Masakay Ka sa Rickshaw?

PAG-ABOT sa Dhaka, ang kapital sang Bangladesh, may matalupangdan dayon ang isa ka pangayaw sa sini nga lugar. Makita sa tunga sang madamo nga tawo ang nagakubay nga mga rickshaw! Nagabaha sa mga dalan kag eskinita ang mga rickshaw nga may mga pasahero kag mga karga.

Sa Dhaka, madamo ang nagasakay sa rickshaw. Bisan pa mga 80,000 lang ang narehistro nga rickshaw, ang kalabanan nagasiling nga indi lang amo sina kadamo ang nagabiyahe kada adlaw. Gani nakilal-an ang Dhaka nga may pinakamadamo nga rickshaw sa bilog nga kalibutan!

Ang Dumaan nga mga Rickshaw

Bisan may pulungkuan na nga de-motor sa tion sang paghari ni Louis XIV sang Pransia (1638-1715), ginapatihan nga ang una nga rickshaw nga ginaguyod sang tawo, naimbento ni Jonathan Gable, isa ka Amerikano nga misyonero sa Japan sang katuigan 1870. Ginasiling nga nagdesinyo sia sing salakyan para sa iya maluya nga asawa, kag gintawag ini sa Japan nga jinrikisha, buot silingon, salakyan nga ginaguyod sang tawo. Sang ulihi, gintawag na lang ini nga “rickshaw” sa Ingles. Pagligad sang tion, nagdamo na ang rickshaw sa bilog nga Asia nga may lainlain nga estilo, kag barato lang ang plete. Sang 1912, sang nagbisita sa Japan si Charles Taze Russel (tuo), nga amo anay ang makugi nga nagapanguna sa hilikuton sang mga Estudyante sa Biblia (tawag sa mga Saksi ni Jehova sadto), ang iya grupo nagsakay sa mga rickshaw sa ila pagbiyahe sa pungsod.

Sang katapusan nga bahin sang katuigan 1930, ginsugdan sa Dhaka ang paghimo sing rickshaw nga may tatlo ka ruweda. Indi pareho sa rickshaw nga ginaguyod sang tawo paagi sa duha ka kahoy nga naangot sa salakyan, ining bag-o nga rickshaw kaanggid sang daku nga traysikad. Ang wallah ukon drayber sang rickshaw, yara sa atubangan nga nagasikad sang pedal. Bangod sini, mahimo niya madul-ong ang iya mga pasahero ukon karga bisan sa malayo, kag mas mahapos ini makalusotlusot sa gutok nga mga alagyan.

Nadekorasyunan nga mga Rickshaw

Ang mga rickshaw sa Dhaka halos puno sing mga dekorasyon. Ngaa gindekorasyunan ang mga rickshaw? Sang una nga gingamit ang rickshaw sa Dhaka, kakompetensia sini ang nagabiyahe nga  mga kalesa nga ginatawag nga tomtom. Agod maganyat ang mga pasahero nga magsakay, ginadekorahan sang tag-iya ang ila mga rickshaw. Nagpanami pa gid sa rickshaw ang mga painting kag mga pasayod nga ginadekorar sa sini.

Matahom gid tan-awon ang mga dekorasyon sa rickshaw. Isa ini ka art nga nagalagaw. Si Syed Manzoorul Islam nga taga-Bangladesh naglaragway pa gani sa mga rickshaw sa Dhaka subong “nagalagaw nga galerya sang mga larawan.” Ang tanan nga bahin sang rickshaw nga puede madekorasyonan, ginadesinyuhan nila kag ginadrowingan. May mga tassel, mga tinsel, kag mga bead nga nagabadlak nga ginapakabit nila sa palibot ukon sa mapilopilo nga atop sini.

Lainlain ang mga estilo kag konsepto sang mga nagadekorasyon. Ang pila sang mga dekorasyon daw isa ka pasayod, nga may mga larawan sang daan kag bag-o nga mga pelikula sa India kag Bangladesh. Ang mga dekorasyon nagapakita sang ila kabuhi, sang mga talan-awon sa uma, kag kon kaisa, sang mga nagakatabo sa katilingban kag pulitika. Ang kalabanan sini nga mga dekorasyon mga sapat, mga pispis, pagpangayam, kag matahom nga talan-awon.

Sang katuigan 1950, diutay lang ang mga pintor sang rickshaw. Pero subong, halos mga 200 tubtob 300 na ka pintor ang nagahimo sining pinasahi nga mga dekorasyon. Ginaasembol ang mga rickshaw, kag ang mga materyales sini naghalin sa nagamit na nga mga kagamitan. Halimbawa, guntingon nila ang lata sang mantika ukon ang iban pa nga ginhaboy na nga gamit, nian pinturahan nila ini sing lainlain nga kolor agod manami tulukon. Nangin tradisyon na sa Bangladesh ang pagdekorasyon sa rickshaw. May kaugalingon man nga identidad kag katahom ang rickshaw.

Ang Drayber sang Rickshaw

Subong sang matalupangdan mo, makakalapoy gid magsikad sang rickshaw. Pamensara bala nga sa bilog nga adlaw may karga ka nga mga tawo ukon mga gamit. Ang mga pasahero mahimo nga mga babayi, estudyante, negosyante, ukon mga nagapamalaklon. Masami nga duha ukon kapin pa ang nagasakay sa rickshaw. Mahimo man ini kargahan sang sinako nga bugas, patatas, sibuyas, ukon mga lamas sang mga manugbaligya sa merkado. Kon kaisa ang pasahero nagapungko na sa ibabaw sang iya nagatinangkas nga mga karga kag kon tan-awon, daw indi na ini madala sang drayber. Pero, bisan nagatagiti man ang init ukon nagainulan, ang drayber sang rickshaw nagabakabaka gihapon nga wala nagakumod.

Ang kalabanan nga mga drayber naghalin pa sa uma. Nagkadto sila sa siudad bangod indi nila masarangan nga saguron ang ila pamilya paagi lang sa pagpanguma. Bangod indi makakita sang trabaho nga may daku nga sueldo, madamo ang nagbiya anay sa ila mga pamilya kag nangin mga drayber sang rickshaw. Paagi sa ila pagpangabudlay, mahimo sila makakuarta sing pila ka dolyar (U.S.) kada adlaw.

Tumalagsahon nga Salakyan

Nagabaha na gid ang rickshaw sa Dhaka bangod sa matapan nga dalan kag indi maisip nga mga kalye kag eskinita nga mabudlay agyan sang iban nga salakyan. Para sa madamo, ining wala sing polusyon nga salakyan, indi lamang mapuslanon kundi makawiwili man.

Sa kalabanan nga siudad sa Asia, halos wala na sing rickshaw. Mas gusto abi nila ang moderno nga estilo sang kabuhi kag mga salakyan nga madamo ang makasakay amo nga daw dinumaan na para sa ila ang rickshaw. Pero bisan dinumaan na ini para sa iban, ginatinguhaan gihapon nga ipreserbar ang rickshaw paagi sa pagpanami pa gid sang mga desinyo sini.

Kon magkadto ka sa Dhaka, mahimo ka makapili sang gusto mo nga masakyan—bus, taksi, motor, de-motor nga rickshaw, ukon ang matahom nga de-pedal nga rickshaw. Pero kon magsakay ka sa de-pedal nga rickshaw, indi mo gid malipatan ang imo pagbiyahe sa nagaginutok nga dalan sa Dhaka!

 [Bug-os pahina nga retrato sa pahina 23]