Nihaike kuli licaziba batalusa kuli kuba mwa maswabi ku mwa likalulo-kalulo, niti ki kuli maikuto a mutu yomuñwi hali mwa maswabi akona kushutana ni a mutu yomuñwi. Kana kuba ni maikuto ashutana ko, kutalusa kuli babañwi habaikutwangi hahulu butuku habashwezwi kamba “baicanganisanga” feela? Batili. Nihaike kuli kubonisa maswabi kwa tusa, hakuna mulao otomilwe obonisa mo batu babashwezwi bakona kuboniseza maswabi abona. Mutu ni mutu ukona kubonisa kuli u mwa maswabi kulikana ni sizo sa hae, butu bwahae, zeezahezi kuyena mwa bupilo mane hape ukona kubonisa cwalo kulikana ni lifu lashwile ka lona mulatiwa wahae.

Babashwezwi habakoni kuziba zebakona kukopana ni zona hamulaho wa kushwela ki mutu yebalata. Nihakulicwalo, maikuto ni miinelo yemiñwi yetaata zazibahala mi mutu wakona kulibelela kuli likaezahala. Hamunyakisise zelatelela:

Kuikutwa hahulu bumaswe. Mutu wakona kulila, kutonda hahulu mutu yashwile, ni kuba ni mukwa wa kucinca-cinca maikuto. Hape mutu ukona kuikutwa hahulu butuku bakeñisa kuhupula kamba kulola lika zene baezanga hamoho ni yashwile. Mane kwa makalelo, mutu wakona kupalelwa kuutwisisa zeezahalile. Bo Tiina basahupula mone baikutwezi, bo muunaa bona bo Timo hane bashwile lifu la ka sipundumukela. Bo Tiina babulela kuli: “Kwa makalelo nenisa zibi sakueza luli. Neni palezwi nihaiba kulila. Neniikutwile kuimelwa hahulu kuli mane ka linako zeñwi nekunibelanga taata kubuyela. Nenipalelwa feela kuutwisisa zeneezahala.”

Kubilaela hahulu, kunyema, ni kuikutwa mulatu ki zeñwi zebaipumananga kuzona babashwezwi. Bo Ivan babulela kuli: “Hamulaho wa kushwelwa ki mwanaa luna wamushimani Eric, ili yanaanani lilimo ze 24, na ni bo musalaaka bo Yolanda nelubile ni maikuto a bunyemi! Taba ye, neilukomokisize hahulu kakuli nelunahananga kuli halukoni kuba ni maikuto acwalo. Hape neluikutwile kuba ni mulatu, mi lwaipuza ka za haiba neluezize mone lukonela kaufela kutusa mwanaa luna.” Bo Alejandro ni bona nebaikutwile kuba ni mulatu hamulaho wa lifu la bo musalaa bona bane bakulile nako yetelele, batalusa kuli: “Kwa makalelo neniikutwile kuli Mulimu naanituhelela kuli ni nyande bakeñisa kuli ni mutu ya maswe. Kono hasamulaho neniikutwile mulatu ka kunyaza Mulimu kuli ki yena yanaatahisize lifu la bo musalaaka.” Mi bo Kostas, bababulezwi mwa taba ye felile, babulela kuli: “Ka linako zeñwi neninyemelanga bo Sophia kuli ki kabakalañi habashwile. Kono hape naikutwa mulatu ka kuba ni maikuto acwalo. Kakuli nesi tato yabona kuli bashwe.”

Kusaba ni minahano yeminde. Ka linako zeñwi batu babashwezwi bakona kuba ni mihupulo ye basika libelela kuba ni yona. Ka mutala, mutu yashwezwi wakona kunahana kuli wakona kuutwa mulatiwa wahae yashwile, kamba ku mubona. Hape ya shwezwi wakona kupalelwa kuisa pilu kwa lika kamba wakona kuba ni mukwa wa kulibala kapili. Bo Tiina babulela kuli: “Ka linako zeñwi haneni ambolanga ni babañwi, muhupulo waka neubanga kusili! Neninahananga hahulu ka za lika zeneezahalile ka nako yene batimezi bo muunaaka. Ka linako zeñwi neniikutwanga hahulu bumaswe kakuli nenipalelwanga kuisa pilu kwa lika.”

Kusa tabela kuswalisana ni babañwi. Mutu ya shwezwi ukona kuikutwa kusa lukuluha hali mwahalaa babañwi. Bo Kostas batalusa kuli: “Hane niipumananga mwahalaa batu babanyalani neniikutwanga buinosi. Kono hape neniikutwanga bulutu ni hane niipumananga mwahalaa makwasha.” Bo Yolanda basali ba bo Ivan babulela kuli: “Nekulubelanga taata kuswalisana ni batu bane ba bilaezwanga ki miinelo yene lubona kuli ki yeminyinyani ku yaluna! Hape neluikutwanga bumaswe bashemi babañwi hane balutalusezanga ka za bana babona. Nenisa bashwelangi muna, kono neku nibelanga taata kuteeleza kwa makande abona. Na ni bo muunaaka neluutwisisa muinelo one luli ku ona, kono nelusa tabeli kuzwelapili kuba mwa muinelo wo.”

