¿Imakunatan nikun “allin ruwaykuna” nispa? Chay ruwaykunaqa allinta ch’uyata kawsananchispaqmi yanapawanchis, chaykunatan runaqa necesitan. Wakinkunan kaykuna: pampachay, honrado kay, munakuy, kawsayta respetay, hukkunapas. Chaykunaqa runakunatan yanapan imayna kanankupaq, hukkunawan imaynata kawsanankupaq, wawankuta allinta uywanankupaqpas. Rikusqanchis hina chaykunaqa ancha importanten ichaqa chinkapushanmi.

2008 watapin Estados Unidospi askha wayna-sipaskunata tapurqanku imakunachus allin ruwaykuna kasqanmanta. Huk qelqapin David Brooks nirqan: “Manan reparankuchu imakunachus allin ruwaykuna kasqanta, chayqa ancha llakikunapaqmi”, nispa. Violaciontawan runa wañuchiyllatawanmi huchapaq qhawarirqanku, ichaqa “manan yacharqankuchu carrota machasqa manejay, examenkunapi plageakuy, parejanta engañay huk ruwaykunapas allinchus icha mana allinchus kasqanta”. Huk sipaspas nirqanmi: “Manan nishutachu importawan  imachus allin imataqchus mana allin kasqanqa”, nispa. Askhan khaynata yuyaykunku: “Sichus allinpaq qhawarinki chayqa ruwallay. Sonqoykiq nisqasuykita ruway”, nispa. ¿Allinchu kanman chhaynata yuyaykuy?

Sonqoyoq kasqanchisraykun munakuq khuyapayakuq kanchis, ichaqa chay sonqoqa “q’otukuqmi, millay ruwaqtaq kanpas” (Jeremías 17:9). Chayraykun runakunaqa mana allintachu kawsanku, Bibliapas nirqanñan: “Tukukuy qaylla p’unchaykunataqa [...] runakunan kanqa paykuna kikinkuta munakuqkuna, qolqe sonqokuna, alabakuqkuna, hatunchakuqkuna, [...] millay yana alma runakuna, tukuy allinkaqta cheqnikuqkuna. [...] Dios munakunankutaqa aycha kusichiyllapin puriyta munanqaku”, nispa (2 Timoteo 3:1-5).

Chhaynaqa sonqonchis ima munasqantapas manaraq ruwashaspaqa allintan yuyaykunanchis, manan usqhayllachu ruwananchis. Biblian sut’ita niwanchis: “Yuyaykusqallanman hap’ipakuqqa mana yuyayniyoqmi, yachaywan ruwaqmi ichaqa allillanpuni kanqa”, nispa (Proverbios 28:26). Sonqonchis allin kaqta ruwachiwananchispaqqa yachananchismi imakunachus allin ruwaykuna kasqanta. ¿Maypin yachasunman allin ruwaykunamanta? Askha runakunan Bibliapi maskhanku sut’ita imatapas yachachisqanrayku.

Bibliapi tarikuq allin ruwaykunaqa runakunapaq hinan ruwasqa kashan. Wakinkunan kaykuna: munakuy, sumaq sonqo kay, qoykukuq kay, honrado kaypas.

Runamasiykita munakuy.

Huk libron nin: “Sichus munakuq kanki chayqa, kusisqan kawsanki”, nispa. Runaqa munasqa kaytan necesitan, mana chayqa manan kusisqachu kawsanman.

¿Ima ninmi Biblia? Ninmi: “Munakuq sonqo kaychis, munakuymi tukuy imatapas sumaqta hukllaman tukuchin”, nispa (Colosenses 3:14). Chay librota qelqaqmi nillantaq: “Manataq munakuyniy kanmanchu chayqa, manan imapaschu kayman”, nispa (1 Corintios 13:2).

Ichaqa manan huk qhari huk warmiwan imayna munanakusqankumantachu rimashan nitaq sonqopi imayna sientekusqamantachu; aswanpas chay munakuyqa Bibliaq nisqanman hinan, chay munakuymi tanqawanchis mana reqsisqa runata yanapanapaq. 1 Corintios 13:4-7 texton nin: “Pipas munakuqqa [...] manan envidiakunchu, manan k’ankaykachanchu, manan hatunchakunchu, manan mana ruwanakunatachu ruwan, manan payllapaq kanantachu munan, manan phiñakunpachachu, manan sientepakunchu, manan mana chanin kaqmantachu kusikun, aswanpas cheqaqkaqmantan kusikun. Munakuqqa tukuy imatan muchun, [...] tukuy imapin pacienciakun”, nispa.

Chay munakuy familiapi mana kaqtinqa llapankun ñak’arinku, astawanqa wawakuna. Monican willakurqan erqe kashaqtin  maqasqankuta k’amisqankuta abusasqankutapas. Paymi nin: “Manan munakuyniypas suyakuyniypas karqanchu”, nispa. 15 watanpi kashaspan abuelonkunawan tiyaq ripurqan, paykunaqa Jehová Diospa testigonmi kanku.

Monican nillantaq: “Ñoqaqa manchalin karqani ichaqa abueloykunawan iskay wata tiyasqaypi yacharqani munakuq kayta, hukkunawan rimayta, hukkuna yanapaytapas. Paykunan yanapawarqanku allin sipas kanaypaq”, nispa. Kunanqa qosanwan kinsa wawankunawan iman runakunata Bibliawan yanapashanku, chayta ruwaspan rikuchin runakuna munakusqanta.

