Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Ɔngɛnyi wa kɔlɔ

Ɔngɛnyi wa kɔlɔ

Ɔngɛnyi wa kɔlɔ

Nde ekɔ “ɔngɛnyi” wele nyakeyana lo nshi yayɛ ya dikɛnda. Nde akakoshaka diaaso dia wɛ ndjaoka dia wɛ ambotshunda ndo wɛ aya l’akoka wa mbetawɔma le ɛlɔngɔlɔngɔ ekina. Etena kakiyɛ l’ɔkɛyi, wɛ akakokaka ntshɔ le nde dia wɛ nkondja yema ya “esambelo.” Lo mɛtɛ, wɛ akayotatɛka nyanga ekimanyielo le nde l’akambo efula.

Koko l’edjedja ka wonya, wɛ akayosholaka kɔlɔ kande. Nde nangaka monga kaamɛ la yɛ ntena tshɛ, kaanga mbele monga kaamɛ la nde l’ahole amɔtshi ayokotondja onto la kɔlɔ. Ndo kaanga mbakandakokimanyiya dia wɛ ndjaoka dia wɛ ambotshunda, nde akalanya demba diayɛ. Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ko, nde akakove etenyi ka dikuta lo difuto diayɛ.

Aetete edja, wɛ akayange dia mpembola lɔngɛnyi lele lam’asanyu nde, koko nde kombetawɔ. Wɛ ekɔ la lonyangu lo woho wakayasɔngɛ lɔngɛnyi wɛ la nde.

LƆNGƐNYI la ngasɔ mbele lam’asa anɔshi wa mfɔka efula vɔ la mfɔka. L’ɔkɔngɔ wa nde nnɔ mfɔka ɛnɔnyi 50,womoto ɔmɔtshi lelɛwɔ Earline mbohɔka ate: “Mfɔka akakokaka kimanyiyami oleki monga kaamɛ la onto ɔmɔtshi. Mfɔka kokomɛ tsho lo monga ɔngɛnyi ami w’edjedja. Lo tena dimɔtshi tɔ kaki tshɔi y’ɔngɛnyi ami.” Oko wakayoshihodiaka Earline, mfɔka ekɔ l’etena kakɔ kaamɛ ɔngɛnyi wa kɔlɔ ndo wakola mbela onto mpokoso. Lo mɛtɛ, ɛtɛkɛta wele la diko mendanaka la Earline, onyake dikambo ɔtɔi mbahendana la nde. Etena kakandeke dia ɔnwɛlɔ la mfɔka wekɔ kɔlɔ lo washo wa Nzambi nɛ dia kɛsɔ ndanyaka demba diakatosha Nzambi ɔnɛ lele kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ, nde akatshike nnɔ mfɔka.​—2 Kɔrɛtɔ 7:1.

Pami kimɔtshi kelɛwɔ Frank nde lawɔ akashi yɛdikɔ ya ntshika mɔ mfɔka dia nde ngɛnyangɛnya Nzambi. Koko lushi ɔtɔi loto l’ɔkɔngɔ wa de nkila mfɔka, nde akatatɛ mbakula lo luudu dia nyanga totenyi ta mfɔka takakɔka lam’asa abaya. Frank mbuta ɔnɛ: “Etena kɛsɔ mbakamɔshi yɛdikɔ. Lam’akamɛnyi dia lotaakula laakula dia nyanga totenyi ta mfɔka t’edjedja, lakayaoke kɔlɔ. Ntatɛ oma laasɔ mbakamatshike mfɔka lo pondjo.”

Lande na kele ntshika nnɔ mfɔka bu dui dia wɔdu? Anyangiyangi wakatane ɛkɔkɔ wa dui sɔ: 1) Mfɔka koka nkonya onto ɔhɔmbɔ atɔ oko wasala didjoyadjoya dikina. 2) Nicotine yɔɔtɔ lo demba koka nkoma lo wɔɔngɔ oma l’ɔkɔngɔ wa sekɔndɛ 7 tsho. 3) Ɔnwɛlɔ wa mfɔka ndjokomaka lo lɔsɛnɔ l’onto la lushi la lushi nɛ dia etena kalɛnde nde kinɔka, etena kanɔnde wanu nde nɔka mfɔka, etena kasawolande l’asekanda nde nɔka mfɔka ndo nde kinɔka nto dia minya ekiyanu ndo l’ɔtɛ w’awui akina.

Eelo, oko wadiɛnya Earline nde la Frank, onto koka ntshika mbekelɔ ka kɔlɔ kɛsɔ. Naka wɛ nɔɔka mfɔka ndo wɛ nangaka ntshika, adia sawo diayela, kɛsɔ koka monga etatelo ka lɔsɛnɔ l’oyoyo le yɛ.