 Kusaba ni buiketo hande kwa mubili. Batu babashwezwi hañata bakatazwangwa ki kutokwa takazo ya kuca, kufokola kwa mubili, ni kupalelwa kulobala ka linako zeñwi. Bo Aaron habahupula zeneezahezi hamulaho wa silimo kuzwa fo bashwela bo ndataa bona, bali: “Neku nibelanga taata kulobala. Zazi ni zazi nenizuhanga busihu ka nako yeswana ni kukala kunahana ka za lifu la bondate.”

Bo Alejandro ili bane baikutwanga kuli banani butuku bobuñwi, babulela kuli: “Nenitatubilwe hañata ki mualafi kono naani bulelelanga kuli niiketile. Nenilemuhile kuli kushwelwa ki kona kone kunitahiseza kuikutwa cwalo.” Hasamulaho nebatuhezi kuikutwa cwalo. Nihakulicwalo, bo Alejandro nebaezize hande kukupa tuso ku mualafi. Kuba mwa maswabi kwakona kutahisa kuli mubili wa mutu usike wa sebeza hande, kutotobelisa butuku bwanani bona mutu ni kale, kamba mane kutahisa kuli abe ni butuku.

Kupalelwa kueza hande misebezi ya butokwa. Bo Ivan batalusa kuli: “Hamulaho wa lifu la Eric nelutokwa kuzibisa mabasi, balikani, babelekisi bahae, bañi ba ndu mwanaa inanga, ni babañwi cwalo. Hape nekunani mapampili a mulao amañata ane lutokwa kutaleleza. Kutuha fo, nelunani kubatisisa lika za kabutu zanaa siile Eric. Kuli lueze lika zeo kaufela nelutokwa kuli luise hahulu pilu kwa teñi nihaike kuli ka nako yeo nelusina hande buiketo bwa mwa munahano, kwa mubili, ni mwa maikuto.”

Kono babañwi bona, bakopananga ni miinelo yetaata yeo, habaeza misebezi yene ieziwanga ki balatiwa babona babashwile. Kona zene ezahezi ni ku bo Tiina zeo. Batalusa kuli: “Bo Timo ki bona bane babonanga za masheleñi ni za pisinisi yaluna. Kono cwale ki na yanaaswanela kueza lika zeo kaufela, mi kueza lika zeo nekutahisize kuli niikutwe hahulu bumaswe ni kufita. Kana nenika kona kueza lika zeo kaufela kusina kueza mafosisa?”

Miinelo kaufela yeo yetaata yebulezwi fahalimu ili yebakopananga ni yona babashwezwi, ikona kutahisa kuli kube taata kutiyela muinelo wa kushwelwa. Niti kikuli, batu babashwezwi bautwanga butuku bobutuna, kono kuziba zebakopananga ni zona babashwezwi kukona kutusa babasazo shwelwa kuitiisa. Hape haki kuli batu kaufela baipumananga mwa miinelo yeo kaufela yetahiswa ki kushwelwa. Kutuha fo, babashwezwi bakona kuomba-ombiwa habaziba kuli hakusika fosahala kuba ni maikuto atahiswangwa ki kushwelwa.

Zemuswanela kuziba: Butuku bobutahiswa ki kushwelwa habuzwelangipili kubateñi; kono nako hainze iya bwakusufalanga. Taba yeo haitalusi kuli mutu yashwezwi ukalibala mulatiwa wahae yashwile kamba kuli hasana kuutwa butuku bobutahiswa ki kushwelwa. Nihakulicwalo, butuku bo, bukusufalanga hanyinyani-hanyinyani. Batu babashwezwi bakutelwanga ki maikuto ao kakusa libelela kamba ka nako yakuhupula likezahalo zeñwi za butokwa. Kono nako hainze iya, batu babañata bafitanga fa kuba ni maikuto aswanela mi bakalanga kueza lika za bona sina mone baezezanga sapili. Kukona kuba feela cwalo haiba mutu yashwezwi atusiwa ki lubasi kamba balikani ni haanga mihato yemiñwi yeka mutusa kutiyela muinelo wo.

Kukona kuunga nako yekuma kai? Babañwi kubaangelanga feela likweli. Kono babañata, kukona kubaangela silimo kamba lilimo zepeli kuli bakale kuikutwa hande. Mi babañwi bona kubaangelanga nako yetelele. * Bo Alejandro bali: “Na nenizwezipili kuutwa butuku bwa kushwelwa ka lilimo zebato ba zetaalu.”

Mube ni pilutelele. Musike mwaikalelwa za kwapili, mueze zemukona, mi muzibe kuli hamuna kuutwa butuku bwa kushwelwa kuya kuile. Kono kana kunani zemukona kueza ka nako ya cwale kuli musike mwautwa hahulu butuku bobutahiswa ki kushwelwa, ni kuli musike mwaba ni butuku bo ka nako yetelele?