Menm si serten eksper i dir ki tou dimoun i annan apepre menm santiman ler zot dan dey, sak dimoun i demontre son sagrinasyon dan diferan fason. Eski lefet ki dimoun i reakte dan diferan fason i vedir ki serten pa tro sagren oubyen zot “kasyet” zot santiman? Pa neseserman. Menm si i kapab bon pour en dimoun demontre son sagrinasyon, i napa en “pli bon” fason pour reakte avek sa sityasyon. Souvan reaksyon en dimoun i depan lo son kiltir, personnalite, sa ki i’n pas ladan e relasyon ki i annan avek sa dimoun ki’n mor.

Bann ki dan dey i kapab pa konnen ki pou arive apre lanmor en dimoun ki zot kontan. Me i annan serten santiman ek problenm ki bokou dimoun i pas ladan ler zot dan dey. Annou vwar serten legzanp.

Ou vreman emosyonnel. Pandan sa bann moman difisil, bokou dimoun i souvan plere, zot anvi vwar zot bann defen e zot santiman i sanze fasilman. Zot kapab vin pli emosyonnel ankor akoz zot rev e mazin zot bann defen. Premye kou zot pou dan sok e i pou difisil pour aksepte ki sa dimoun ki zot kontan in mor. Tina i rapel ki mannyer i ti santi ler son msye, Timo, ti mor san ekspekte. Tina i dir: “Premye kou mon pa ti santi nanryen. Mon pa ti ni menm kapab plere. Mon ti vreman emosyonnel e par ler i ti difisil pour respire. Mon pa ti oule krwar ki Timo ti’n mor.”

Ou enkyet, ankoler e menm santi ou koupab. Ivan i dir: “Pour en pe letan apre ki Eric, nou garson 24 an ti’n mor, mwan ek mon madanm Yolanda ti ankoler. Sa ti sirprann nou akoz nou pa ti’n zanmen mazinen ki nou ti bann dimoun ki pran lakoler. Nou ti osi santi nou koupab akoz nou ti krwar ki petet nou ti’n kapab fer plis pour ed nou garson.” Alejandro, ki son madanm ti mor apre ki i ti’n malad pour bokou letan, ti osi santi li koupab. I dir: “Premye kou, mon ti krwar ki Bondye ti pe les mwan soufer akoz mon en move dimoun. Apre, mon ti santi mwan koupab akoz i ti konmsi mon pe blanm Bondye pour sa ki ti’n arive.” Kostas, ki’n ganny mansyonnen dan sa lartik avan, i dir: “Parfwa mon ti ankoler avek Sofia akoz in mor. Pli tar, mon ti santi mwan koupab akoz sa. Apre tou, i pa son lafot si i’n mor.”

Ou pa kapab reflesir byen. I kapab annan bann moman kot i pou difisil pour reflesir byen. Par egzanp, sa dimoun ki dan dey i kapab panse ki i vwar, tann oubyen santi prezans sa dimoun ki’n mor. I osi kapab vwar li difisil pour konsantre oubyen rapel bann keksoz. Tina i dir: “Parfwa, pandan en konversasyon, mon ti realize ki mon lespri i lwen. Mon ti pe mazin bann keksoz ki’n arive avan oubyen apre lanmor Timo. Parfwa mon pa ti kapab konsantre e sa ti fatig mwan.”

Ou anvi tousel. En dimoun ki dan dey i kapab pa santi li alez parmi lezot dimoun. Kostas i dir: “Mon pa ti santi mwan alez ler mon ti parmi bann koup. Mon ti santi menm parey ler mon ti parmi bann selibater.” Yolanda, madanm Ivan i dir: “I ti vreman difisil pour tann dimoun konplent lo bann problenm ki pa ti paret enportan konpare avek sa ki pour nou. I annan ki ti osi rakont nou ki mannyer zot zanfan ti pe fer byen. Mon ti kontan pour zot me an menm tan, i ti difisil pour ekout zot. Mwan ek mon msye ti konpran ki lavi i kontinyen me nou ti napa sa pasyans oubyen sa lanvi pour fer li.”

