Pag-atiman ug Orkids—Kon Nganong Nagkinahanglag Pailob

ANG pag-atiman ug orkids makapahigalam gayod. Ang uban nga nahilig niini mogugol ug daghang oras sa pagtuon kon unsaon paglitok ang Latin nga mga ngalan sa ilang paboritong orkids. Nganong ganahan man kaayo ang mga tawo ug orkids?

Dunay mga 25,000 ka matang sa ihalas nga mga orkids, ug ang mga asosasyon sa mga tig-atiman ug orkids miingon nga dunay kapin sa 100,000 ka artipisyal nga hybrid nga orkids! Ang terminong “artipisyal nga hybrid” wala magpasabot nga ang mga siyentista nakamugnag bag-ong tanom pinaagig pagsagol sa mga elemento gikan sa yuta, tubig, ug hangin. Ang maong mga hybrid maoy produkto sa proseso nga gitawag ug cross-pollination.

Ang ihalas nga mga orkids maingon man ang gigalam sa tawo lainlaig gidak-on. Dunay gagmitoyng mga orkids nga kinahanglan pang gamitan ug magnifying glass aron imong makita, samtang ang uban makita ra nimo diha sa mga bentana. Ang usa ka orkids nga makita diha sa kalasangan sa Indonesia motimbang ug kapin sa 500 kilos!

Ang mga orkids lainlaig kolor ug porma. Ang uban pormag buyog, alibangbang, ug mga langgam, samtang ang uban may talagsaon kaayong porma nga makapadani ilabina sa mga tiggalam. Sa una, mga dato lang ang mananom niining nindot nga mga bulak, apan karon ang tanan makatanom na ug orkids. Ania ang asoy kon sa unsang paagi misanay ang matahom nga mga orkids.

Nauso ang Pagpananom ug Orkids

Dugay nang ganahan ug orkids ang mga tawo, apan bag-o lang nakat-onan sa mga tiggalam kon unsaon kana pagpasanay. Niadtong 1856 namulak ang unang artipisyal nga hybrid nga orkids. Apan kining maanindot nga mga bulak lisod kaayong atimanon.

Ang binhi sa orkids gagmay kaayo—ang uban mora lag abog. Dili sayon ang pagkolekta ug pagtipig niini, ug mas lisod pa gayod ang pagpaturok. Sa daghang dekada ang mga nagtanom ug orkids nag-eksperimento kon unsay nindot nga katamnan sa binhi aron kini moturok.  Niadtong 1922, nadiskobrehan ni Dr. Lewis Knudson, usa ka siyentista sa Cornell University sa America, nga sa dihang itanom ang mga binhi sa orkids diha sa gisagol nga tubig, asukar, ug agar-agar (morag gulaman) nga gikan sa mga sagbot sa dagat, kini moturok ug molabong. Tungod niana, nakapaturok ug daghang hybrid ang mga tiggalam. Nagpadayon ang pagpananom, ug daghan pang hybrid ang nadugang matag tuig.

Apan sa wala pa mananom ang mga tawo ug orkids, kini nanubo ra diha sa kalasangan. Sa unsang paagi mitungha ang nagkalainlaing matang sa orkids sa natural nga paagi?

Ihalas nga mga Orkids

Kon mamulak ang duha o kapin pa nga mga orkids sa samang pamilya diha sa usa lang ka lugar, dunay posibilidad nga motungha ang usa ka bag-ong matang sa orkids. Ang mga insekto maoy magsilbing tighatod ug mga pollen. Kon ang insekto mosupsop ug duga sa mga bulak sa orkids, ang mga pollen sa bulak madala niini ngadto sa laing tanom. Dayon sa dihang mabutang ang pollen sa bulak sa maong tanom, mapertilisar kana ug maporma ang mga seedpod o balayan sa binhi.

Ngadto-ngadto ang seedpod mahinog, moabri, ug dayon mogawas ang linibo o kaha minilyong binhi. Ang uban niini mahulog diha sa yuta samtang ang uban paliron sa hangin. Apan pipila lang niana ang mabuhi. Kadtong mga mabuhi tungod niini nga proseso gitawag ug natural nga hybrid. Apan unsaon paghimo ang artipisyal nga mga hybrid?

