“Te Matini Apii Ririnui Roa Atu i te ao Katoa”

KUA kapikiia te roro o te pepe e ko “te matini apii ririnui roa atu i te ao katoa,” e kua tano rai te reira. Anau mai te pepe ki teia ao, kua papa ua aia i te akarakara i te au mea e kite ra aia, te akarongo i te au tu tangitangi, e te au tu tana e kite ra me amiriia aia. *

Te mea puapinga roa atu, e reka ana te tamaiti i te au tangata ke mai—i to ratou mata, to ratou reo, e me amiri mai ratou. Te karanga ra te puka Babyhood, na Penelope Leach e: “E maata te au kimikimianga tei raveia ana no runga i te au mea reka roa atu a te pepe i te akara, te au tu tangitangi e reka ana aia i te akarongo, e me amiriia ka inangaro aia kia amiri akaouia. Teia au mea pouroa, ka rauka ua mai mei ko i tetai tangata tiaki.” No reira rai te tuanga angaanga a te metua i riro ei, ei mea puapinga i roto i te tupuanga mai o te tamaiti!

“Mei te Tamariki Katoa Taku Tuatua”

E umere ua ana te au metua e te au taote o te tamariki i te kite o te pepe anau ou i te tamou i tetai reo, na te akarongo ua anga i te reira. Kitea mai e te aronga kimikimi e, ka matau te pepe i te reo o tona mama i roto i etai nga ra ua, inangaro atu aia i te reira i to tetai ke; e ka kite aia i te tuke i rotopu i te tangianga reo enua o nga metua, e tetai atu reo ke; e i roto i etai nga marama ua ka kite aia i te pirianga o te au  tuatua, e te tuke i rotopu i te tuatua mako e te au tuatua marikonga kore.

Kua tata te apotetoro Kerititiano a Paulo e: “I taku tamariki anga ra, mei ta te tamariki katoa taku tuatua.” (1 Korinetia 13:11) E akapeea ana tetai pepe me tuatua? Tei matauia e tuatua nanunanu ua ana te pepe. E tangi turituri ua ainei te reira? Kare! I roto i tana puka What’s Going On in There?​—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life, te akamaara maira a Dr. Lise Eliot ia tatou e ko te tuatua, “e angaanga ngata, te ka anoanoia te taokotai anga i te au uaua e akaaere ra i te ngutu, te arero, te vaa, e te karaponga.” Karanga katoa mai aia e: “Noatu e peu ua te tuatua nanunanu na te pepe kia mouria mai aia, e mea puapinga katoa te reira ei taangaanga i te au uaua kia matau i te tuatua.”

E aerenga tuatua rai ta te au metua me ariu atu ki te tuatua nanunanu a ta ratou pepe, e e akakoroanga rai to teia. Ka akamaroiroi teia tu peu i te pepe kia tuatua mai. Ka riro teia peu tuatua atu e te tuatua mai, ei apii i te pepe kia kite e ka akapeea me tuatua​—ka rauka iaia te taangaanga i teia tareni no te toenga o tona oraanga.

Tauiui te Tuanga Angaanga

Maata te angaanga a te nga metua o te pepe i te akono i te au anoano o te pepe i te au ra. Me aue te pepe e tangata tetai i reira i te angai iaia. Me aue te pepe e tangata tetai i reira i te tama iaia. Me aue te pepe e tangata tetai i reira i te ikiiki iaia. E mea tau, e e mea puapinga kia akonokonoia te pepe. Te mataara maata tera no te au metua kia akatupu i ta ratou tuanga angaanga ei au tiaki.​—1 Tesalonia 2:7.

Te akamanako anga i te au mea i runga akenei, e tu natura ua no te pepe kia manako e koia te mea puapinga roa atu, e te ora nei te aronga mamaata—to ratou metua tikai—ei akono ua i tona anoano. Kua tarevake tera manako, inara te marama meitakiia atura. E akamaara ra e, ko tera ua rai te oraanga ta te pepe i kite no tetai mataiti tuma. Kiaia, koia te ariki o tetai au aronga mamaata tei tukuia mai ki konei ei akono iaia. Tata te tangata ako ko John Rosemond e: “Ka pou i raro ua ake i te rua mataiti te apii anga i teia manako ki te tamaiti; e mei te tai ngauru ma ono akaou mai mataiti i te akatano anga i te reira! Ko tera i reira te angaanga a te metua: te apii i tana tamaiti kia irinaki i teia tu e oti—apii marie ua i te tamaiti e kare teia i te manako tika.”

Mei te rua mataiti o te tamaiti, ka kite marie mai aia e kare teia manako i te mea tika, me akamata ana te tuanga angaanga a te metua i te taui mei te tangata tiaki ki te puapii. Teianei ka kite te tamaiti e kare te metua e aru akaou ana i tona inangaro, mari ra te inangaroia maira aia kia aru i to raua. Kua peke te taoonga ariki o te pepe, e penei kare aia e rekareka i te akaaerenga ou. No te mareka kore, kare aia e taui i tona turanga. Akapeea?

