Ishibeni Apa Kupelela Ilyo Mulebomba Incito

SHINO nshiku imikalile naikosa sana kabili ico abantu abengi babikako sana amano kufwaya incito ya cine cine iya kuti balefola ne ndalama ishingi isha kubomfya pa ng’anda. Kwena ukukwata incito ya musango yu kulafya sana sana nga ca kuti ababomfi abengi pa kampani balibafumya amacito. Nga ca kuti na imwe incito yalipwa, kuti mwafwaya ukubombesha pa kuti fye musange incito imbi.—Moneni akabokoshi kali pa mabula 24 na 25.

Lelo kwena, kwaba ifintu ifingi ifyo tukabila ukucita mu bumi, te kubomba fye epela. Ba Glenn abaupa, abakwata no lupwa kabili abekala ku Australia, batile: “Ukulanda fye icishinka, takwaba umuntu uuli mu kufwa uutila, ‘Kanshi nga nalebomba inshita iikalamba ku ncito.’” Pa kuti umuntu aleikala bwino, alingile ukulabombako ne ncito. Nomba mulandu nshi uwa kubombela incito? Pa kuti tulesakamana ulupwa, tulekwata indalama sha kubomfya nga tulefwaya ukutuusha no kwangala, ne ndalama sha kubomfya mu kupepa Lesa. Nomba kuti mwacita shani pa kuti mulekwanisha ukucita fyonse ifi ukwabula ukulekelesha fimo?

Inshita ya Kubomba ne Nshita ya Kucita Ifyenu

Baibolo itweba ukuti tulingile ukubombesha pa kuti tulesakamana ulupwa lwesu. (Abena Efese 4:28) Lelo kwena itukoselesha ukuti tulingile ‘ukulya, ukunwa, no kumona ifisuma ififuma mu kubombesha kwesu.’ (Lukala Milandu 3:13) Cine cine, ukubomba ama-awala ayengi ukwabula ukutuusha bwino bwino, nelyo ukukwata inshita ya kwangala kuti kwatupwishisha insansa tukwata mu bumi. Kuti kwalenga twalwala na malwele ayabipa nga nshi.

Ukubomba cila bushiku ukwa kucila mu cipimo kulalenga amalwele na mafya pamo nga ukwina sana, ukuba cakolwa, ubulwele bwa ku mutima, ukukwata amasanso pa ncito, ukulabomfya sana imiti iikola, ukusakamana sana, umubili ukunaka icipesha amano, ukulaba fye uwa nkumbabulili, e lyo na malwele  yambi ayo umuntu alwala pa mulandu wa kunaka ukucila mu cipimo. Ukubomba ukucila mu cipimo kuti kwaipaisha no muntu. Lipoti ya ku calo ca Japan itila napamo abantu 10,000 balafwa cila mwaka pa mulandu wa kubombesha, ukucila abafwa mu masanso ya pa musebo muli cilya calo cila mwaka. Ubu bwafya bwa kubomba ukucila mu cipimo ubwipaisha na bantu tabwaba fye mu Japan epela.

Umfweni ifyo Baibolo ipanda amano yasuma: “Ukutuusha panono kwawama ukucila ukucishamo ukubombesha no kuuma fye umwela.” (Lukala Milandu 4:6) Ca cine, ukucita ifintu fyonse mu kulinga kwalicindama nga nshi. Mwileka incito ilemusendela inshita yonse, amaka, e lyo na mano. Kuti mwacingilila ubumi bwenu nga muletuusha no kulaipakisha ifisabo fya milimo yenu.

Ba Andrew abaupa kabili abakwata na bana batatu batile, “Tufwile ukubomba pa kuti tuleikala bwino, lelo tatulingile ukwikalila fye ukulabomba.” Ukubomba incito e lyo no kulashako inshita ya kutuusha kuti kwamwafwa ukulasakamana bwino ulupwa lwenu. Nomba kwena ukucita ifi fyonse kwalyafya nga nshi maka maka nga ca kuti kwaliba imisonko mulipila.

Mulebomba Incito Lelo Mwilalabako ku Lupwa

Shino nshiku indupwa ishingi balikwata ifya kucita ifingi sana kabili tabakwata ne nshita ya kuba pamo. Umwanakashi umo uwa ku England atile: “Incito ilampwa amaka ica kuti nshikwata ne nshita ya kuba pamo na bana bandi. Abana abengi abo baipwishe mu calo ca United States, batile icibasakamika sana pali fyonse ca kuti “tabakwata inshita iikalamba iya kuba pamo na bafyashi babo.” Lipoti na imbi iya ku America yatile, abaupana abengi aba kuti balabomba kabili bonse balafola ne ndalama, ilingi line balanshanya fye pa mamineti fye 12 cila bushiku.

