Skip to content

Skip to table of contents

Mbomukonzya Kulikwabilila Nomweenzya Mootokala

Mbomukonzya Kulikwabilila Nomweenzya Mootokala

Mbomukonzya Kulikwabilila Nomweenzya Mootokala

NOKUBA kuti bantu banji babona kuti kweenzya mootokala kulayandika kapati mazuba aano, kuli bubi bujatikizyidwe. Munyika yoonse mboizulwa kuyeeyelwa kuti bantu bainda ku 1,200,000 balafwa muntenda zyamumugwagwa amwaka. Aboobo, cilayandika kapati kuzyiba mbotukonzya kulikwabilila ciindi notweenzya mootokala. Atulange-lange zyintu zimwi nzyotukonzya kucita.

✔Amulilingule

Ilipooti imwi iili mumuteende wakuti Australian Journal of Social Issues yakaamba kuti, cintu ciyandika kapati ncayelede kucita sikweenzya mootokala kutegwa acesye ntenda zikonzya kujaya bantu mumugwagwa nkweenzya kabotu mootokala. Nkakaambo kaako, natana talika lweendo lwakwe, weelede kulibuzya kuti, ‘Sena ndilimvwide kabotu mumubili alimwi ndilikkalikene mumizeezo?’ Kukatala kapati kulakonzya kupa kuti muntu katafwambaani kuyeeya akucita zyintu. Cibeela camfwulumende icilanganya bweende bwamyootokala kucisi ca Philippines ciitwa kuti The Land Transportation Office caamba kuti kunyema, kulibilika, alimwi akukkomana kapati kulakonzya kupa kuti sikweenzya aateenzyi kabotu mootokala alimwi eeci cilakonzya kupa kuti atasali kabotu alimwi akunyemena basikweenzya bamwi.

Muntu mbwalimvwa mumubili akwalo kweelede kubikkilwa maano akaambo kakuti malwazi aamwi naa zicisa zimwi zilakonzya kupa kuti sikweenzya mootokala ateenzyi kabotu. Sikweenzya mootokala uulemeka buumi bwabantu tayelede kweenzya mootokala ikuti kakoledwe. Misamu imwi ilakonzya kupa kuti sikweenzya mootokala katafwambaani kuyeeya naa kucita zyintu. Ziindi zimwi, cilakonzya kugwasya kucinca buzuba bwalweendo naa kupa muntu umwi kuti aenzye mootokala.

✔Amulingule Luzyibo Lwenu

Kuvwula kwamyootokala mumasi manji aacisumpuka kwapa kuti kube basikweenzya banji bapya ibatacizyi kabotu kweenzya mootokala. Aboobo, tweelede kulanga-langa zyintu zyobilo aumwi sikweenzya mootokala nzyayelede kucita kutegwa aelebe ntenda.

Amweenzye cabupampu! Amupakamane lyoonse, amubone zyintu zili kumbele azili musyule izikonzya kweeta ntenda alimwi amuzyibe nkobayanda kugama basikweenzya bamwi—kubikkilizya abaabo beenzya cabuyamba. Mbwaanga kanji-kanji myootokala ilapwayana akaambo kakuti mootokala uuli musyule weendela afwaafwi kapati amootokala uuli kumbele, sikweenzya musongo ulasiya busena bupati akati kamootokala wakwe awooyo ngwatobela.

Amuzicenjelele zyintu zili afwaafwi amootokala wenu nzyomutakonzyi kufwambaana kubona alimwi azyintu zinyonganya. Kamuceba kutegwa mubone zicitika mumabali amusyule alimwi mutasyomi buyo kubelesya zimbonimboni zitondezya zyintu zili musyule. Mutanyonganizyigwi nomweenzya mootokala. Tamweelede kucita zyintu zinji aciindi comwe—mbuli kwaambaula afooni naa kucita zyintu zimwi zikonzya kumunyonganya.