 Akakoromaki Anga i te tu Manava Kino

Mei te rua mataiti te pakari, te au tu tuke takiri ta te au pepe e akaari mai ana, e kapiti putuputu mai ana i te tu riririri tei karangaia e e tu manava kino. E tuatau ngata tikai teia no te nga metua, no reira i kapikiia ai e ko te “nga mataiti ngata”! Teianei, ko te tuatua reka roa atu a te pepe, e “Kare!” me kore “Kare au e inangaro!” Penei te riri ra aia iaia uaorai me kore i tona nga metua iaia e kite ra i te tu ngata i te akaaere i tona manako ngakau. Inangaro aia i te akaatea mai mei ia koe e oti inangaro aia te piri mai kia koe. Poitirere nga metua no te mea kare raua e marama ana i teia tu, noatu eaa ta raua ka rave, kare takiri e puapingaia ana. Eaa ra te tupu nei?

Akamanako ana i te au tu tuke takiri tei tupu i roto i te oraanga o te tamaiti. E tae ua mai ki nga taime ua akenei, me apeape ua ana aia, kua orooro mai te aronga mamaata. Teianei ra, kua akamata aia i te kite e e tuatau poto ua to tana “tutaraanga” e ka inangaroia aia kia rave i tetai au mea nona uaorai. Te maata ua maira tona marama e te kite e tei roto aia i te turanga kauraro, ta te Pipiria e akakite maira e: “E te au tamariki e, e akarongo i to kotou au metua i te au mea katoa nei.”​—Kolosa 3:20.

Roto i teia tuatau ngata, kia mou piri te nga metua ki to raua turanga akaaere. Me rave raua i te reira na roto i te tu ngaueue kore e te aroa, ka taui te tamaiti ki tona turanga ou. E ka akanooia i reira te turanga no te au tupuanga umere.

Tu Tau

Ka kite te manu, pera katoa te matini i te au tuatua tataki tai, e ka kite i te aru i te aerenga o te tuatua. Inara ko te tangata ua te ka kite i te noo mari e te akara matatio iaia uaorai. No reira, mei te rua ki te toru mataiti te pakari, ka kite te tamaiti i te tu manako ngakau mei te parau, te akama, e te akava ngakau. Ko teia te nga turanga mua o tona tupuanga e riro mai ei, ei tangata mamaata ma te au tu tau—o tetai te ka turu ngaueue kore i te mea tika, noatu me te rave ra etai ke i te tarevake.

Mei teia taime, rekareka tikai nga metua i te kite i tetai mea umere ke mai. Te kite marie maira ta raua tamaiti i te tu manako ngakau o etai ke. No te mea i te rua mataiti, e kanga ua ana aia i te pae i etai ke, teianei ka kanga kapiti aia e ratou. Rauka katoa iaia te kite e mei teaa te tu o tona nga metua e penei ka inangaro aia i te akarekareka ia raua. No reira ka ngoie atu i te apii iaia.

Teia tikai te taime, e akamata ai tetai tamaiti toru mataiti i te kite i te manako no te mea tika e te mea tarevake, te mea meitaki e te mea kino. Te taka meitaki ua ra e teia te taime no te au metua i te tereni i ta ratou tamariki, ma te akakoro kia tauturu ia ratou kia riro mai ei au tangata mamaata mako.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 5]

I roto i etai nga ra ua, ka matau te pepe i te reo o tona mama e i inangaro atu aia i te reira i to tetai ke

[Tataanga i te kapi 6]

Teia tikai te taime, e akamata ai tetai tamaiti toru mataiti i te kite i te manako no te mea tika e te mea tarevake, i te mea meitaki e te mea kino

[Pia i te kapi 6]

TUMU KA TUPU UA AI TE TU MANAVA KINO

“E manako ana tetai au metua e ko te tumu e tupu ei te manava kino, no te mea kare e tano ana ta ratou akono anga i te au anoano o te tamaiti,” i tata ei a John Rosemond i roto i te puka New Parent Power. “Me no raua te apa i manava kino ei te tamaiti, tera i reira ka akatano viviki raua i tera tarevake. I te mea e kua manako raua e e tarevake kia karanga e kare, karanga atu raua i reira e, ae. Me kua papa raua i te tamaiti, i na ka akamaata atu raua i ta te tamaiti i pati mai, kia kore raua e akava ngakau. Kia raua e mea meitaki teia. Kua akamutu ua te manava kino, kua pumaana nga metua, i na i te kite anga te tamaiti e e ravenga meitaki tikai te tu manava kino e rauka ai tana au apinga, maata roa atu tana manava kino i reira.”