Pa mulandu wa kuti nabatendwa ukubomba kwacila mu cipimo, abengi baleikala pa nshi no kumona ifyo batangisha pali fyonse ifyo bacita mu mikalile yabo kabili balecefyako fimo. Ba Timothy, abakwata abana babili abanono batile: “Lyonse nalebomba ukufika no bushiku, no mukashi wandi  na o alebomba na pa mpela ya mulungu. Twalemonana fye mu nshita mu nshita. Awe twasukile twaikala pa nshi no kumona ifyo imikalile yesu yayalwike ne fyo twalebomba incito. Nomba twaliba ne nsansa sana.” Ba Brian, abakwata ituuka batile: “Umwana wesu uwa bubili, ali mupepi no kufyalwa, e ico naile mu kufwaya incito iyali no kunenga ukusunga bwino ulupwa lwandi. Nasangile incito iyo nali no kulafola indalama shinono ica kuti nga kulinganya ne ndalama nalepoka kale cila mwaka pali ubupusano bwa R92,000 (mupepi na K55,000,000), lelo kwena ifi nacitile fyaliweme nga nshi!” Ba Melina na bo abalekele incito balebomba lintu umwana wabo umwanakashi afyelwe fye, batile: “Kwena calyafishe ukubelesha ukushintilila pa ndalama sha muntu fye umo nga fintu cali kale. Lelo ine na bena mwandi twamwene ukuti cali fye bwino pantu nali no kulaba pa ng’anda no kulasakamana umwana wesu Emily ukucila ukumutwala kuli balya abasunga abana.”

Lelo tulingile no kulaibukisha ukuti mu ndupwa ishingi, balacula pa kuti fye bashite no kulipila imisonko cila mweshi. Abaupana bamo balabomba incito shibili pa kuti fye balekumanisha ifikabilwa pa ng’anda e lyo limo limo bonse babili balabomba amacito, no kusha abana kuli banakulu na bawishikulu pa kuti e bo balesakamana abeshikulu nelyo babatwala ku fifulo uko basungila abana.

Napamo kuti mwasanga inshila ya kucita fyonse fibili, e kutila ukubomba incito pamo pene no kulashako inshita ya kusakamana ulupwa. Icishinka cikalamba ni ci: Mwilekelesha ulupwa lwenu pa mulandu fye wa kubika sana amano ku ncito.

Ishibeni ukuti nga ca kuti mulebomba incito mu kulinga kabili muleshako ne nshita ya kutuusha pamo no lupwa, no kulalusakamana, imikalile yenu ikawama nga nshi. Mu cipande ca kulekeleshako, twalalanda pa cintu icacindamisha icangalenga imikalile yenu ibe iisuma iingalenga mulebomba imilimo no kusakamana ulupwa.

[Amashiwi pe bula 21]

Mwileka incito ilemusendela inshita yonse, amaka, e lyo na mano

[Amashiwi pe bula 21]

“Ukutuusha panono kwawama ukucila ukucishamo ukubombesha no kuuma fye umwela.”—Lukala Milandu 4:6

[Amashiwi pe bula 22]

Mwilekelesha ulupwa lwenu pa mulandu fye wa kubika sana amano ku ncito

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 22]

BUSHE NI NDALAMA BAFWAYA NANGU BWANALALE?

Abasoma sana abaikeleko muli ba 1930 basumine ukuti ifya kupangapanga ifisuma fyali no kulubula abantu ku busha bwa kubombesha incito kabili fyali no kubaletela “inshita ya bwanalale.”

Ku kutampa fye kwa myaka ya ba 1930, Profesa Julian Huxley atile ku ntanshi takuli nangu umo uwali no kulabomba ukucila pa nshiku shibili mu mulungu. Shimakwebo we shina lya Walter Gifford asosele ukuti ifya kupangapanga fyali no kulenga “umuntu fye onse ukucita ifyo alefwaya . . . , ukukwata inshita ya kuipakamisha mu mikalile yakwe ne ya kutontonkanya sana.”

Ni shani pa lwa kufwaisha kwa bantu ukwa kukwata ifyuma? Uwasambilila imikalile ya bantunse uwe shina lya Henry Fairchild alandile cilumba cilumba ati “mu ma-awala fye yane, amafakitare yakulapanga ifingi nga nshi ica kuti tukalafilwa no kwa kufibika.”

Bushe aya mashiwi yalifikilishiwe? Ca cine ukuti ubunonshi bwa calo muli ba 1900 na ba 2000 bwaliwaminako. Nga kukonka fye, ici cifwile ukulenga abantu ukulabomba fye limo limo. Nomba cinshi cacitika? John de Graaf alembele ukuti: “[Abantu] baisamona ukuwama kwa bunonshi bwa calo ukuti e shuko lya kuti bapange ulupiya ulwingi sana—no kukwatilapo ifintu na fimbi—lelo baisasanga ukuti inshita balekwata yena yalicepelako. Kanshi kuti twatila, fwe bantunse twasalapo indalama ukucila inshita ya kutuusha.”