Mu eze lika za butokwa pili. Bibele i fa kelezo ya kuli mu ‘lemuhe lika za butokwa hahulu ni ku fita.’ (Mafilipi 1:10) Mu lukise mukoloko wa lika ze mu bata ku eza za butokwa kamba ze tokwa ku eziwa ka putako, inze mu beya mwa munahano taba ya kuli nto ya butokwa ye cwale ka ku leka sico sa mulalelo mwendi haki ye tokwa ku eziwa ka putako. Mi mwendi nto ye kona ku bonahala kuli ki ya ka putako ye cwale ka ku bona makalelo a progilamu ye mu tabela hahulu fa TV ha i koni ku ba ya butokwa. *

Mu nahanelelange cimo za ku eza. Liñolo la Muekelesia 10:10, li bulela kuli: “Silepe ha si na ni buzwa mi si sa shemunwi, ya sebeza ka sona u ka tokwa ku sebeza ka taata; kono butali bu na ni tuso kwa ku zamaisa litaba hande.” Lu itutañi? Ka mubulelelo o muñwi, mu swanela ku shemuna silepe sa mina ka ku nahanelelanga cimo lika za ku eza, ilikuli mu kone ku itusisa hande nako ya mina. Mu beye kwatuko kamba mu si ke mwa eza lika ze mu bona kuli haki za butokwa hahulu ili ze mi sinyeza feela nako ni maata. Haiba mu fumana kuli mu na ni nako kabakala kuli mu ezize musebezi o muñwi ka bubebe, mu shatukele kwa musebezi o muñwi o ne mu swanela ku eza kwapili. Ka ku nahanelelanga cimo ze mu swanela ku eza, mu ka petanga lika ze ñata mi mu ka ba sina mutu ya na ni butali ya shemuna silepe sa hae.

Mu nolofaze bupilo bwa mina. Mu itute ku hananga ku eza lika ze si za butokwa kamba ze mi sinyeza feela nako. Ku ba ni lika ze ñata za ku eza kamba ku ba ni batu ba bañata ba ku bona ku kona ku mi tahiseza mukatalo ni ku mi palelwisa ku ba ni tabo.

Ku fumba-fumba ni ku zina-zina ku nga muhato. “Ya mamela moya ha na sa ka cala; ya talima malu ha na sa ka kutula.” (Muekelesia 11:4) Lu itutañi? Ku fumba-fumba ku sinyeza mutu nako mi ha ku na sa kona ku peta. Mulimi ya libelela kuli konji miinelo kaufela ha i ka ba hande kihona ha ka cala peu, mwendi ha na ku cala peu kamba ku kutula. Kamukwaoswana, lwa kona ku tuhelela miinelo ye lu sa zibi hande nji i ka ezahala ku lu palelwisa ku nga muhato. Kamba lu kana lwa ikutwa kuli lu tokwa ku libelela pili ku fitela lu ba ni litaba kaufela ze tokwahala kihona lu ka nga muhato. Ki niti kuli, liketo za butokwa li tokwa kuli mutu a eze lipatisiso ni ku nahanisisa ka tokomelo. Liñolo la Liproverbia 14:15 li bulela kuli: “Ya na ni ngana u talimisisa mwa hata.” Kono niti ya taba kikuli likatulo ze ñata li eziwanga mutu niha sa zibi hande miinelo kaufela ye amiwa.—Muekelesia 11:6.

Ku bata ku kondisa hahulu lika ze mu eza kaufela. Liñolo la Jakobo 3:17 li bulela kuli: “Butali bo bu zwa kwahalimu [kamba ku Mulimu] . . . ha bu ñañeleli mihupulo.” Ki niti kuli ki nto ye nde ku ba ni takazo ya ku bata ku kondisa lika. Kono ka linako ze ñwi lu kana lwa itomela lipimo ze tuna hahulu ili ze ka lu tahiseza ku zwafa kamba mane ku palelwa ku li peta. Ka mutala, mutu ya ituta puo ye ñwi u lukela ku iteekela ku panganga mafosisa, inze a beya mwa munahano kuli u ka ituta kwa mafosisa ao. Kono mutu ya tabela ku kondisa hahulu lika kaufela za eza, yena u kona ku saba kuli u ka bulela lika ka mafosisa, ili moya o kona ku mu tibela ku eza zwelopili. Ki hande ku ba ni buitikaneleli ka za lika ze lu libelela ku peta! Liñolo la Liproverbia 11:2 li bulela kuli: “Butali bu inzi ku ba ba ikokobeza.” Ku tuha fo, ba ba ishuwa ni ba ba na ni buikokobezo ha ba ikungi ku ba batu ba butokwa hahulu mi ka linako ze ñwi ba kana ba seha mafosisa e ba eza.

Mu sebeze ni ku ishumusa ka buitikaneleli. “Se sinde ki lizoho li li liñwi le li tezi, mo ku na ni buiketo, isi mazoho a mabeli a tezi, mo ku na ni mukatala ni ku ndaamanisa moya.” (Muekelesia 4:6) Batu ba ba tabela hahulu ku sebeza ka nako kaufela ba sa pumuli ba itimanga ze nde ze tiswa ki “mazoho a mabeli a tezi” a ku beleka ka taata. Mi ha ba bangi ni nako kamba maata a ku eza lika li sili. Kwa neku le liñwi, ba ba buzwa bona ba iketelanga “mazoho a mabeli a tezi” a ku pumula ili ku sinya nako ya butokwa. Bibele i lu susueza ku ba ni mubonelo o itikanelezi wa kuli lu swanela ku sebeza ka taata ni ku ikola limbuyoti ze zwa mwateñi. Tabo ye cwalo ki ‘mpo ye zwa ku Mulimu.’—Muekelesia 5:19.

