootstelling aan de zon is zonnebrand. Tot de onmiddellijke gevolgen, die dagen kunnen aanhouden, behoren blaren en het vervellen van de huid.

In het geval van zonnebrand vernietigt uv-straling de meeste cellen in de buitenste huidlaag en beschadigt ze dieper gelegen lagen. Elke kleurverandering van de huid door blootstelling aan de zon is een teken van beschadiging. Kanker kan optreden wanneer er schade ontstaat aan het DNA van genen die de groei en deling van huidcellen reguleren. Zonlicht verandert ook de structuur van de huid en vermindert de elasticiteit. Daardoor krijgt iemand niet alleen vroegtijdige rimpels en een slappe huid, maar wordt de huid ook kwetsbaarder voor kneuzingen.

Schade aan het immuunsysteem

Onderzoeken hebben aangetoond dat als de huid te veel uv-straling heeft opgenomen, de activiteiten van bepaalde delen van iemands immuunsysteem nadelig worden beïnvloed. Daardoor is het lichaam soms minder goed in staat zich tegen bepaalde ziekten te verdedigen. Zelfs van matige blootstelling aan de zon is bekend dat het de kans op een bacteriële, schimmel-, virus- of parasitaire infectie vergroot. Veel mensen merken nadat ze in de zon zijn geweest dat ze weer last krijgen van een koortslip. Een WHO-rapport legt uit dat één categorie uv-straling (uv B) „de werkzaamheid van het immuunsysteem lijkt te verminderen — in het geval van een koortslip kan het het herpes-simplexvirus niet meer onder controle houden, waardoor de infectie opnieuw geactiveerd wordt”.

In het geval van kanker kan zonlicht dus in twee opzichten een nadelige uitwerking hebben: door rechtstreeks schade toe te brengen aan DNA en door het natuurlijke vermogen van het immuunsysteem om die schade tegen te gaan, te verminderen.

Het is dan ook verstandig voorzorgsmaatregelen te nemen om overmatige blootstelling aan de zon te voorkomen. Onze gezondheid, zelfs ons leven, zou gevaar kunnen lopen.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 11]

TIPS TER BESCHERMING

▪ Ga tussen tien uur ’s morgens en vier uur ’s middags (wanneer de zonkracht het grootst is) zo min mogelijk in de zon.

▪ Blijf zo veel mogelijk in de schaduw.

▪ Bedek armen en benen met dicht geweven, ruimvallende kleren.

▪ Draag een hoed met een brede rand ter bescherming van ogen, oren, gezicht en nek.

▪ De kans op schade aan de ogen zal aanzienlijk worden beperkt door het dragen van een zogenoemde wraparoundzonnebril (met een halfrond montuur) of een zonnebril met zijstukken, die 99 tot 100 procent bescherming biedt tegen uv A- en uv B-straling.

▪ Gebruik een breedspectrum-antizonnebrandmiddel (dat uv A- en uv B-straling filtert) met een beschermingsfactor van minstens 15, en breng het elke twee uur opnieuw in ruime mate aan.

▪ Aangezien hoogtezonlampen, zonnebanken en solariums uv-straling gebruiken, die de huid kan beschadigen, geeft de WHO het advies er geen gebruik van te maken.

▪ Bescherm baby’s en kleine kinderen tegen de zon; hun huid is extra kwetsbaar.

▪ Voorkom dat u in slaap valt in de zon.

▪ Ga naar de huisarts als u een moedervlek, sproet of ander vlekje hebt waar u zich zorgen over maakt.