Vutomi Bya Xiharhi Xo Loloha Lexi Vuriwaka Sloth

LOKO hi ri ekhwatini ndzi vone xiharhi lexi nga ni muvala wa rihlaza lexi vuriwaka sloth lexi a xi ri endleleni hiloko ndzi vitana ndzisana ya mina ndzi ku: “Hatlisa u ta ni khamera ya wena!” Hi hlekile loko hi xiye leswaku a ku nga ri na xivangelo xo hatlisa hikuva xiharhi lexi i xin’wana xa swiharhi swo nonoka swinene emisaveni.

Leswaku ndzi tiva swo tala hi xiharhi lexi, ndzi endzele Zoo Ave eLa Garita de Alajuela le Costa Rica. Ndhawu yoleyo a hi ntanga wa swiharhi ntsena, i ndhawu leyi ku tisiwaka swiharhi leswi ponisiweke ekhombyeni, laha ku pfuniwaka swiharhi swa nhova leswi a swi fuyiwe hi vanhu kutani swi tlherisiwa enhoveni swi ya tshama ni swiharhi swin’wana. Kutani kwalaho ndzi hlangane na Shirley Ramírez, loyi a a ri mukongomisi wa vulavisisi lebyi a byi endliwa eZoo Ave. U fambe na mina a ya ndzi komba xiharhi lexi vuriwaka sloth lexi tshamaka entangeni wolowo lexi thyiweke Pelota, leswi hi Xipaniya swi vulaka “bolo.” Entiyisweni, swiharhi leswi swi nga ha tipetsa swi fana ni bolo loko swi etlela. Pelota i muxaka wa xiharhi lexi vuriwaka sloth lexi nga ni tintiho timbirhi naswona xi ringana ni ximbyanyana, xi ni voya byo tala, nhompfu yo koma leyi langutekenyana ehenhla naswona xi ni mahlo lamakulu ya buraweni lama xi endlaka xi languteka xi rhurile.

Ndzi tshame ndzi hlaya leswaku swiharhi leswi minkarhi yo tala swi tshama swoxe nileswaku swi tswala kan’we hi lembe. N’wana wa xiharhi lexi u tshama a khomelele eka mana wakwe eka mavhiki yo sungula ya mune ku ya eka ya tsevu kukondza a lumuriwa kambe endzhaku ka sweswo a nga ha tshama a khomelele ekhwirini ra mana wakwe ku ringana tin’hweti ta ntlhanu ku ya eka ta nhungu. Hi nkarhi wolowo mana wa kona u n’wi dyisa matluka yo olova lawa a rhangaka hi ku ma ncakunha. Endzhaku ka nkarhi, u sungula ku tikhela matluka a khomelele eka mana wa yena. Hi nkarhi wolowo lowu swi wu hetaka swi ri swin’we, mana wa kona u n’wi toloveta ndhawu leyitsongo ya khwati laha a nga ta tshama kona.

Mixaka Ya Sloth

Ndzi kume leswaku xiharhi lexi ndzi xi voneke le khwatini hi lexi nga ni tintiho tinharhu. A xi ri ni voya bya ntima lebyi rhendzeleke mahlo ya xona, ncila wo koma, voya byo tsindziyela, mavoko lama nga leha ku tlula milenge ya xona ni voya bya xitshopana exikarhi ka makatla ya xona. Muxaka lowu wa xiharhi lexi wu ni marhambu lamatsongo ya xirhendzevutana enhan’wini lama endlaka leswaku xi kota ku jikisa nhloko ya xona swinene loko xi ri karhi xi lava matluka lawa xi ma rhandzaka. Kambe ha yini a xi ri ni muvala wa rihlaza? Shirley u ri, “Muvalanyana lowa rihlaza i nkuxe lowu milaka evoyeni bya xona.”

Ku hambana ni swiharhi swa muxaka lowu leswi nga ni tintiho tinharhu leswi mavoko ya swona ma leheke ku tlula milenge, leswa tintiho timbirhi swi ni mavoko lama ringanakanyana ni milenge. Swi ni voya byo leha, bya buraweni wo vangama naswona voya bya kona bya olova.

Xiharhi lexi xi heta masiku xi ri karhi xi orhela masana xi ri le maninginingini ya misinya. Mahiselo ya miri wa xona ma cinca-cinca ma suka eka 24 wa tidigri nivusiku ma kala ma fika eka 33 wa tidigri ninhlikanhi, ku nga mahiselo lawa ma hambaneke swinene ni ya swiharhi swin’wana leswi mamisaka. Miri wa xona wu ni mafurha yo tala lerova a swi olovi leswaku wu hatla wu xi byela loko se ku titimela, hi yona mhaka leyi xi tisongaka ku fana ni bolo loko xi etlela ku endlela leswaku xi tshama xi ri karhi xi kufumela. Voya bya xona byo koma lebyi oloveke hi byona lebyi endlaka leswaku xi tshama xi ri karhi xi kufumela. Entiyisweni xiharhi lexi xi nga etlela tiawara ta 20 hi siku!

