Sugyot 4—Ampingi ang Imong Lawas
“Maalamon ang tawo nga nakakita sa katalagman ug nagtago sa iyang kaugalingon.” (Proverbio 22:3) Ang pag-amping sa imong lawas makatabang kanimo sa paglikay sa daghang sakit ug kagul-anan, maingon man sa pagkausik sa panahon ug kuwarta.
Magmahinlo sa pisikal. “Ang pagpanghunaw mao ang labing hinungdanong butang nga imong mahimo sa pagsanta sa pagkaylap sa impeksiyon ug sa pagpabiling himsog,” nagreport ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention. Gikaingon nga mga 80 porsiyento sa mga impeksiyon ang napasa tungod sa hugaw nga kamot. Busa, panghunaw kanunay. Himoa kana ilabina sa dili pa mokaon, magluto, o maghunad o bisan mohikap sa samad, ug human mohikap ug mananap, mogamit sa kasilyas, o mag-ilis sa diaper sa bata.
Ang pagpanghunaw gamit ang sabon ug tubig mas epektibo kay sa paggamit ug sanitizer nga dunay alkohol. Mas himsog ang mga bata kon ang mga ginikanan magbansay kanila sa pagpanghunaw ug sa dili paghikap sa ilang baba ug mata. Ang pagkaligo kada adlaw ug paghupot sa inyong sinina ug higdaanan nga hinlo makaamot usab sa mas maayong panglawas.
Likayi ang mananakod nga sakit. Ayaw pagduol o paggamit sa kutsara ug plato niadtong adunay sip-on o trangkaso. Ang ilang laway ug sip-on makapasa sa sakit nganha nimo. Ang dala-sa-dugo nga mga sakit sama sa hepatitis B ug C ug HIV/AIDS sa panguna mapasa pinaagi sa pakigsekso, paggamit ug droga nga ipaagi sa kaugatan, ug pag-abonog dugo. Ang pagbakuna makatabang sa pagsanta sa pipila ka impeksiyon, apan ang usa ka maalamong tawo kinahanglan gihapong mag-amping sa dihang kauban niya ang usa nga dunay mananakod nga sakit. Likayi nga mapaakan ug insekto. Ayaw paglingkod-lingkod o pagkatulog sa gawas kon wala kay proteksiyon batok sa mga lamok o sa ubang nagdalag-sakit nga mga insekto. Pagmoskitero, ilabina kon dunay mga bata, ug paggamit ug pangontra sa insekto. *
Hupting hinlo ang inyong balay. Maningkamot nga mahuptang hapsay ug hinlo ang inyong balay, sa sulod ug sa gawas. Seguradoa nga walay dapit diin mapondo ang tubig ug makapangitlog ang lamok. Ang basura, hugaw, ug wala-taboni nga pagkaon ug basurahan makapadugok sa mga insekto ug ilaga, nga mahimong magdalag mga mikrobyo ug makapahinabog sakit. Kon walay kasilyas, paghimog kalibangan nga antipolo inay malibang sa kalibonan. Taboni ang kalibangan aron dili langawon, kay ang langaw makapasag mga kagaw nga maoy hinungdan sa impeksiyon sa mata ug sa uban pang mga sakit.
Likayi ang pagpahinabog kadaot sa lawas. Sunda ang mga balaod sa kahilwas sa dihang magtrabaho, magbisikleta o magmotorsiklo, o sa dihang magdrayb ug awto. Seguradoa nga ang imong sakyanan maayog kondisyon. Paggamit ug haom nga proteksiyon sa lawas sama sa antipara, helmet, ug sapatos, maingon man sa seat belt ug proteksiyon sa dalunggan. Likayi ang sobrang pagbulad sa adlaw, nga makapahinabog kanser ug ahat nga pagpangunot sa panit. Kon ikaw hinigarilyo, hunong na. Ang paghunong karon makapaus-os ug dako sa posibilidad nga makaagom sa sakit sa kasingkasing, kanser sa baga, ug estrok. *
^ par. 5 Tan-awa ang temang “Sa Dihang ang mga Insekto Magpakaylap ug mga Sakit,” sa Mayo 22, 2003 nga gula sa Pagmata!
^ par. 7 Tan-awa ang temang “Kon Unsaon Paghunong sa Pagpanigarilyo,” sa Mayo 2010 nga gula sa Pagmata!