Παρότι μερικοί ειδικοί λένε ότι το πένθος περνάει από συγκεκριμένα στάδια, ο καθένας πενθεί με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Μήπως το γεγονός ότι το πένθος δημιουργεί διαφορετικές αντιδράσεις σημαίνει πως κάποιοι λυπούνται λιγότερο ή «καταπιέζουν» τα συναισθήματά τους; Όχι απαραίτητα. Αν και η παραδοχή της θλίψης και η εξωτερίκευσή της μπορεί να βοηθήσει στην ίαση, δεν υπάρχει ένας και μόνο «σωστός τρόπος» για να πενθήσει κανείς. Πολλά εξαρτώνται από το πολιτιστικό υπόβαθρο του ατόμου, την προσωπικότητά του, τα βιώματά του καθώς και από τη φύση της απώλειας.

Τα άτομα που πενθούν μπορεί να μην ξέρουν τι είναι πιθανόν να περάσουν τώρα που έχασαν το αγαπημένο τους πρόσωπο. Ωστόσο, κάποια συναισθήματα και κάποια προβλήματα είναι κοινά σε όλους και αναμενόμενα. Δείτε τα παρακάτω:

Ανεξέλεγκτα συναισθήματα. Αυτός που πενθεί μπορεί να ξεσπάει σε κλάματα, να αποζητάει το άτομο που πέθανε και να έχει απότομες αλλαγές στη διάθεση. Ζωντανές αναμνήσεις και όνειρα μπορεί να φορτίζουν ακόμη περισσότερο τα συναισθήματα. Αρχικά, όμως, η κυριότερη αντίδραση ίσως είναι σοκ και άρνηση. Η Τίνα εξηγεί πώς αντέδρασε όταν έχασε ξαφνικά τον σύζυγό της, τον Τίμο: «Στην αρχή ήμουν μουδιασμένη. Δεν μπορούσα ούτε καν να κλάψω. Πνιγόμουν τόσο πολύ που μερικές φορές δυσκολευόμουν να αναπνεύσω. Δεν μπορούσα να πιστέψω αυτό που είχε συμβεί».

Οι φάσεις άγχους, θυμού και ενοχής είναι επίσης κάτι κοινό. «Για κάποιο διάστημα μετά τον θάνατο του 24χρονου γιου μας, του Έρικ», λέει ο Ιβάν, «η σύζυγός μου, η Γιολάντα, και εγώ νιώθαμε μεγάλο θυμό! Αυτό μας έκανε εντύπωση, γιατί γενικά δεν θυμώναμε εύκολα. Επιπλέον, νιώθαμε ενοχές, καθώς αναρωτιόμασταν αν θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει περισσότερα για να βοηθήσουμε τον γιο μας». Ο Αλεχάντρο, που έχασε τη σύζυγό του από μακροχρόνια αρρώστια, είχε και αυτός αισθήματα ενοχής: «Στην αρχή ένιωθα ότι, αφού ο Θεός επέτρεπε να υποφέρω τόσο πολύ, σίγουρα είμαι κακός άνθρωπος. Μετά ένιωθα ενοχές, γιατί ήταν σαν να κατηγορούσα τον Θεό για ό,τι έγινε». Επίσης, ο Κώστας, ο οποίος αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, λέει: «Κάποιες φορές ήμουν θυμωμένος και με τη Σοφία επειδή πέθανε. Μετά είχα ενοχές που αισθανόμουν έτσι. Στο κάτω κάτω, δεν έφταιγε εκείνη».

Προβλήματα στη σκέψη. Ίσως κατά περιόδους το άτομο που πενθεί να κάνει σκέψεις χωρίς συνοχή ή και εντελώς παράλογες. Για παράδειγμα, ίσως φαντάζεται ότι μπορεί να ακούσει, να αισθανθεί ή να δει τον νεκρό. Ή μπορεί να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί ή να θυμηθεί πράγματα. Η Τίνα λέει: «Μερικές φορές, ενώ συζητούσα με κάποιον, το μυαλό μου δεν ήταν εκεί! Έτρεχε σε όσα συνέβησαν όταν πέθανε ο Τίμο. Και μόνο το ότι δεν μπορούσα να συγκεντρωθώ ήταν βασανιστικό».

Τάσεις απομόνωσης. Το άτομο που πενθεί μπορεί να εκνευρίζεται ή να νιώθει άβολα με την παρουσία των άλλων. Ο Κώστας λέει: «Όταν ήμουν σε μια παρέα με ζευγάρια, ένιωθα παρείσακτος. Αλλά ούτε και με τους ανύπαντρους ταίριαζα». Η σύζυγος του Ιβάν, η Γιολάντα, θυμάται: «Ήταν πολύ δύσκολο να είμαστε με ανθρώπους που παραπονιούνταν για προβλήματα τα οποία φαίνονταν μηδαμινά μπροστά στο δικό μας! Όταν πάλι κάποιοι μιλούσαν με καμάρι για τα παιδιά τους, παρότι χαιρόμουν για αυτούς, δεν μπορούσα να τους ακούω. Ο σύζυγός μου και εγώ καταλαβαίναμε ότι η ζωή συνεχίζεται, απλώς δεν είχαμε τη θέληση ή την υπομονή να διαχειριστούμε αυτή την πραγματικότητα».