Kon Unsaon Pag-hybrid

Mapanunod sa hybrid nga orkids ang hitsura sa gigikanan niini nga mga orkids. Busa, ang tiggalam mamilig maayong kombinasyon sa mga orkids nga iyang i-hybrid. Tingali pilion niya ang usa ka orkids tungod sa kolor o disenyo sa bulak niini ug gusto niyang i-hybrid kini sa orkids nga gagmay o dagkog  bulak. Tingali pilion niya ang usa ka matang sa orkids tungod usab sa kahumot niini. Dahomon niya nga kining tanan makita diha sa iyang bag-ong hybrid nga orkids. Pananglitan, ang golden slipper nga orkids (Paphiopedilum armeniacum) mahimong gamiton sa pag-hybrid. Ang maong orkids nakaplagan didto sa China niadtong 1979. Luto kaayo nga pagkadalag ang hybrid niini, ug ang uban arang gayong nindota.

Human makapili ang tiggalam ug duha ka orkids, nga magsilbing amahan ug inahan nga bulak nga iyang i-hybrid, kuhaan niyag pollen ang inahan nga bulak. Dayon gamit ang toothpick o uban pang sama niana nga himan, mokuha siyag pollen gikan sa amahan nga bulak, ug iya kanang isuksok sa kinailawomang bahin sa inahan nga bulak. Markahan niya ang bulak nga iyang gi-hybrid sa ngalan sa ginikanang mga bulak, maingon man sa petsa sa pag-hybrid.

Kinahanglan Gayod ug Pailob

Panahon sa pertilisasyon, katingalahan kaayo ang mahitabo diha sa inahan nga bulak. Motubo ang mga buhok-buhok paingon sa ovary. Dayon ang ovary modako ug mahimong seedpod. Sa sulod maporma ang gatosan ka libo nga gagmayng mga binhi, nga ang matag usa nakonektar sa usa ka pollen tube. Dangtag mga bulan o kaha kapig tuig una mahinog ang seedpod. Inigkahinog niana, mahimo nang kolektahon sa mga tiggalam ang mga binhi gikan sa seedpod. Dayon patuboon kini diha sa gi-sterilize nga butanganan nga dunay agar-agar nga gisagol sa uban pang mga substansiya. Kon moturok na ang mga binhi, morag magbanig tan-awon ang pino ug berde nga mga orkids.

Human sa pipila ka bulan, ibalhin na sa usa ka dakong tamnanan ang tanang gagmayng mga orkids. Bisbisan kana kanunay sa tiggalam aron dili mauga. Sa ngadto-ngadto, iya na kanang itanom sa tagsa-tagsa ka kaang. Ug nianang panahona gikinahanglan gayod ang taas nga pailob kay lagmit dangtan pag pila ka tuig o kapig dekada una kana mamulak.

Way kasudlan ang kalipay sa usa ka tiggalam dihang mamulak na ang iyang orkids nga gihagoan pagtanom! Kon makapatungha siya ug bag-ong hybrid, mahimo niya kanang hatagag ngalan ug iparehistro. Kanang ngalana maoy gamiton sa tanang bag-ong hybrid nga gikan niana.

Usahay, makapatungha ang tiggalam ug nindot kaayong hybrid nga makapahingangha kaayo sa mga hilig ug orkids. Mahimong makadawat siyag premyo ug ang iyang nindot nga tanom paliton sa taas kaayo nga presyo. Apan ang kalipay nga iyang bation sa dihang mamulak na ang iyang orkids dili kabayrag kuwarta.

Karon nahibalo ka na nga ang pagpananom ug nindot nga mga orkids nagkinahanglan ug taas nga panahon ug pailob. Apan sa pagkatinuod, ang kahago sa pagtanom niana wala ra sa kumingking kon itandi sa gihimo sa Maglalalang sa tanang buhing butang, si Jehova nga Diyos. Tungod sa genes nga talagsaon kaayong pagkadisenyo sa Maglalalang diha sa matag tanom, motungha ang nindot kaayong mga bulak. Kining lainlaing matang sa hybrid nga mga orkids maoy pamatuod nga kita gihigugma sa Tigdisenyo niana. Tinuod gayod ang gisulat sa salmistang si David: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.”—Salmo 104:24.

[Hulagway sa panid 17]

“Beallara” nga hybrid

[Hulagway sa panid 17]

“Doritaenopsis” nga hybrid

[Hulagway sa panid 18]

“Brassidium” nga hybrid