W ROKU 1546 we francuskim mieście Meaux 14 mężczyzn oskarżono o herezję i skazano na spalenie żywcem. Jakie postawiono im zarzuty? Otóż spotykali się w prywatnych domach, gdzie się modlili, śpiewali psalmy, obchodzili Wieczerzę Pańską i przy tej okazji przyrzekali nigdy nie skalać się „papieskim bałwochwalstwem”.

Jeszcze w dniu egzekucji więźniów katecheta François Picard zaatakował ich pogląd na Wieczerzę Pańską. Wówczas oni, nawiązując do katolickiej doktryny o przeistoczeniu (według której podczas upamiętniania Ostatniej Wieczerzy chleb i wino przemieniają się cudownie w ciało i krew Chrystusa), zapytali: „Czy chleb smakuje jak mięso? A wino jak krew?”.

Na pytania te nie otrzymali odpowiedzi. Wszystkich 14 przywiązano do słupów ustawionych na rynku i wydano na pastwę ognia. Ci skazańcy, którym wcześniej nie obcięto języków, śpiewali psalmy. Zebrani wokół księża usiłowali ich zagłuszyć własnym śpiewem. Nazajutrz na tym samym rynku katecheta Picard obwieścił, że owych 14 dosięgła kara wiecznego potępienia w piekle.

Szesnastowieczna Europa nie była dla innowierców miejscem bezpiecznym. Ludzie kwestionujący dogmaty Kościoła znosili z rąk przeciwników religijnych okrutne prześladowania. Cierpienia te opisał między innymi Jean Crespin w dziele Le Livre des martyrs (Księga męczenników), opublikowanym w roku 1554 w Genewie.

Prawnik opowiada się po stronie reformacji

Jean Crespin urodził się około roku 1520 w mieście Arras (obecnie północna Francja). Z hasłami reformacyjnymi po raz pierwszy zetknął się prawdopodobnie w czasie studiów prawniczych w Louvain (na terenie dzisiejszej Belgii). W roku 1541 przeniósł się do Paryża, gdzie u pewnego jurysty otrzymał posadę sekretarza. Mniej więcej wtedy był świadkiem, jak na Place Maubert spłonął żywcem Claude Le Painctre, młody złotnik oskarżony o herezję. Crespin był pod ogromnym wrażeniem wiary tego człowieka, którego — jak sam to ujął — stracono za „głoszenie prawdy rodzicom i przyjaciołom”.

Przypuszczalnie w tym czasie Crespin rozpoczął praktykę prawniczą w Arras. Jednak ze względu na swe nowe poglądy religijne wkrótce spotkał się z zarzutem herezji. W obawie przed postawieniem w stan oskarżenia uciekł do Strasburga (obecnie Francja), a później osiadł w Genewie, gdzie przyłączył się do zwolenników reformacji. Zrezygnował z kariery prawniczej i zajął się drukarstwem.

Crespin publikował dzieła religijne takich reformatorów, jak Jan Kalwin, Marcin Luter, John Knox i Theodore Beza. Wydał też grecki  tekst Nowego Testamentu oraz całą Biblię lub jej fragmenty w językach: angielskim, francuskim, hiszpańskim, łacińskim i włoskim. Jednak najbardziej zasłynął jako autor książki Le Livre des martyrs. Wymienił w niej sporo osób, które w latach 1415-1554 stracono za herezję.

Cel literatury martyrologicznej

Większość tekstów, które wyszły spod pióra reformatorów, piętnowała okrucieństwa popełniane przez hierarchię katolicką. Publikacje te dodawały czytelnikom otuchy, gdyż prześladowanie protestanckich męczenników ukazywały jako kontynuację cierpień zadawanych dawnym sługom Bożym, między innymi pierwszym chrześcijanom. Aby wskazać swym współwyznawcom przykłady godne naśladowania, Crespin opracował wykaz męczenników, którzy oddali życie za wiarę *.

Dzieło Crespina opisuje rozprawy sądowe, metody przesłuchań oraz zeznania naocznych świadków. Ponadto zawiera relacje skazańców przebywających w więzieniu, a także treść przesyłanych im krzepiących listów — niekiedy obfitujących w cytaty biblijne. Zdaniem Crespina wiara tych więźniów była „godna wiekuistego upamiętnienia”.

Warstwa doktrynalna w dziele Crespina dotyczy głównie sporów toczonych wówczas między katolikami a protestantami. Prześladowcy i prześladowani mieli odmienne zdania w takich sprawach, jak kult wizerunków, czyściec oraz modlitwy za zmarłych. Spierali się też o to, czy katolicka msza stanowi powtórzenie ofiary złożonej przez Jezusa i czy papież jest przedstawicielem Boga.

Wspomniana książka to świadectwo nietolerancji i konfliktów cechujących ówczesną burzliwą epokę. Choć Crespin opisuje prześladowanie protestantów przez katolików, to jednak trzeba pamiętać, że niekiedy również protestanci z podobną zajadłością prześladowali katolików.

Religia fałszywa już od dawien dawna jest splamiona „krwią proroków i świętych, i tych wszystkich, którzy zostali pozabijani na ziemi”. Krew męczenników uznanych przez Boga za Jego wiernych sług rzeczywiście woła o pomstę (Objawienie 6:9, 10; 18:24). Wśród tych, którzy za czasów Jeana Crespina cierpieli i oddali życie za wiarę, zapewne byli szczerzy poszukiwacze prawdy religijnej.

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 12]

Strona tytułowa dzieła Crespina „Le Livre des martyrs” (edycja z roku 1564)

[Ilustracja na stronie 13]

Egzekucja protestantów w obecności francuskiego króla Henryka II i jego dworzan

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

Ilustracje na obu stronach: © Société de l’Histoire du Protestantisme Français, Paryż