Skip to content

Skip to table of contents

Nzila 4-Amubukwabilile Buumi Bwanu

Nzila 4-Amubukwabilile Buumi Bwanu

Nzila 4-Amubukwabilile Buumi Bwanu

“Muntu uucenjede, abona mapenzi, ulayuba.”—Tusimpi 22:3. Kubelesya nzila zyuuba-uba zyakulikwabilila, kulakonzya kumugwasya kuti kamutaciswi-ciswi akuti kamutasowi mali alimwi aciindi cakulanganya balwazi.

Amube balondo. Bakabunga ka U.S. Centers for Disease Control and Prevention bakaamba kuti: “Kusamba kumaanza kulayandika kapati kutegwa mulikwabilile kumalwazi aayambukila akuba aabuumi buli kabotu.” Malwazi manji aasika kumweelwe wa 80 pesenti alaletwa akaambo kakutasamba kumaanza. Aboobo kamusamba kumaanza buzuba-abuzaba. Kamusamba kumaanza lyoonse, kapati nomuyanda kulya, nomujika, nomwamana kujatauka cilonda alimwi anomwamana kujatauka munyama, kubelesya cimbuzi naa mwamana kucinca mwana tebela.

Kubelesya maanzi ansipa kusamba kumaanza kulagwasya kapati kwiinda kubelesya misamu iibelesyegwa kulipukuta kumaanza. Ibana inga kabataciswi-ciswi kuti bazyali babo kababayiisya kusamba kumaanza alimwi akutalijatauka kumulomo akumeso. Kusamba amubili buzuba abuzuba, akuwasya zisani amapayi kupa kuti katutaciswi-ciswi.

Amulikwabilile kumalwazi aayambukila. Mutani kugumani naa kwaanzyanya mumaanza alimwi akubelesya zibelesyo zyakulisya nzyabelesya muntu uucisidwe cisyini akkolokolo. Nkaambo mate alimwi amamina aamuntu ucisidwe alakonzya kupa kuti muciswe. Imalwazi aayambukila kwiinda mubulowa mbuli bulwazi bwaku muni (hepatitis B a C) abulwazi bwa sikalileke naa HIV/AIDS, alayambukila ikapati kwiinda mukoonana, mukubelesya ndonga kulibikka misamu iikola alimwi akubikkwa bulowa. Misamu imwi inga yatukwabilila kumalwazi aayambukila, pele muntu uucenjede ulakonzya kulikwabilila kwiinda mukutobela malailile aapedwe kujatikizya muntu uujisi bulwazi buyambukila. Amulikwabilile kukulumwa tuuka. Tamweelede kukkala naa koona anze aali mansenya naa tuuka tuleta malwazi kamutalikwabilide. Amubelesye tunsabwe twamansenya, ikapati kubana alimwi mweelede kubelesya amisamu itanda tuuka. *

Kamusalazya maanda aanu. Mweelede kubeleka canguzu kubona kuti maanda aanu alasalala aanze alimwi amukati. Amubone kuti taakwe aakkalila meenda aatombe mumbali aalubuwa lwanu mwaakonzya kuzyalilwa mansenya. Itombe, zyakulya zitavwunikidwe alimwi azyintu zibolede zileta tuuka ambeba zyalo zileta tuzunda tuleta malwazi. Mweelede kuyaka cimbuzi kuti kamutajisi kwiinda kuunka musyokwe. Kamujala amulindi wacimbuzi kukwabilila nziniini zyalo zikonzya kumupa kuciswa meso alimwi amalwazi aambi.

Kamulikwabilila kutenda. Amwaatobele malailile aajatikizya mbomukonzya kulikwabilila kutenda ciindi nomubeleka, nomweenzya mootokala, mudududu alimwi anomuccovwa ncinga. Amubone kuti mootokala wanu uli kabotu. Kamubelesya zyintu zyakulikwabilizya mbuli zyakusama kumeso, cingundu, zyakusama kumaulu, lutambo lwakulyaanga ciindi nomuli mumootokala alimwi azyakulikwabilila kucoongo. Amulikwabilile kuzuba nkaambo kubalwa zuba kwaciindi cilamfwu, kupa kuciswa bulwazi bwakkansa alimwi akunyana lukanda. Ikuti naa mulafweba, mweelede kucileka. Kucilekela limwi kufweba inga kwamugwasya kulikwabilila kuntenda yakuciswa bulwazi bwamoyo, kkansa yakumapunga alimwi abulwazi bwakulebuka mubili. *

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 5 Amubone Sinsimuka! iijisi mutwe wakuti: “When Insects Spread Disease,” ya Chingisi ya May 22, 2003

^ munc. 7 Amubone cibalo cakuti “Mbomukonzya Kuleka Kufweba,” mu Sinsimuka! ya July-September 2010.