Ba Banca Ba Buza Kuli

Ni swanela ku zibañi ka za ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba?—Kalulo 1

“Ni na ni balikani ba ba pila kwa linaha ze ñwi, mi nzila ye nde ye ni kona ku ambolanga ni bona ki ka ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. Ni tabela taba ya kuli na kona ku ambola ni bona niha ba pila kwahule-hule.”—Sue, wa lilimo ze 17. *

“Ni bona kuli ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ki ku sinya nako, ki mukwa wa batu ba ba sa lati ku eza buikatazo bwa ku kopana ni batu ba bañwi pata ka pata. Ku ikambota ni batu pata ka pata ki yona feela nzila ye kona ku tusa mutu ku ba ni balikani.”—Gregory, wa lilimo ze 19.

KWA mibonelo ya batu ba babeli bao ye fahalimu, ki ufi mubonelo o bata ku lumelelana ni mubonelo wa mina? Ku si na taba ni mubonelo o mu lumelelana ni wona, taba ya niti ki kuli: Ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba sa itusiswa hahulu ki batu ba bañata-ñata. * Ha mu nyakisise taba ye: Ne ku fitile lilimo ze 38 kuli batu ba palo ye eza 50 milioni ba kale ku itusisa wayalesi, ne ku ngile lilimo ze 13 kuli batu ba palo yeo ba kale ku itusisa TV, mi ne ku fitile lilimo zee ne kuli batu ba palo ye swana yeo ba kale ku itusisa Intaneti. Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ye bizwa Facebook ne i konile ku itusiswa ki batu ba ba eza 200 milioni mwa silimo si li siñwi sa cwanoñu fa!

Kana manzwi a mwa mubamba o latelela ki a niti kamba ki a buhata?

Buñata bwa batu ba ba itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ki banana ba ba li mwa lilimo za ku nonoboka. ․․․․․ Ki niti ․․․․․ Ki buhata

Kalabo: Ki buhata. Buñata bwa batu ba ba itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba a tumile hahulu ki batu ba lilimo ze kalela fa 25 ku isa kwahalimu. Mwa silimo sa 2009, kekezeho ye tuna ka ku fitisisa ya batu ba ba itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ne li ya batu ba ba na ni lilimo ze fitelela 55!

Nihakulicwalo, ku na ni mikulwani ba bañata-ñata ba ba itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba, mi yeo ki yona nzila ya ku ambolisana ka yona ye se ba tabela hahulu mikulwani ba bañwi. Musizana ya bizwa Jessica u bulela kuli: “Ne ni kwalile akaunti ya ka ya fa Web site ye ne ni itusisanga kwa ku lumelana litaba ni ba bañwi, kono hasamulaho na i kwalula hape bakeñisa kuli ha ku na ba ne ba ambolanga ni na ka ku itusisa luwaile. Ku bonahala inge kuli batu ba libalanga mutu ya tuhela ku itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba!”

Ki kabakalañi ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ha tabelwa hahulu ki batu? Kalabo ya puzo yeo i bunolo: Batu ba na ni takazo ya ka taho ya ku eza liango ni ba bañwi. Mi wo ki ona musebezi wa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. Ha mu nyakisise mabaka a kona ku tahisa kuli batu ba bañata ba ikutwe kuli ba tokwa ku kalisa ku itusisanga ma-Web site a cwalo.

1. Ki nzila ye bunolo ya ku ambola ka yona ni ba bañwi.

“Mutu u kona ku fumana taata ku ikambotanga ni yo muñwi ni yo muñwi wa balikani ba hae, kono haiba balikani  ba hae kaufela ba itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, ku bunolo ku ambola ni bona kaufela ka ku beya feela litaba fa Web site yeo ili za kona ku bala mañi ni mañi wa bona!”—Leah, wa lilimo ze 20.

“Ha ni beya taba ye ñwi fa Web site ye ni itusisanga kwa ku lumelana litaba ni ba bañwi, ku swana inge kuli ni lumezi lushango ku yo muñwi ni yo muñwi wa balikani ba ka ka nako ye swana.”—Kristine, wa lilimo ze 20.