Ikuti kamweenzya mudududu: Bantu bamwi baamba kuti, simudududu ulalangilwa kufwa ikuti kwacitika ntenda kwiinda sikweenzya mootokala. Ino ncinzi ncomukonzya kucita kutegwa mulikwabilile? Twaambo twabandikwa kale tulakonzya kubeleka akuli baabo beenzya mudududu. Kuyungizya waawo, bakabunga kalanga-langa mbobakonzya kulikwabilila basikweenzya mudududu kakucisi ca United States kaitwa kuti Motorcycle Safety Foundation kakaamba kuti: “Amulibonye.” Amubone masimpe kuti bamwi balakonzya kumubona. Amuyasye laiti yakumbele lyoonse. Mutani kweendeli mumasena mobatakonzyi kumubona basikweenzya bamwi. “Amusame zisani zikonzya kumukwabilila.” Amusame cisooti cabasikweenzya mudududu, zisani zikonzya kupa kuti mulibonye nokuba kuti mucili kulaale, zilemu alimwi zikonzya kumukwabilila. “Amubikkile maano kapati nomweenzya.” Nomweenzya mudududu, mweelede kubona mbuli kuti bantu bamwi tabamubwene.

✔Amuulingule Mootokala Wenu

Sikweenzya mootokala weelede kwaabikkila maano kapati makani aakulikwabilila kuntenda alimwi akubona kuti mootokala wakwe uli kabotu. Mabbuleki eelede kuti kaajata kabotu alimwi azibulo zyoonse zyeelede kubeleka kabotu. Matailo ayelede kuti kaajisi busimbo naa tweengo-engo tulibonya kutegwa atanootezemuki. Muuya uukkwene mumatailo ulakonzya kupa kuti mootokala kaweenda kabotu alimwi akuti mabbuleki kaajata kabotu. Myootokala minji mazuba aano ilijisi ntambo zyamuzyuuno. Intambo eezyi tazikonzyi kumugwasya ikuti kamutazibelesyi.

Amweenzye mootokala wenu kweelana abukkale buliko. Inga camutolela ciindi cilamfwu kwiima naa kunyona ikuti naa mugwagwa kautetede, kwaambisya ciindi nokuli caanda naa sikunku. Nomweenzya masiku, malaiti ayelede kuyaka kabotu alimwi tamweelede kubalisya mootokala. Mbokunga buumi ncipego kuzwa kuli Leza, tweelede kubikkila maano kapati kukulikwabilila alimwi akucizyiba kweenzya kabotu.

[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 30]

MBOMUKONZYA KUTAUMNIZYA KUFWAMBAANA MUNGWIMBA NOMWEENZYA MOOTOKALA

Kamweenzya kabotu: Kulyatisya mungwimba akujata mabbuleki ziindi zinji nkokupa kuti mungwimba kaumana kufwambaana.

Amuuzime Mootokala: Myootokala minji mazuba aano tayelede kulizyigwa kwaciindi cilamfwu kutegwa italike kweenda. Ikuti naa mootokala ulaima kwacisela caminiti yomwe, amuuzime.

Matailo ayeelede kuti kaakutide: Ikuti matailo kaakutide, mootokala uleenda kabotu alimwi tuulyi mungwimba.

Kutabalisya kapati: Kubalisya kapati mootokala kulakonzya kupa kuti mube muntenda alimwi kupa kuti mungwimba ufwambaane kumana.

[Citondezyo/Cifwanikiso icili apeeji 28]

❏ Amupakamane

❏ Amubelesye ntambo zyamucuuno

❏ Mutavwuzyi zyakucita

❏ Mutanyonganizyigwi

[Citondezyo/Cifwanikiso icili apeeji 29]

❏ Amuzicenjelele zyintu nzyomutakonzyi kufwambaana kubona

❏ Mabbuleki ayelede kujata kabotu

❏ Muuya uukkwene mumataela

❏ Matailo kaajisi busimbo bulibonya

❏ Muteendeli aafwaafwi kapati amootokala ngomutobela

[Citondezyo/Cifwanikiso icili apeeji 30]

❏ “Amusame zisani zikonzya kumukwabilila”

❏ “Amulibonye”

❏ Amulingule malaiti