Προβλήματα υγείας. Οι αλλαγές στην όρεξη, στο βάρος και στις συνήθειες ύπνου είναι κάτι κοινό. Ο Άαρον θυμάται τι πέρασε την πρώτη χρονιά μετά τον θάνατο του πατέρα του: «Είχα μεγάλη δυσκολία στον ύπνο. Ξυπνούσα κάθε νύχτα την ίδια ώρα και σκεφτόμουν τον θάνατο του πατέρα μου».

 Ο Αλεχάντρο θυμάται ότι είχε ανεξήγητα προβλήματα υγείας: «Αρκετές φορές με είχε εξετάσει γιατρός και με είχε διαβεβαιώσει ότι ήμουν καλά. Υποψιάστηκα ότι αυτό που προκαλούσε τα συμπτώματά μου ήταν η θλίψη». Τελικά τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν. Παρ’ όλα αυτά, η απόφαση του Αλεχάντρο να επισκεφτεί γιατρό ήταν σοφή. Η θλίψη μπορεί να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό, να προκαλέσει προβλήματα υγείας ή να επιδεινώσει κάποιο υπάρχον πρόβλημα.

Δυσκολία στη διεκπεραίωση απαραίτητων εργασιών. Ο Ιβάν θυμάται: «Μετά τον θάνατο του Έρικ, έπρεπε να ειδοποιήσουμε, όχι μόνο συγγενείς και φίλους, αλλά και αρκετούς άλλους, όπως τον εργοδότη του και τον σπιτονοικοκύρη του. Χρειαζόταν επίσης να συμπληρώσουμε ένα σωρό νομικά έγγραφα. Εκτός αυτού, έπρεπε να μαζέψουμε και τα προσωπικά του αντικείμενα. Όλα αυτά απαιτούσαν συγκέντρωση σε μια περίοδο που εμείς ήμασταν καταπονημένοι διανοητικά, σωματικά και συναισθηματικά».

Για κάποιους, όμως, η χειρότερη δυσκολία έρχεται αργότερα, όταν χρειάζεται να χειριστούν ζητήματα που μέχρι τότε τα αναλάμβανε το αγαπημένο τους πρόσωπο. Αυτό συνέβη στην Τίνα, η οποία εξηγεί: «Ο Τίμο χειριζόταν πάντα ό,τι είχε σχέση με τράπεζες και διάφορες υπηρεσίες. Τώρα όλα αυτά έπεσαν πάνω μου, κάτι το οποίο επιδείνωσε το άγχος μου που ήταν ήδη στα ύψη. Θα μπορούσα να τα χειριστώ όλα αυτά μόνη μου χωρίς να τα κάνω θάλασσα;»

Οι παραπάνω δυσκολίες​—συναισθηματικής, διανοητικής και σωματικής φύσης—​ίσως σκιαγραφούν μια τρομακτική εικόνα για την περίοδο του πένθους. Είναι γεγονός ότι ο πόνος της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου είναι πολύ έντονος, αλλά όταν κάποιος το γνωρίζει αυτό εκ των προτέρων ίσως μπορέσει να τον αντιμετωπίσει καλύτερα. Να θυμάστε επίσης ότι δεν βιώνουν όλοι οι άνθρωποι μία προς μία τις πιθανές επιπτώσεις του πένθους. Επιπλέον, μια σκέψη που μπορεί να παρηγορήσει όσους πενθούν είναι πως τα έντονα συναισθήματα που συνδέονται με το πένθος είναι φυσιολογικά.

Τι να αναμένετε: Η θλίψη δεν θα είναι το ίδιο έντονη για πάντα· τελικά, θα υποχωρήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι συνέρχεται κανείς πλήρως ή ότι ξεχνάει το αγαπημένο του πρόσωπο. Ωστόσο, σιγά σιγά, ο οξύς πόνος μαλακώνει. Μπορεί να αναζωπυρωθεί όταν ξυπνήσουν αναπάντεχα κάποιες αναμνήσεις ή σε συγκεκριμένες μέρες όπως είναι οι επέτειοι. Αλλά τελικά, οι περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν σε ένα επίπεδο συναισθηματικής ισορροπίας και μπορούν να επικεντρωθούν ξανά στην καθημερινότητά τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν το άτομο που πενθεί έχει τη συμπαράσταση συγγενών ή φίλων και κάνει ό,τι μπορεί για να τα βγάλει πέρα.

Πόσο θα κρατήσει; Για κάποιους, το πιο δύσκολο κομμάτι ίσως κρατήσει μερικούς μήνες. Πολλοί μπορεί να χρειαστούν ένα με δύο χρόνια μέχρι να νιώσουν καλύτερα. Άλλοι χρειάζονται ακόμη περισσότερο χρόνο. a «Στη δική μου περίπτωση», θυμάται ο Αλεχάντρο, «η βαθιά θλίψη κράτησε περίπου τρία χρόνια».

Να είστε υπομονετικοί με τον εαυτό σας. Να αντιμετωπίζετε την κάθε μέρα ξεχωριστά, να κινείστε με τους δικούς σας ρυθμούς και να ξέρετε ότι ο δριμύς πόνος της θλίψης δεν θα κρατήσει για πάντα. Μπορείτε όμως να κάνετε κάτι για να απαλύνετε τη θλίψη τώρα αλλά και να μην την αφήσετε να διαιωνίζεται;