2. Kukuezo ye zwa kwa litaka.

“Hañata ni kupiwanga kuli ni be fa mukoloko wa balikani ba fa Intaneti ba mutu yo muñwi, kono bakeñisa kuli ha ni na akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, ha ku konahalangi kuli ni be fa mikoloko yeo.”—Natalie, wa lilimo ze 22.

“Ha ni bulelelanga batu kuli ha ni tabeli ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, ba ni talimanga ka ku bonisa kuli ha ba ni utwisisi.”—Eve, wa lilimo ze 18.

3. Kukuezo ye zwa kwa mitai ya makande.

“Ku na ni mubonelo o susuezwa ki ba mitai ya makande wa kuli haiba mutu ha itusisi linzila ze shutana-shutana za ku ikambota ka zona ni batu, ha na ku ba ni balikani. Mi mutu ya tokwile balikani u swana sina ya si na bupilo. Kamukwaocwalo, haiba mutu ha itusisangi ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba, batu ha ba mu bali.”—Katrina, wa lilimo ze 18.

4. Sikolo.

“Baluti ba ka ba itusisanga Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba. Ba bañwi ba ku bona ba beyanga fateñi tushango twa ku lu zibisa fo lu ka bela ni tatubo. Mi ka mutala, haiba ni sa utwisisi nto ye ñwi mwa lipalo, na kona ku lumela bo muluti kashango fa Web site ye ba itusisanga mi ha ni ezanga cwalo ba ni tusanga ku fumana kalabo ya palo yeo ka ku i beleka hamoho ni na fa Intaneti.”—Marina, wa lilimo ze 17.

5. Musebezi.

“Batu ba ba batanga mibeleko ba ikambotanga ni ba bañwi ka ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. Fokuñwi ku eza cwalo ku ba tusanga ku fumana musebezi.”—Amy, wa lilimo ze 20.

“Ni itusisanga Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ku eza musebezi wa ka. Web site yeo i konisa batu ba ba fumana tuso kwa musebezi wa ka ku bona maswaniso a fa likompyuta a manca e ni sweli ku panga.”—David, wa lilimo ze 21.

Kana mwa swanela ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba? Haiba mu pila ni bashemi ba mina kwa ndu, bashemi ba mina ki bona ba ba swanela ku eza keto mwa taba yeo. * (Liproverbia 6:20) Haiba bashemi ba mina ha ba tabeli kuli mu be ni akaunti fa Web site ye cwalo, mu swanela ku latelela ze ba mi bulelela.—Maefese 6:1.

Kwa neku le liñwi, bashemi ba bañwi ba lumelezanga bana ba bona ba ba hulile ku itusisa Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba—mi ba bonanga teñi kuli bana ba itusisa Web site yeo hande. Haiba bashemi ba mina ba cwalo, kana ku ezanga cwalo ku talusa kuli ba ikenyanga mwa litaba za mina ze sa ba ami? Kutokwa ni hanyinyani! Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ki sipawana se si maata, mi bashemi ba mina ba lukela ku iyakatwa ka za mo mu itusiseza yona. Niti ki kuli, mutu ya itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba u kona ku tahelwa ki likozi, sina feela mutu ya itusisa Intaneti ka nzila ifi kamba ifi ha kona ku tahelwa ki likozi. Haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu kona ku ambuka cwañi likozi zeo?

Mu be ni Tokomelo

Ka linzila ze ñwi, ku itusisa Intaneti ku kona ku bapanywa kwa ku zamaisa mota. Mwendi se mu lemuhile kuli haki mutu kaufela ya na ni liñolo le li mu lumeleza ku zamaisa mota ya li muzamaisi yo munde. Mane batu ba bañata se ba keni mwa likozi ze maswe-maswe bakeñisa ku zamaisa mota ka ku tokwa tokomelo kamba ku sa iseza pilu kwa muzamaisezo wa bona.

Batu ba ba itusisanga Intaneti ni bona ba swana sina muzamaisi wa mota. Ba bañwi ba itusisanga hande Intaneti; ba bañwi ba itusisanga yona maswe. Haiba bashemi ba mina ba mi lumelelize ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, ba mi sepile kuli mu ka itusisa hande kalulo yeo ya fa Intaneti ili ye kona ku tahisa likozi. Kamukwaocwalo, muitusisezo wa mina wa Web site yeo u bonisize kuli mu batu ba ba cwañi? Kana mu bonisize kuli mu na ni “butali ni buitemuso”?—Liproverbia 3:21.