Xi Dya Hi Ku Nonoka Swinene

Tanihi leswi mahiselo ya miri ma nga ya nkoka leswaku tibaktheriya ti kota ku gayela swakudya ni ku endla leswaku swi bola, swakudya leswi dyiweke hi xiharhi lexi swi teka nkarhi wo leha ku gayeriwa hileswi miri wa xona wu nga ni mahiselo ya le hansi swinene. Matluka lawa xi ma dyeke ma nga ha teka n’hweti hinkwayo leswaku ma kota ku hundza tindhawu hinkwato leti ma faneleke ma hundza eka tona, leswaku ma gayiwa ekhwirini ra xona leri nga ni masaka yo tala, ma nga si hundzela emarhumbyini lamatsongo. Hi nguva ya timpfula laha ku nga vaka ni masiku yo tala lama landzelelanaka lama titimelakanyana, swiharhi leswi swi nga sika hi ndlala kambe makhwiri ya  swona ma tele hi swakudya. Shirley u ri: “Swiharhi leswi swi lava dyambu leswaku swi kota ku gayela swakudya.”

Shirley u engetele a ku: “Tanihi leswi ndzi khathalelaka swiharhi ni ku basisa laha swi tshamaka kona, nchumu lowu ndzi tsakisaka hi swiharhi leswi vuriwaka ti-sloth hileswi swi tirhumaka ni ku tsakamisa kan’we hi vhiki! Loko swi fanele swi ya tirhuma, swi chika emisinyeni kutani swi cela goji ivi swi seletela vulongo bya swona loko swi hetile. Swi chika emisinyeni loko swi fanele swi tirhuma ntsena.”

Swi Tumbuluxeriwe Ku Hanya Swi Lenga-lenge eMisinyeni

Swilo leswin’wana hinkwaswo leswi swiharhi leswi swi swi endlaka, ku nga ku dya, ku etlela, ku hlangana ni ku tswala, swi swi endla swi lenga-lenge emisinyeni. Xikwembu xi tumbuluxe swiharhi leswi hi vutlhari leswaku swi kota ku hanya swi lenga-lenge emisinyeni. Swiharhi leswi swi lenga-lenga emarhavini ni le misinyeni leyi tsondzelaka yin’wana swi khomelele hi tintiho ni swikunwana leswi nga ni minwala leyi leheke tinsentimitara ta nkombo leyi endlaka leswaku swi kota ku haka marhavi ha yona. Leswaku voya bya xona byi nga tsakami ngopfu hikwalaho ka mpfula leyi tshamelaka ku na etindhawini toleto, voya bya kona byi kula byi lenga-lenga enhlaneni! Voya bya xona byi kula byi suka ekhwirini byi ya enhlaneni, ku nga ndlela leyi hambaneke swinene ni leyi voya bya swiharhi leswi tshamaka emisaveni byi kulaka ha yona, hikwalaho loko mpfula yi xi nela, mati ya kona mo khuluka kunene. Hambileswi xiharhi lexi swi xi tikelaka ku famba loko xi ri emisaveni, kambe loko xi ri emisinyeni xi famba hi ku nonoka naswona u nga swi tsakela ku xi hlalela. Lexi hlamarisaka, xiharhi lexi xi swi kota ngopfu ku hlambela!

I yini swin’wana leswi ndzi swi dyondzeke eka xiharhi lexi, lexi tshamaka emisinyeni? Ndzi dyondze swilo swimbirhi swa nkoka. Xo sungula, xiharhi lexi xi kota ku hlakarhela hi ndlela leyi hlamarisaka loko xi vavisekile naswona hambiloko xi dye matluka lama nga ni chefu yo tala leyi nga dlayaka swiharhi leswin’wana xona a xi fi. Timbanga ta xona ti hatla ti hola, naswona a ti tali ku ngheniwa hi switsongwatsongwana. Hikwalaho, swi nga va vuyerisa swinene vakambisisi va ta vutshunguri loko vo twisisa ndlela leyi miri wa xiharhi lexi wu tisirhelelaka ha yona eka mavabyi. Xa vumbirhi, vanhu lava tshamaka va khomekile naswona va tshikilelekile va nga ha kuma swi vuyerisa ku tekelela xiharhi lexi hi ndlela yo karhi, hileswi xi tshamaka xi rhurile naswona xi nga vileliki hi nchumu.—Xihloko lexi xi lo nyikeriwa.

 [Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 15]

XIHARHI LEXI XI TSHIKA NKUXE WU KULA EMIRINI WA XONA

Muvala wa rihlaza lowu nga evoyeni byo leha lebyi nga lo nyakapfala bya xiharhi lexi wu vangiwa hi nkuxe lowu kulaka eka xona. Xiharhi lexi xi pfumelela nkuxe wu mila eka voya bya xona, ivi xona xi nantswa nkuxe lowu nga evoyeni bya xona leswaku xi kuma swiaka-miri kumbe xi swi tswonga kunene. Muvala wa rihlaza wo kwalala wu endla leswaku xiharhi lexi xi languteka ku fana ni xichocho xa matluka yo oma lama lenga-lengaka erhavini, xisweswo xi kota ku tifihla kahle ekhwatini! Naswona loko xiharhi lexi xi hanya nkarhi wo leha, xi ya xi va xa rihlaza!

[Swihlovo Swa Kona]

Top right: © Michael and Patricia Fogden; bottom: © Jan Ševčík