Sertin exper dir ki ena plizir kitsoz ki asosie ar dey. Me kanmem sa, sakenn fer so dey dan so fason. Mem si sakenn reazir dan diferan fason kan li an-dey, sa pa vedir ki sertin mwin boulverse ki lezot, ouswa ki zot gard zot santiman andan. Mem si enn dimounn kapav refer pli vit kan li exprim so santiman ek li aksepte lamor sa kikenn ki li kontan la, sa pa vedir ki ena enn “bon fason” pou fer dey. Kifer? Parski sa pou depann boukou lor dimounn-la so kiltir, so personalite, so lexperyans, ek osi lor relasion ki li ti ena ar sa dimounn ki’nn mor la.

Kan enn kikenn ki nou kontan mor, nou pa kone ki lefe sa pou ena lor nou. Selman, boukou dimounn inn bizin lit kont bann mem santiman ek bann mem difikilte, ek nou kapav prepar nou pou fer fas ar zot. Anou examinn sertin:

Nou santi nou abat lor plan emosionel. Nou plore, nou mood sanze brit, ouswa nou anvi trouv sa dimounn ki’nn mor la. Nou santiman kapav plis afekte ankor kan nou rapel bann sitiasion bien presi ouswa kan nou rev sa dimounn-la. Me o-koumansman, kitfwa nou premie reaksion se nou gagn sok ek nou pa’le krwar ki li’nn mor. Timo ti mor san ki personn atann, ek Tiina, so madam, rapel seki li ti resanti kan sa ti arive. Li explike: “O-koumansman, mo pa ti resanti nanye. Mo pa ti mem kapav plore. Mo ti telman abat ki parfwa mo pa ti pe kapav respire. Mo pa ti’le krwar seki ti arive.”

Par moman, nou trakase, nou ankoler, ek nou santi nou koupab. Ivan dir: “Nou garson, Eric, ti ena 24 an kan li’nn mor, ek pandan inpe letan apre so lamor, mo madam, Yolanda, ek mwa nou ti telman ankoler! Noumem sa ti etonn nou, parski nou pa ti kone ki nou ti bann dimounn ki kapav ankoler koumsa. Nou ti santi nou koupab osi. Nou ti demann noumem si nou pa ti kapav fer plis pou ed nou garson.” Alejandro osi ti santi li koupab kan so madam ti mor apre enn long maladi. Li explike: “O-koumansman, mo ti panse ki, si Bondie ti permet ki mo soufer koumsa, se parski mo ti enn move dimounn. Apre sa, mo ti santi mwa koupab parski mo ti akiz Bondie pou seki ti arive.” Kostas, ki nou’nn mansione dan lartik avan, explike: “Parfwa, mo ti mem ankoler ar Sophia, parski li’nn mor. Me apre sa, mo ti santi mwa koupab ki mo ti pans enn kitsoz koumsa, parski se pa li ki’nn deside pou mor.”

Bann difikilte pou pans dan enn fason kler. Par moman, li kapav arive ki nou latet pa anplas ouswa ki nou rezonnman pena sans. Par exanp, nou kapav panse ki nou tann sa dimounn ki’nn mor la, nou resanti so prezans, ouswa nou trouv li. Li kapav arive osi ki nou gagn bann difikilte pou konsantre, ouswa nou bliye bann kitsoz. Tiina explike: “Parfwa, an plin konversasion ar enn kikenn, mo rann mwa kont ki mo latet pa la! Mo ti pe reflesi lor bann kitsoz ki ti ena enn lien ar lamor Timo. Parfwa, mo pa ti kapav konsantre ek sa ti bien trakas mwa.”

Nou anvi res tousel. Enn kikenn ki an-dey kitfwa pou santi li gos ouswa agase kan li parmi lezot dimounn. Kostas explike: “Kan mo ti avek bann koup, mo ti santi mwa kouma enn stepne. Ek mo pa ti santi mwa bien parmi bann selibater osi.” Yolanda, Ivan so madam, explike: “Nou ti trouv sa bien difisil kan nou ti parmi bann dimounn ki ti plengn zot bann problem. Zot problem ti paret pli sinp ki pou nou! Ek ti ena osi bann dimounn ki ti rakont nou tou bann bon kitsoz ki zot zanfan ti fer. Mo ti kontan pou zot. Me anmemtan, mo ti trouv sa difisil pou ekout zot. Mo misie ek mwa, nou ti konpran ki lavi bizin kontigne, me nou pa ti ena ni dezir, ni pasians pou kontigne.”