Mwa taba ye, lu ka nyakisisa likalulo ze peli ze ama ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ili likalulo ze mu tokwa ku iseza hahulu pilu—mi likalulo zeo ki za mwa ku isileleleza kwa batu ba bañwi ba fa Intaneti ni mwa ku  itusiseza hande nako ya mina. Taba ya bubeli ya “Ba Banca ba Buza Kuli” ye mwa magazini ye i nyakisisa za libubo la mina ni za bulikani bwa mina ni ba bañwi.

MWA KU ISILELELEZA KWA BATU BA BAÑWI BA FA INTANETI

Ha mu itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu kana mwa libala kuli mu tokwa ku isileleza kwa batu ba bañwi ba fa Intaneti. Kakuli, esi mane mulelo o mutuna wa ku itusisa Web site yeo ki kuli mu lumelane litaba ni batu ba bañwi. Nihakulicwalo, ku sa nga mihato ya ku isileleza ku kona ku kenya mutu mwa kozi.

Ka mutala, mu nge kuli mu na ni masheleñi a mañata. Kana ne mu ka shimba masheleñi ao ka mukwa o tahisa kuli a bonwe ki mañi ni mañi ha mu nze mu zamaya ni balikani ba mina mwa likululu? Ku eza cwalo neikaba butoto, kakuli neikaba ku susueza batu kuli ba mi uzweze! Haiba mu na ni butali, mu ka pata masheleñi a mina ko a sa konwi ku bonwa ki ba bañwi.

Mu nge litaba za mina za ka butu sina masheleñi a mina. Ha mu nze mu beile seo mwa munahano, mu talime mukoloko o kwatasi mi mu laitele lika ze ne mu si ke mwa tabela ku taluseza mutu ye mu sa zibi ni hanyinyani.

․․․․․ keyala ya ka ya kwa ndu

․․․․․ keyala ya ka ya fa Intaneti

․․․․․ ko ni kena sikolo

․․․․․ linako ze ni banga kwa ndu

․․․․․ linako ze ku sa bangi batu kwa ndu

․․․․․ maswaniso a ka

․․․․․ mibonelo ya ka

․․․․․ lika ze ni lata kamba ze ni tabela

Nihaikaba kuli mu batu ba ba na ni silikani hahulu, mwendi mwa lumela kuli kwa lika ze kolokisizwe fahalimu ku na ni ze ñwi ze sa swaneli ku talusezwa batu ba bañwi. Kono mikulwani ba bañata—hamohocwalo ni ba bahulu—se ba zibisize batu ba bañwi be ba sa zibi lika ze cwalo ba si ka lela! Mu kona ku ambuka cwañi kozi ye cwalo?

Haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku itusisa Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu tokwa ku tekelela hande mwa ku cunela likalulo za yona za mwa ku isileleleza kwa batu ba bañwi, mi mu itusise zona. Mu si ke mwa libelela kuli Web site ye mu itusisa i ka mi sileleza kwa batu ba bañwi. Niti ki kuli, likalulo ze mi sileleza kwa batu ba bañwi ze fa Web site ye mu itusisa li kona ku lumeleza batu ba bañata ba palo ye fita ye mu nahana mina ku bona litaba ze fa akaunti ya mina ni ku ñola fateñi manzwi a mañwi. Ki lona libaka musizana ya bizwa Allison, naa cunile likalulo za mwa ku isileleleza kwa batu ba bañwi fa Web site ya naa itusisa ilikuli lika za naa beyanga fa Web site yeo li boniwange feela ki balikani ba hae ba naa utwana hahulu ni bona. Allison u bulela kuli: “Balikani ba ka ba bañwi ne ba na ni balikani be ne ni sa zibi, mi ne ni sa lati kuli batu be ne ni sa zibi bao ba balange litaba za ka.”

Nihaikaba kuli mu ambolanga feela ni balikani ba mina be mu utwana hahulu ni bona, mu tokwa ku ba ni tokomelo. Musizana wa lilimo ze 21 ya bizwa Corrine u bulela kuli: “Mutu wa kona ku ngongwelwa ki mukwa wa ku tabela hahulu manzwinyana e ba ñolanga balikani ba hae, mi kamukwaocwalo u kona ku kala ku beyanga litaba ze ñata hahulu ka za hae.”

