Skip to content

Skip to table of contents

INFORMASAUN IHA OIN | PREVENE MORAS NEʼEBÉ BELE HADAʼET

Proteje Ita-nia an husi moras oioin

Proteje Ita-nia an husi moras oioin

ITA-NIA isin bele kompara ho uma neʼebé moru aas haleʼu. Bainhira moru neʼe nia portaun loke hela, ka parte balu aat ona, neʼe halo fasil ba naʼok-teen sira atu tama. Nuneʼe mós ho ita-nia isin. Atu bele iha saúde neʼebé diʼak, ita presiza proteje ita-nia an husi virus ka mikróbiu sira neʼebé ataka ita. Mai ita haree oinsá mak ita bele proteje ita-nia an.

1 BEE

PROBLEMA: Mikróbiu sira bele tama kedas ba ita-nia isin liuhusi bee neʼebé la moos.

OINSÁ ATU PREVENE: Dalan neʼebé diʼak liu hotu mak atu la husik Ita-nia bee sai foʼer. Se Ita duvida hela ka hatene katak Ita-nia bee ladún moos, keta hemu ka uza ida-neʼe atu kose nehan, maibé buka dalan atu halo bee neʼe sai moos. * Rai bee-hemu iha buli ka fatin neʼebé moos. Keta hatama Ita-nia liman ka sasán foʼer ba bee neʼebé moos. Taka didiʼak balde ka tanke neʼebé Ita uza atu rai bee, no uza gayung neʼebé moos. Keta harii sentina besik bee-matan hodi labele hafoʼer bee.

2 HAHÁN

PROBLEMA: Hahán mós bele iha mikróbiu sira neʼebé lori perigu ba ita-nia saúde.

OINSÁ ATU PREVENE: Maski hahán balu haree fresku, maibé dala ruma ladún moos. Tan neʼe, sai toman atu fase didiʼak ai-fuan no modo hotu. Bainhira prepara ka suru hahán, Ita-nia liman, dapur no ekipamentu teʼin nian tenke moos. Hahán balu presiza teʼin toʼo tasak didiʼak atu bele oho mikróbiu sira. Haree hahán nia kór, horon nia iis no koko uitoan atu hatene hahán neʼe siin ona ka lae, tanba se hahán neʼe mak siin, iis no ninia kór troka, neʼe katak mikróbiu aumenta daudaun. Keta demora atu rai hahán sira iha jeleira. Bainhira Ita moras, keta teʼin ba ema seluk. *

3 INSETU

PROBLEMA: Insetu balu, inklui mós lalar, susuk no kutun sira, lori mikróbiu oioin neʼebé bele halo ita moras.

OINSÁ ATU PREVENE: Hatais kalsa naruk ka faru liman naruk liuliu iha tempu neʼebé insetu sira-neʼe sai barak, no kuidadu atu la laʼo ba fatin neʼebé iha insetu sira-neʼe. Kose ai-moruk atu insetu sira la bele tata Ita, no uza moskiteiru bainhira toba. Keta husik bee nalihun atu susuk sira labele tolun iha laran. *

4 ANIMÁL

PROBLEMA: Mikróbiu balu neʼebé hela iha animál sira-nia isin bele lori perigu ba ema. Tan neʼe, se animál neʼebé ita hakiak ka animál seluk mak tata ita, ka ita kona sira-nia tee, neʼe bele lori moras ba ita.

OINSÁ ATU PREVENE: Ema balu deside atu la husik sira-nia animál tama ba uma. Depois Ita kaer animál sira neʼebé Ita hakiak, fase Ita-nia liman ho sabaun. Keta hakbesik ba animál sira neʼebé fuik. Se animál ruma tata Ita ka hakanek Ita, hamoos didiʼak kanek neʼe no bá konsulta. *

5 EMA

PROBLEMA: Mikróbiu balu bele kona ita kuandu ema ruma meʼar ka fani, no mós hakoʼak malu ka kaer liman. Mikróbiu husi ema seluk mós bele kona ita kuandu ita kaer odamatan, osan, lapizeira, sasán eletróniku sira, besi no buat seluk neʼebé baibain ema kaer, liuliu iha transportasaun públiku nia laran.

OINSÁ ATU PREVENE: Keta husik ema seluk uza Ita-nia lámina, eskova no toalla. Kuidadu atu la kona ema seluk nia inus-been, kabeen no mós raan. Keta haluha atu fase beibeik Ita-nia liman ho sabaun, tanba neʼe mak dalan neʼebé diʼak liu atu prevene moras sira.

Kuandu Ita moras, se bele, keta sai ba liʼur atu Ita-nia moras la daʼet ba ema seluk. Organizasaun saúde ida (U.S. Centers for Disease Control and Prevention) hatete katak kuandu Ita meʼar ka fani, diʼak liu Ita taka ibun ho tisu ka hena duké taka ho Ita-nia liman.

Bíblia dehan: “Ema neʼebé matenek haree perigu no subar nia an.” (Provérbios [Amsal] 22:3) Ita presiza duni atu halo tuir liafuan neʼe tanba ohin loron mundu neʼe nakonu ho moras oioin neʼebé bele hadaʼet! Tan neʼe, buka-hatene liután kona-ba moras oioin neʼebé bele ameasa ita-nia saúde, no mantein ijiene neʼebé diʼak. Sin, mai ita prevene moras aat oioin hodi proteje ita-nia an ho didiʼak!

^ par. 6 Organizasaun Saúde Mundiál fó sujestaun balu kona-ba oinsá atu halo bee moos, inklui mós uza filtru, nono bee toʼo nakali, no uza kloru (kímiku oin ida atu oho baktéria no virus).

^ par. 9 Atu hetan informasaun liután kona-ba hahán neʼebé moos, haree livru Sedarlah!, Juñu 2012, pájina 3-9.

^ par. 12 Atu hetan informasaun kona-ba oinsá atu prevene moras malária, haree livru Matan-moris bá! Outubru 2015, iha pájina 14, 15.

^ par. 15 Se animál neʼebé iha venenu mak tata Ita, bá kedas emerjénsia atu hetan ajuda husi doutór sira.