Lika Ze Tahisanga Mifilifili

LIKA ze tahisanga mifilifili li taata hahulu ku li utwisisa. Mi hañata, lika zeo, ha li konwi ku akalezwa ku ba nto i liñwi feela, inge cwalo batu be lu eza silikani ni bona, lika ze lu itabisa ka zona, kamba miinelo ya mwa sibaka se lu pila ku sona. Lika ze tahisanga mifilifili li kona ku ba ze ñata, mi ze ñwi ku zona ki ze latelela.

Ku bata hahulu nto ye ñwi kamba ku zwafa. Fokuñwi batu ba ezanga mifilifili ha ba hatelelwa, ku ketululwa, ku silokiwa kamba ha ba tibelwa ku fumana lika ze ba tokwa mwa bupilo kamba ha ba ikutwa kuli ha ba koni ku izamaisa.

Kukuezo ya sicaba. Sina hañata mo ku belanga ko ku ezezwa lipapali, batu ba ba li mwa sikwata ha ba ikutwangi maswabi ku eza likezo ze maswe. Ki kabakalañi? Buka ye ñwi ye bulela za mo ba ezezanga batu ha ba li mwa sicaba (Social Psychology) i talusa kuli, ‘batu ha ba li mwa sikwata ha ba isangi pilu kwa muzamao o lukile mi ha ba liyehangi ku eza mifilifili kamba lindwa ha ba shemaetwa.’ Mi buka ye ñwi yona i bulela kuli batu ba ba cwalo ba kona ku latelela feela batu ba bañwi ku si na ku nahana ze ba eza, mi ‘ba libalanga mo ba swanela ku pilisanela hande ni ba bañwi.’

Sitoyo ni muna. Kezo ya pili ya ku bulaya mutu ye ñozwi mwa litaba za batu za kwaikale, ne i ezizwe ki muuna ya bizwa Kaine. (Genese 4:1-8) Bakeñisa muna ni sitoyo, Kaine naa bulaile munyanaa hae, nihaike kuli Mulimu naa mu lemusize kuli a tokomele maikuto hae ni ku mu sepisa kuli haiba naa ka utwa manzwi ao, naa ka mu fuyola. Ku si na ku kakanya Bibele i bulela niti ha i li: “Kaufela fo ku na ni muna ni  likomano, ki fona fo ku ka ba ni mifilifili ni nto kaufela ye maswe”!—Jakobo 3:16.

Bucwala ni ku itusisa maswe milyani ye kola. Ku nwa hahulu bucwala kamba ku itusisa maswe milyani ye kola ku kona ku fokolisa buikangulo bwa mutu ni ku tahisa kuli booko bwa hae bu tuhele ku sebeza hande. Kamukwaocwalo, milyani ye kola kamba bucwala ha se bu li mwa toho, mutu u kona ku ba wa mifilifili ni ku eza lindwa ha nyemiswa.

Likuta ha li sa tiisi mulao. Liñolo la Muekelesia 8:11 li bulela kuli: “Tifo ya mulatu wa beilwe mutu ka musebezi o maswe ha i sa batwi kapili, lipilu za bana ba batu li ba isa kwa ku eza ze maswe.” Likuta ha li fokola, ha li sa peti hande musebezi wa zona, kamba ha li atula litaba ka silibonda li tahisanga kuli batu ba eze mifilifili.

Bulapeli bwa buhata. Hañata bulapeli bu zibahala ka mifilifili, ye kopanyeleza ni mifilifili ye ezahalanga mwahalaa likwata za bulapeli ni likezo ze tahisa luwewe. Mwa bulapeli haki batu feela ba ba li liñañeli kamba ba ba lata ku tahisa licinceho ka lindwa ba ba tahisanga mifilifili. Ka nako ya ndwa ya lifasi ya pili ni ya bubeli, batu ba bulapeli, bo bu twi ki bwa Sikreste ni bo bu si bwa Sikreste, ne ba itwanisize ni ku bulayana, mi hañata ha ne ba yanga kwa ndwa ne ba lapelelwanga ki ba bahulu ba bulapeli bwa bona. Mulimu ha tabiswi ki likezo ze cwalo.—Tite 1:16; Sinulo 17:5, 6; 18:24.