Kamita mu hupulange kuli mutu ya itusisa Intaneti ha koni ku isileleza ka ku tala kwa batu ba bañwi. Kabakalañi? Bo Gwenn Schurgin O’Keeffe ba bulela cwana mwa buka ya bona ye bizwa CyberSafe: “Ma-Web site a matuna a bulukanga likopi za litaba ze ku wona.” Mi ba ekeza ku bulela kuli: “Lika ze lu beya fa Intaneti ha li zwelelangi luli niha lu li takula fateñi. Lu swanela ku nga kuli lika ze lu beya fa Intaneti li ka inelela fateñi bakeñisa kuli li kona ku ba ni kopi ya zona ko kuñwi; ki butoto ku nahana kuli lika zeo za zwelelanga ha li takulwa.”

MWA KU ITUSISEZA HANDE NAKO YA MINA

Sina litaba za mina za ka butu, nako ya mina ni yona i kona ku bapanywa kwa masheleñi a mañata. Kamukwaocwalo, mu tokwa ku lela hande mwa ku itusiseza nako ya mina. (Muekelesia 3:1) Mi ku itusisa hande nako ki ye ñwi ya lika ze taata hahulu za talimana ni zona mutu ya itusisa Intaneti ka nzila ifi kamba ifi, ku kopanyeleza cwalo ni ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. *

“Se li hañata inze ni bulela kuli ni bata ku itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ka nakonyana feela, kono ha ni yo kumbulukanga ki kale ku fita hora inge ni sa itusisa Intaneti.”—Amanda, wa lilimo ze 18.

“Ne ni ngongwezwi ki Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba. Nako kaufela ha ne ni fitanga kwa ndu ku zwa kwa sikolo, ne ni tandanga lihora fa Intaneti inze ni tatuba ze ba bulezi batu ba bañwi ka za lika ze ni beile fa Intaneti ni ku talima ze ba beile bona fateñi.”—Cara, wa lilimo ze 16.

“Ne ni kona ku itusisa luwaile lwa ka ku bona lika ze fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, kamukwaocwalo  ne ni bonanga lika ze fa Web site yeo ha ni ya kwa sikolo, ha ni li kwa sikolo, ni ha ni zwa kwa sikolo ku ya kwa ndu. Mi ha ne ni fitanga kwa ndu, ne ni itusisanga kompyuta. Ne ni ziba kuli ne ni ngongwezwi ki Web site yeo, kono ne ni sa lati ku tuhela ku itusisanga yona!”—Rianne, wa lilimo ze 17.

Haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku itusisanga Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu nahane nako ye swanela ye mu lukela ku tandanga inze mu itusisa yona ka zazi. Mi cwale mu itatube isali mina kuli mu bone nji mu itusisa yona hande. Ka nako ye kwana kweli, mu ñolange nako ye mu tandanga inze mu itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba mi mu bone nji ha mu tulangi nako ye ne mu itomezi ku tandanga inze mu itusisa Web site yeo. Mu hupulange kuli nako ya mina i swana sina masheleñi. Kabakaleo, mu si ke mwa tuhelela Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ku mi sinyeza nako ya mina kaufela. Mu hupule kuli mwa bupilo ku na ni lika za butokwa hahulu ni ku fita!—Maefese 5:15, 16; Mafilipi 1:10.

Mikulwani ba bañwi ba ngile mihato ye ba tusa ku bona teñi kuli ba itusisa hande nako ya bona. Ha mu nyakisise mitala ye latelela:

“Ha ne ni kwalile akaunti ya ka, ne ni bile ni nako ye ñata hahulu. Ne ni ikutwile ku lukuluha! Cwanoñu fa, ne ni kwaluzi akaunti ya ka hape, kono ni itusisa yona hande. Kwa fitanga mazazi ni sa tatubi ze fateñi. Mane fokuñwi na libalanga kuli ni na ni akaunti. Haiba akaunti ya ka ya fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba i kala ku ni sinyeza hahulu nako hape, ni ka i kwala feela.”—Allison, wa lilimo ze 19.

