Yeete persoon is anerste. Tes weeche, tuun mer mit te trauer in unerxiitliche aate um keen. Etliche woo ti phayn fon te trauer xpiire, siin traurich aus; anere, net. Awer, tas wil net saan tas eene mee layte tuut wii te aner. Es is woer tas traurichkheet tsayche khan helfe; awer tas kept net ploos een “richtich aat” fer tas mache. Tas khan anerste sin tëm noo te persoon sayn kultuer, personaliteet, was se xon mit keleept hot un wii sayn keliipte kextorep is.

Weer yemant im toot ferloer hot, khan sich ketanke mache mit was noch pasiire tuut. Awer, es kept etliche xpiirunge un xwiirichkheete woo ma xon waarte khan. Wole mer etliche fon tëne siin.

Es khan xweyer sin ti xpiirunge kontroliire. Es is normaal se prile, ferlangre hon fon te persoon woo kextorep is, un een traurichkheet xpiire woo uf een mool khomt. Ti traurichkheet khan aach tiifer wëre wayl mer etwas traan ketenkt hon orer weeche een traam. Am aanfang, wole mer im xtant kaar net klaape tas soo was pasiirt is. Tiina erinert sich wii se sich kexpiirt hot wii sayn man, Timo, pletslich kextorep is. Tii saat: “Am aanfang, wust ich net was mache. Ich khont noch net mool prile… Mayn hërts waar soo iwerlaat tas es xweyer fer mich waar luft in tsiie. ‘Tas khan net mit mich pasiirt sin’ — hon ich ketenkt.”

Khan ma ëngstlichkheet, wuut un xult xpiire. Ivan saat: “Ich un mayn fraa, Yolanda, sin aarich wuutich torich een tsayt kep noom toot fon unser soon, Eric, woo 24 yoore alt waar. Meyer hon tas xpasich kefun, wayl ich un mayn fraa waare net wuutiche layt kewees. Meyer hon uns aach xultich kexpiirt, wayl mer ketenkt hon tas mer khente mee fer unser soon kemacht hon.” Alejandro sayn fraa is kextorep noo se een lang tsayt krank waar. Tee hot sich aach xultich kexpiirt. Tee saat: “Am aanfang, hon ich ketenkt: ‘Warom hot Kot tas mit mich pasiire kelos? Ich wëre wool een xlecht persoon sin.’ Awer tan, hon ich mich xlecht kexpiirt wayl ich ti xult fer Kot kep hon.” Un Kostas, iwer weem mer im eyerste artikel kexproch hon, saat: “Als mool, sin ich wuutich mit Sophia kep wayl se kextorep is. Awer tan, hon ich mich xultich kexpiirt wayl ich soo was ketenkt hon. Kewis waar tas net Sophia sayn xult.”

Es khan xweyer sin taytlich tenke. Yemant woo ti trauer mit macht khan es xweyer fine ti ketanke kontroliire. Tsum payxpiil: tee khan sich foer xtele tas eyer heert, xpiirt orer soo kaar siit ti persoon woo kextorep is. Es khan aach xweyer sin sich konsentriire orer sich fon etwas traan tenke. Tiina saat: “Als mool, wii ich mit yemant fertseelt hon, waar mayn khop uf een aner plats. Mayn ketanke hon mich net in ruu kelos un ich hon mich traan ketenkt ales was pasiirt is wii mayn man kextorep is. Ich khont mich net konsentriire un tas waar aarich xlim fer mich.”

Khan ma te wunx kriin fer sich aleen hale. Een persoon woo ti trauer mit macht khan laycht pees kepe orer sich net kuut mit te anere xpiire. Kostas saat: “Wën ich mit pheyerche waar, hon ich kexpiirt tas ich net tsu tiise krup keheert hon; awer ich hon tas selwiche kexpiirt wii ich mit te letiche layt waar.” Ivan sayn fraa, Yolanda, erinert sich: “Es waar aarich xweyer mit layt sin woo sich pexweert hon iwer propleeme woo net soo kroos wii unseres aus kesiin hon. Anere hon fertseelt iwer wii kuut sayn khiner traan waare. Ich waar froo weeche tëne, awer in te selwich tsayt, waar tas xweyer fer mich se heere. Ich un mayn man hon ferxtan tas ti layt hate sayn aychne leepe, awer mer wolte net tëne sayn kexpreeche heere.”