Bann problem lasante. Nou perdi lapeti, nou megri ouswa grosi, ek nou somey kas-kase aswar. Aaron  rapel lane apre lamor so papa. Li explike: “Mo ti gagn boukou difikilte pou dormi. Toule aswar, mo ti lev mem ler ek mo ti mazinn lamor mo papa.”

Alejandro rapel ki li ti gagn bann maladi inpe bizar. Li dir: “Plizir fwa mo ti al kot dokter ek li ti dir mwa ki mo ti bien. Mo panse ki se mo tristes ki ti ena enn lefe lor mo lasante.” Avek letan, lasante Alejandro ti ameliore. Me kanmem sa, so desizion pou al get enn dokter ti enn bon desizion. Kan enn kikenn an-dey, sa kapav afebli so sistem iminiter, konplik so lasante si li deza malad, ek mem fer li gagn bann maladi ki li pena.

Difikilte pou fer bann travay inportan. Ivan explike: “Kan Eric ti mor, nou ti bizin fer nou bann fami ek kamarad kone. Me nou ti bizin signal lezot dimounn osi, kouma so patron ek proprieter lakaz ki li ti pe lwe. Nou ti ena osi boukou dokiman legal pou ranpli. Ek apre sa, nou ti bizin okip Eric so bann zafer personel. Dan enn moman kot nou ti fatige lor plan mantal, fizik, ek emosionel, tou sa bann kitsoz-la ti demann nou boukou konsantrasion.”

Pou sertin dimounn, bann vre difikilte koumanse kan zot bizin okip bann kitsoz ki dimounn ki’nn mor la ti pe okipe. Se seki ti ariv Tiina. Li explike: “Timo ti touletan okip nou bann tranzaksion ar labank ek bann kitsoz ki konsern travay. Asterla, se mwa ki bizin fer sa, ek sa fer mwa plis strese ankor. Eski mo pou kapav okip tousala kouma bizin?”

Bann difikilte ki mansione lao kitfwa donn nou linpresion ki li bien difisil pou sirmont nou dey. Li vre ki, kan nou perdi enn kikenn ki nou kontan, sa kapav fer nou bien soufer. Me kan nou konn alavans bann lefe ki sa kapav ena lor nou, sa kapav prepar nou pou fer fas ar lamor enn kikenn ki nou kontan. Rapel osi ki, pa tou dimounn ki gagn tou bann difikilte ki nou’nn fek mansione. Anplis, kitfwa sa kapav soulaz nou kan nou kone ki li normal ki nou santi nou boulverse kan nou an-dey.

Ki nou kapav atann: Ninport ki kantite ki nou bouleverse par lamor enn kikenn ki nou kontan, avek letan, sa pou diminie. Sa pa vedir ki nou nepli pou resanti nanye, ouswa ki nou pou bliye sa dimounn-la. Non. Selman, tigit par tigit, nou sagrin ek nou lapenn pou diminie. Kitfwa nou pou resanti soufrans-la kan nou pou rapel enn souvenir, ouswa dan bann moman kouma bann laniverser. Me avek letan, laplipar dimounn refer lor plan emosionel, ek zot repran zot bann aktivite toulezour. Ek sa arive sirtou si sa dimounn-la gagn soutien so fami ek so bann kamarad, ek si tigit par tigit li fer fas ar so sitiasion.

Komie letan sa pou pran? Pou sertin, kitfwa sa moman difisil la pou dire pandan de-trwa mwa. Me pou boukou, kitfwa sa pou pran zot enn an ouswa de-z-an pou refer. Ek ena lezot ki bizin plis letan ankor. a Alejandro dir: “Pou mwa, sa ti pran mwa apepre trwa-z-an pou mo fer mo dey.”

Ou bizin ena pasians ar oumem. Gagn traka enn zour alafwa, pa bizin met presion lor ou, ek rapel ki sa soufrans dey la pa pou dire pou touletan. Me asterla, eski ena bann kitsoz ki ou kapav fer pou sirmont ou dey ek anpes li dire tro lontan?