“Ka linako ze ñwi na tuhelanga ku itusisanga Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ka ku kwala akaunti ya ka ka likweli li sikai ni ku i kwalula hasamulaho. Ni ezanga cwalo fo ni lemuhela kaufela kuli se ni tandanga nako ye ñata hahulu inze ni itusisa yona. Ka nako ya cwale ni ikutwa kuli ha ni sa tabela hahulu ku itusisa Web site yeo sina mo ne ni tabelela sapili. Ni ka itusisanga yona ha ni tokwa feela ku eza cwalo.”—Anne, wa lilimo ze 22.

Mulelo wa Ma-Web site A Itusiswa Kwa ku Lumelana Litaba

Ku na ni taba ye ñwi ka za ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ye mu tokwa ku nyakisisa. Kuli mu zibe taba yeo, ha mu laitele (✔) kalabo i liñwi kwa likalabo ze bonisizwe mwatasaa mubamba o latelela.

Mulelo wa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ki . . .

(A) ․․․․․ ku eza pisinisi.

(B) ․․․․․ ku tusa batu ku eza liango.

(C) ․․․․․ ku fa batu mufuta o muñwi wa ku itabisa ka wona.

Kalabo ye nepahezi ki ifi? Ku si na taba ni mubonelo wa mina, kalabo ye nepahezi ki ye fa A. Taba ya butokwa ye mu swanela ku ziba kikuli ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba a lelezwi ku eza pisinisi. Mulelo wa bañi ba ma-Web site ao ki ku panga polofiti, sihulu ka ku fundota mileko ya bona. Mi Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba i ba hahulu ni tuso kwa bafundoti muta i kala ku itusiswa ki batu ba bañata ili ba ba sweli ku lumelana hahulu lika ka ku itusisa yona. Mane, haiba mutu a tanda nako ye ñata hahulu inze a itusisa Web site ye cwalo, u ka bona lika ze ñata ze fundotwa.

Ku ziba taba yeo ku mi tusa ku lemuha kuli bañi ba ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ha ku na se ba sinyehelwa luli haiba mu lumela hahulu litaba ze ñata fateñi kamba haiba mu tanda nako ye ñata inze mu itusisa Intaneti—mi bafundoti bona ba ka tusiwa hahulu. Kamukwaocwalo, haiba mu itusisa Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu bone teñi kuli mwa isileleza kwa batu ba bañwi ni kuli ha mu tandangi nako ye ñata hahulu inze mu itusisa Web site yeo.

ZE KA NYAKISISWA MWA TABA YE TATAMA YA “BA BANCA BA BUZA KULI” . . .

Ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba a kona ku ama libubo la mina ni bulikani bwa mina ni ba bañwi. Ha mu bale ka za mo i kona ku ezahalela taba yeo.

Mwa kona ku fumana litaba ze ñata ka za “Ba Banca ba Buza Kuli” fa Web site ya www.watchtower.org/ype

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 17]

Ne ku fitile lilimo ze 38 kuli batu ba palo ye eza 50 milioni ba kale ku itusisa wayalesi

[Manzwi a fa likepe 17]

Mwa silimo feela si li siñwi sa cwanoñu fa, Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ye bizwa Facebook ne i konile ku itusiswa ki batu ba ba fitelela 200 milioni

[Mbokisi fa likepe 19]

MWA KONA KU BUZA BASHEMI BA MINA

Mu buisane ni bashemi ba mina ka za mo mu kona ku isileleleza kwa batu ba bañwi ba fa Intaneti. Ki lika mañi ze ba sa swaneli ku ziba batu ba bañwi, mi ki kabakalañi? Ki litaba mañi ze kona ku mi tahiseza likozi haiba li beiwa fa kalulo ifi kamba ifi ya fa Intaneti? Hape mu kupe kelezo kwa bashemi ba mina ye ka mi tusa kuli mu si ke mwa ezanga feela liango ni balikani ba fa Intaneti, kono hape mu ezange liango ni batu be mu bonana ni bona pata ka pata. Haiba ku na ni licinceho ze ba akaleza ze mu tokwa ku eza, ki licinceho lifi?

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Lika ze mu eza fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba li kona ku bonwa ki batu ba bañata ku fita mo mu nahanela

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Nako i swana sina masheleñi. Haiba mu itusisa nako ya mina kaufela ku eza nto i liñwi, ha mu na ku fumana hande nako ya ku eza lika ze ñwi ze mu ka tokwa ku eza