Ou ganny problenm lasante. Bokou dimoun i ganny problenm pour dormi e zot eksperyans sanzman dan zot lapeti ek lapeze. Aaron i rapel sa ki ti arive sa lannen apre ki son papa ti mor. I dir: “Mon pa ti ganny sonmey. Mon ti lev menm ler tou le swar e mon ti mazin mon papa.”

 Alejandro i rapel ki li osi i ti ganny bann problenm lasante drol. I dir: “Dokter ti egzamin mwan plizyer fwa e dir ki mon an bon sante. Mon ti krwar ki mon ti pe ganny sa bann problenm lasante akoz mon ti sagren.” Avek letan, sa bann problenm ti arete. Kantmenm sa, i ti en bon nide pour Alejandro al kot dokter akoz sagrinasyon i kapab fer sistenm defans en dimoun vin pli feb, fer en problenm lasante vin pli grav oubyen i kapab menm donn sa dimoun en lot problenm lasante.

Ou vwar li difisil pour fer bann keksoz neseser. Ivan i dir: “Apre ki Eric ti’n mor, nou ti bezwen dir bann manm nou fanmir ek zanmi ki Eric in mor. Nou ti osi bezwen dir son anplwayer kot i ti travay e met sa landrwa kot i ti reste. I ti osi annan plizyer form legal ki nou ti bezwen ranpli. Apre sa, nou ti bezwen gete ki pou fer avek bann keksoz ki Eric ti annan. Menm si nou ti fatige mantalman, fizikman e emosyonnelman, nou ti bezwen konsantre pour kapab fer sa bann keksoz.”

Pour serten dimoun, i pli difisil pour pran ka avek bann keksoz ki ti normalman ganny fer par sa dimoun ki’n mor. Sanmenm ki ti arive avek Tina. I dir: “Timo ti abitye pran ka avek nou bann tranzaksyon labank ek lezot keksoz ki i annan pour fer avek biznes. Aprezan, mon ki bezwen fer tou sa la e sa in fer mwan pli strese ankor. Eski mon ti pou kapab fer sa byen?”

Sa bann keksoz ki’n ganny mansyonnen i kapab fer nou mazinen ki i vreman difisil pour fer fas avek lanmor en dimoun ki nou kontan. An realite, i vreman fermal me si nou konnen kwa ki kapab arive apre, sa i kapab ed nou. Mazinen ki pa tou dimoun ki eksperyans tou sa ki nou’n mansyonnen avan. Deplis, bann ki dan dey i kapab ganny rekonforte ler zot konnen ki sa bann santiman ki zot gannyen i normal.

Sa ki kapab arive: Ptitapti sa sagrinasyon pou diminyen. Sa pa vedir ki en dimoun i vin “parey” avan oubyen ki i oubliy sa defen parski tanzantan sa bann santiman i kapab retournen. Par egzanp, ler ou mazin bann bon moman ki ou’n pase avek sa defen oubyen lanniverser maryaz e dat ki sa dimoun in mor. Avek letan, laplipar dimoun i kapab kontrol zot santiman e kapab fer zot bann aktivite tou le zour. Sa pou arive sirtou si sa dimoun ki dan dey i ganny sipor lezot manm fanmir ek zanmi e si i fer bann keksoz ki kapab ed li fer fas avek sa sagrinasyon.

Konbyen letan i pou pran? Serten dimoun i rekipere dan lespas detrwa mwan me i annan ki pran enn oubyen de-z-an. I annan ki bezwen plis letan. a Alejandro i dir: “Pour apepre trwa z-an, mon ti vreman sagren.”

Annan pasyans. Pran en zour alafwa e rapel ki ou pa pou sagren pour touzour. Me eski i annan keksoz ki ou kapab fer pour ede diminyen ou sagrinasyon e lakantite letan ki ou dan dey?