Mu lobalange lihola ze swanela. Muñoli yo muñwi wa Bibele naa bulezi kuli: “Ni ka itobalela ka kozo, ni lobale buloko.” (Samu 4:8) Buñata bwa batu ba bahulu ba tokwa ku lobalanga lihola ze bato ba ze 8 busihu ilikuli ba kone ku fumana tuso kwa mubili ni mwa munahano. Ku lobala ki mukwa o munde hahulu wa ku itusisa hande nako kabakala kuli mutu ya lobalanga hande u isanga hahulu pilu ku za eza mi u hupulanga litaba ka bunolo ili nto ye tahisa kuli a kone ku swala kapili lika za ituta. Kono ku sa lobala hande ku tahisa kuli mutu a palelwe ku ituta hande lika, mi ku kona ku tahisa kuli a tahise likozi, ku eza mafosisa, ni ku nyema-nyemanga.

Mu itomelange likonkwani ze mu kona ku peta. “Se si bonwa ka meeto, si fita se si lakazwa ki pilu.” (Muekelesia 6:9) Sisupo ki sifi? Mutu ya butali ha tuheleli litakazo za hae ku mu zamaisa, sihulu litakazo ze sa konahali ku li taleleza. Kamukwaocwalo, ha pumiwangi ki bafundoti ba ba butali kamba ki batu ba ba fa likoloti ka bunolo. Kono u ituta ku kolwa ka lika za kona ku kwanisa, ili lika “za bona ka meeto.”

Mu nyakisise likuka za mina. Likuka za mina za kona ku mi tusa ku ziba lika ze nde, za butokwa, ni ze tusa. Ha ne lu ka swaniseza bupilo bwa mina kwa lisho, likuka za mina ne i ka ba zona ze libisa lisho leo fo ku swanela. Kamukwaocwalo, likuka ze nde li mi tusa ku itomela likonkwani ze nde mwa bupilo ni ku mi tusa ku itusisa hande nako ya mina ka hola ni hola ni ka zazi ni zazi. Mu kona ku fumana kai likuka ze cwalo? Batu ba bañata ba itingile fa Bibele, bakeñisa kuli ba lemuhile kuli i na ni butali bo bu ipitezi.—Liproverbia 2:6, 7.

Lilato li be sikuka sa mina sa butokwa hahulu. Liñolo la Makolose 3:14 li bulela kuli: “Lilato ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.” Ha lu koni ku ba ni tabo sakata ni ku iketa mwa maikuto haiba ha lu na lilato, sihulu mwa lubasi. Batu ba ba sa isi pilu kwa taba yeo, mwendi ka ku isa hahulu pilu kwa sifumu kamba kwa musebezi, ha ba koni ku ba ni tabo. Kaniti, ka mabaka a mande Bibele i bonisa kuli lilato ki la butokwa hahulu, mi i bulela za lona hañata-ñata.—1 Makorinte 13:1-3; 1 Joani 4:8.

Mu tomahanyange nako ya ku tiisa silikani sa mina ni Mulimu. Baana ba ba bizwa bo Geoff ne ba nyezi musali ya lilato, ne ba na ni bana ba babeli ba bande, balikani ba bande, ni musebezi o munde wa kwa sipatela. Nihakulicwalo, musebezi wa bona hañata ne u ba tahisezanga ku bona mo ba nyandela batu ni ku shwa. Ne ba ipuzanga kuli: “Kana bupilo kona mo bu swanela ku bela cwana?” Kono lizazi le liñwi, ba bala lihatiso ze ñwi ze tomile fa Bibele ze hatisizwe ki Lipaki za Jehova mi ba fumana mwa lihatiso zeo likalabo ze kolwisa.

Bo Geoff ne ba taluselize bakubona ni bana ba bona ze ne ba ituta, mi ni bona ba tabela ku ituta. Lubasi lwa bona lwa kala ku ituta Bibele, ili nto ye ne tahisize kuli bupilo bwa bona bu be bo bunde hahulu mi ne i ba tusize ku itusisanga hande hahulu nako ya bona. Ku ituta Bibele hape ne ku ba tusize ku ba ni sepo ye nde ya bupilo bo bu sa feli mwa lifasi mo ku si na lika za mbango ni manyando.—Sinulo 21:3, 4.

Litaba zeo za bo Geoff li lu hupulisa manzwi a Jesu Kreste a li: “Tabo ki ya ba ba lemuha kuli ba tokwa za Mulimu.” (Mateu 5:3) Kana mwa tabela ku tomahanya nakonyana ya ku tiisa silikani sa mina ni Mulimu? Kaniti ku eza cwalo ki yona nto ye ka mi fa butali bo bu ka mi tusa ku itusisa hande bupilo bwa mina ka mazazi kaufela a bupilo bwa mina.