 Es khene kesuntheet propleeme pasiire. Es khene ënerunge pasiire aan wii fiil mer ese, xloofe un aan unser kewicht. Aaron erinert sich was pasiirt is tas yoer noom toot fon sayn papa: “Ich khont net richtich xloofe. Yeete nacht, in te selwich xtun, sin ich wach kep un sin mich ketanke khom iwer te toot fon mayn papa.”

Alejandro hot sich krank kexpiirt, awer tee wust net was tas waar. “Ich sin phaar mool paym tokter kang — saat eyer — un tee hot mich sicher kelos tas ich kesunt waar. Ich tenke tas, weeche ti trauer, hon ich mich krank kexpiirt.” Mit te tsayt, sin ti sintoome ferxwun. Noch soo, Alejandro sayn ëntxlus fer een tokter suuche, waar kluuch kewees. Een tiif traurichkheet khan uns fiil petrefe: es is laychter krank wëre un wën mer een krankheet xon hon, khan tas xlimer wëre.

Es khan xweyer sin ti neetiche flichte erfiile. Ivan tenkt sich traan: “Wii Eric kextorep is, muste mer tas pekhant mache, net ploos fer ti parente un fraaynte, awer aach fer sayn xëf un tee woo tas haus tëm kemiit hot. Es waar aach neetich fiile tokumente aus fiile. Un meyer miste ëntxlise was se mache mit Eric sayn tinge. Tas ales hot uns fiil konsentratsyoon kekhost, awer mer waare xon mechtich miit kewees.”

Etliche tenke tas ti kreest propleem khomt nochter. Fer tëne, is es aarich xweyer ti flichte uf phase woo te keliipte woo kextorep is friier uf kephast hot. Tas is mit Tiina pasiirt. “Mayn man hot imer uf kephast was se tuun hat mit pank un kelt — saat se. — Yets, waar tas mayn flicht kewees un tas hot mich noch mee stresiirt kelos. Ich hon mich kefroot ep ich khent tas ales richtich uf phase.”

Mit te trauer um keen is net laycht. Ti phayn woo khomt wën een liipe persoon xtërpt, khan aarich xtark sin. Awer, wëns tuu xon weest was se waarte, tas khan tich helfe. Eriner tich: net al tuun ti kanse xpiirunge woo mer fertseelt hon, mit mache. Etwas woo tich aach treeste khan, is se wise tas es normaal is een tiif traurichkheet xpiire wën een keliipte xtërpt.

Was khanst tuu waarte? Ti tiif traurichkheet woos tuu xpiirst, tuut net fer imer taure. Tas wil net saan tas tayn leepe wërt wii tas friier waar orer tas tuu tayn keliipte ferkese tuust. Awer, xrit noo xrit, tuust tuu weenicher phayn xpiire. Ti traurichkheet khan tsurik khome wëns tuu tich etwas traan tenkst orer in ekstra taache. Soo wii soo, wëre ti meyerste layt mit te tsayt peser un tuun es hin kriin sayn leepe wayter nëme. Tas tuut hauptseechlich pasiire wën ti persoon hilef fon parente un fraaynte hot un wën se sayn pestes macht fer too temit um keen.

Wii lang tuun ich mich soo xpiire? Etliche fine sich peser noo phaar moonate. Fer anere, khan tas 1 orer 2 yoore nëme. Un noch anere, prayche mee tsayt. a Alejandro saat: “Ich sin mechtich traurich keplip torich unkefeer 3 yoore.”

Say ketultich mit tich selepst. Mach tich net tsu fiil ketanke mit was moye pasiire khan. Ferklaych tich net mit te anere. Un eriner tich: tayn traurichkheet tuut net fer imer hale. Awer, was khanst tuu yets mache fer mit te trauer um keen?