Qolqetapas kusirikuykunatapas aswan importantepaq qhawariyqa munakuytan chinkachin. Runakunaqa manan askha qolqeyoq kaspachu aswan kusisqa kawsanku, chaytan investigaq runakuna repararqanku. Aswanpas qolqe sonqo runakunaqa llakipin tarikunkuman. Chaytan Bibliaqa yachachin. Eclesiastés 5:10 texton nin: “Qolqeman sonqollikuqqa, astawanpunin munan, imaymanayoq kayta munaqpas, astawanraqmi tariyta munan. Chaypas yanqallataqmi”, nispa. Chaymantapas nillantaq: “Ama qolqe sonqo kaychischu”, nispa (Hebreos 13:5).

Sumaq sonqo kay qoykukuq kaypas.

California Universidadmanta (Estados Unidos) huk qelqan nirqan: “Ancha munaychá kanman tiendaman rispa kusikuyta wiñaypaq rantikuyqa. Chay ruwayqa atikullanmanmi hukpaqwan chayta rantiwaq chayqa”, nispa. Chhaynaqa aswan kusisqan kanki qospa chaskisqaykimantaqa.

¿Ima ninmi Biblia? Ninmi: “Aswan kusisamiyoqqa qoqmi chaskiqmantaqa”, nispa (Hechos 20:35).

Mana niwashallaqtinchis hukkunata yanapaymi aswan allinqa. Karen sutiyoq warmin rikurqan huk malograsqa carrota. Chaypin huk señora iskay ususinkunawan taxita suyakusharqanku aeropuertoman rinankupaq, ichaqa taxiqa manan rikhurimurqanchu, chaymi Karenqa nirqan carronpi apananpaq yaqa huk horapi hinaña aeropuertoman chayanapaq karqan chaypas. Huknin ususinqa manan viajananchu karqan hinan chayllapi qhepakurqan. Apasqanmanta kutimpushaspan Karenqa rikurqan chayllapi kashasqanta.

Hinan chay warmiqa nirqan: “Qosaymi hamushanña”, nispa.

Karentaq nirqan: “Allinmi chayqa, kusikunin allillan kashasqaykimanta. Ñoqaqa religionniypi huñunakusqayku wasimanmi rishani... t’ikakuna allichaypi yanapakunaypaq”, nispa.

Warmitaq tapurqan: “¿Jehová Diospa testigonchu kanki?”, nispa

Karentaq kutichirqan “arí” nispa. Chay qhepamantaq rimayta qallarirqanku.

Askha p’unchaykuna qhepamanmi Karenqa huk cartata chaskirqan, chaypin nirqan: “Mamaywanqa manan qonqaykuchu yanapawasqaykikuta. Chayraykun avionwan mana saqechikurqaykuchu. Ñañaymi niwarqanku Jehová Diospa testigon kasqaykita, chayraykuchá yanapawarqankiku. Mamaypas ñoqapas Testigon kayku, ñoqan ichaqa  mana allinchu iñiyniypi kashani. ¡Ichaqa kallpachakusaqmi!”, nispa. Karenqa anchatan kusikurqan iñiqmasinkunata yanapasqanmanta. Nirqanmi: “Chay cartata leespan waqarqaniraq”, nispa.

Charles D. Warner qelqaq runan nirqan: “Hukkunata sonqomanta yanapaspaqa kikinchistan yanapakunchis”, nispa. Diosqa manan ñoqallanchispaq tukuyta munananchispaqchu kamawarqanchis aswanpas payman rikch’akuqtan, chaymi runakunata yanapanchis (Génesis 1:27).

Honrado kay.

Chhayna kayqa ancha allinpunin. Mana chay kaqtinqa runakunaqa manchasqa, mana hukkunapi confiaspa, t’aqanasqan kawsanku.

¿Ima ninmi Biblia? Ninmi: “Señor Diosníy, ¿pitaq wasiykipi tiyanqa? ¿Pitaq ch’uya orqoykipi tiyanqa? Mana huchachanata kawsaqmi, [...] tukuy sonqopuni cheqaqkaqta rimaqmi”, nispa (Salmo 15:1, 2). Honrado kaytapas manan maynillanpichu rikuchinanchis aswanpas tukuy ruwasqanchispin.

Hunt’a qolqeyoq bolsata tarikuq Cristinamanta yuyarisun. Payqa manan qolqetachu munapayarqan aswanpas Dios kusichiytan munarqan. Chayraykun dueño qolqenta maskhamuqtin kutichipurqan, chay runaqa anchatan admirakurqan honrado kasqanmanta. Jefenpas confianapaq aswan allin llank’anamanmi churarqan. May cheqaqpunin 1 Pedro 3:10 textopi simikunaqa, ninmi: “Pipas kawsayta munakun, sumaq p’unchaykunatataq rikuytapas munan chayqa, [...] ama siminpas llullakuchunchu”, nispa.

Allin ruwaykunamanta Bibliaq yachachisqanqa Kamaqninchis anchata munakuwasqanchistan rikuchin, chaykunan yanapawanchis ‘allinkunaq ñanninpi purinapaq’ (Proverbios 2:20; Isaías 48:17, 18). Diosta kasukuspaqa rikuchinchismi payta munakusqanchista, bendicionninkuna chaskiy munasqanchistapas. Biblian prometewanchis: “[Diospa] simintapas kasukuy, paytaqmi hatunchasunki hallp’ata chaskinaykipaq, ñawiykiwanmi rikunki millaykunaq wañurasqanta”, nispa (Salmo 37:34).

Bibliaq nisqanta kasukuqkunaqa kay pachapin thakpi kawsanqaku, chayqa ancha sumaq suyakuymi. Chaymi allin ruwaykunamanta Bibliaq nisqanta kasukunanchis.