Bakeñisa kuli ku na ni lika ze ñata ze tahisa mifilifili, kana kwa konahala kuli mutu a be wa kozo mwa lifasi la kacenu? Eni kwa konahala, sina mo lu ka bonela mwa taba ye tatama.

[Mbokisi fa likepe 6]

MIFILIFILI I KALELANGA MWA PILU

Nihaike kuli ki lika ze ñata ze kona ku tahisa mifilifili, butata luli bwa mifilifili bu kalelanga mwa lipilu za luna. Ka nzila ifi? Jesu Kreste ya naa na ni buikoneli bwa ku ziba hande ze mwa lipilu za batu, naa bulezi kuli: “Mwa lipilu za batu, ki mona mo ku zwa mihupulo ye maswe, likezo za buhule, busholi, bubulai, bubuki, mukwañuli, likezo za bumaswe, bupumi, muzamao wa ku sa swabela bufosi, liito le li talima ka muna, bunyefuli, buikankabeki, ni butoto.” (Mareka 7:21, 22) Litakazo ze maswe zeo, za kona ku hula mwa lipilu za luna ha lu kuta-kutela ku buha lika ze maswe, ku teeleza kwa lika ze cwalo, kamba ku li nahana.—Jakobo 1:14, 15.

Kono ha lu fepa munahano wa luna ka lika ze nde, ze cwale ka ze bulezwi mwa litaba ze fa likepe 8, lu ka bulaya litakazo ze maswe ni ku hulisa litakazo ze nde mwa lipilu za luna. (Makolose 3:5; Mafilipi 4:8) Mi Mulimu u ka lu tusa ku ‘tiisa mutu ye lu li yena mwahali.’—Maefese 3:16.

[Mbokisi fa likepe 7]

LICAZIBA HA BA ZIBI HANDE ZE TAHISANGA MIFILIFILI

Ki kabakalañi mwa linaha ze ñwi ha ku na ni hahulu likezo za lipulayano ku fita mwa linaha ze ñwi? Ki kabakalañi lindwa ni mifuta ye miñwi ya mifilifili ha li bile teñi kamita mwa bupilo bwa batu? Ku na ni lipuzo ze ñata ze zinga, kono likalabo ze kolwisa ki ze nyinyani.

Licaziba ba bañwi ba lumela kuli bubotana ni ku sa likanelela kwa mipilelo ya batu, ki zona ze tahisanga mifilifili. Ka ku ya ka lipatisiso ze ñwi, 90 pesenti ya mafu a tahiswanga ki mifilifili, ku kopanyeleza cwalo ni mafu a ku ipulaya, a ezahalelanga mwa linaha za lifasi ze shebile mi libaka ze botanile hahulu ze li bukaufi ni litolopo hañata li na ni hahulu bukebenga. Kono kana babotana ki bona batu ba mifilifili hahulu? Kamba kikuli mifilifili i atile hahulu mwa libaka ze ba pila bakeñisa kuli ha ku na hande maluko a mulao? Mi ku na ni libaka ze cwale ka sibaka sa Calcutta, mwa India, ili mo ku pila batu ba bañata-ñata ba ba shebile hahulu. Niteñi, sibaka sa Calcutta ki se siñwi sa libaka za mwa lifasi ze si na hahulu likezo za lipulayano.

Ba bañwi ba bulelanga kuli ku ata kwa litobolo ki kona ko ku tahiseza batu ku ba hahulu ni mifilifili. Ki niti kuli litobolo za kona ku tahisa kuli batu ba mifilifili ba be ba ba sabisa hahulu. Kono ki kabakalañi mwa libaka ze ñwi ha ku na ni hahulu batu ba mifilifili? Ni fo hape, licaziba ha ba lumelelani ka za libaka ha ku li cwalo.