Le ge ditsebi tše dingwe di bolela gore batho bao ba hwetšwego ba feta megatong e swanago ya go llela mohu, therešo ke gore ditsela tšeo batho bao ba hwetšwego ba llago ka tšona ga di swane. Na seo se ra gore ba bangwe ga ba kwe bohloko kudu ge ba hwetšwe, goba na ba no ba ba thibela sello sa bona? Ga se gore go bjalo. Le ge go go lla le go amogela go ka fokotša bohloko bja go hwelwa, seo re swanetšego go se tseba ke gore ga go na tsela e tee ya go llela mohu. Gantši taba ye e ithekgile ka setšo sa motho, semelo sa gagwe, tsela yeo a phelago ka yona le tsela yeo mohu a hlokofetšego ka yona.

Batho bao ba hwetšwego ba ka no se tsebe gore ba letele eng ka morago ga go hwelwa. Eupša go na le mathata a mangwe ao a welago batho ka moka bao ba hwetšwego, ao gantši ba ka a letelago. A mangwe a ona ke a:

Go kwa bohloko maikwelong. Motho yo a hwetšwego a ka ba le bothata bja go fela a lla, a hlologela mohu le go fetofetoga maikwelong. Dilo tše dingwe tše di ka mo kwešago bohloko ke dilo tšeo a di gopolago ka mohu le go mo lora. Eupša selo sa pele seo se ka mo diragalelago ke go tšhoga le go se tshepe gore motho yoo ga a sa phela. Mosadi yo a bitšwago Tiina o sa gopola ge monna wa gagwe e lego Timo a be a hlokofala go sa letelwa. O re: “Mathomong, ke ile ka ikwa eka ke hwile. Ke be ke sa kgone le go lla. Ke ile ka kwa bohloko kudu moo ka dinako tše dingwe ke bego ke thatafalelwa le ke go hema. Ke be ke sa kgolwe seo se diragetšego.”

Mathata a mangwe ke dipelaelo, go galefa le go ipona molato. Ivan o re: “Ka morago ga gore morwa wa rena Eric wa mengwaga e 24 a hlokofale, nna le mosadi wa ka re ile ra fetša nako e itšego re galefile kudu. Se se ile sa re makatša ka gore nna le mosadi wa ka re be re se batho ba go galefa-galefa. Le gona re ile ra ipona molato ka ge re be re ipotša gore nkabe re dirile se sengwe go thuša morwa wa rena gore a se hlokofale.” Alejandro, yoo mosadi wa gagwe a hlokofetšego ka morago ga go babja nako e telele, le yena o ile a ipona molato ka lehu la mosadi wa gagwe. O re: “Mathomong ke be ke nagana gore ge e ba Modimo a dumelela gore ke kwe bohloko bjo, go ra gore ke motho yo mobe. Seo se ile sa dira gore ke ipone molato ka ge ke be ke nagana gore ke phara Modimo molato ka seo se diragetšego.” Le gona Kostas, yo go boletšwego ka yena sehlogong se se fetilego, o re: “Ka dinako tše dingwe ke be ke galefela mosadi wa ka gore ke ka baka la eng a hlokofetše. Maikwelo ao a be a dira gore ke ipone molato ka gore ga se a ikgethela go hlokofala.”

Mathata a monagano. Ka morago ga go hwelwa, motho a ka thoma go dira dilo tše di sa tlwaelegago goba go se nagane gabotse. Ka mohlala, a ka nagana gore o kwa mohu, o a mmona goba o a mo foa. Goba a ka thatafalelwa ke go laola mogopolo wa gagwe goba go gopola dilo. Tiina o re: “Ka dinako tše dingwe o be o hwetša ke boledišana le batho eupša ke ile le menagano. Ke be ke ikhwetša ke nagana ka dilo tšeo di diragetšego ge monna wa ka a be a hlokofala. Go thatafalelwa ke go laola mogopolo wa ka go be go nkimela.”

Go ikwa o sa nyake batho. Motho yo a hwetšwego a ka ikwa a tenwa ke batho ba bangwe goba a nyaka go ba noši. Kostas o re: “Ge ke be ke na le banyalani, ke be ke ikwa eka ke timetše. Eupša le ge ke be ke na le batho bao ba sego lenyalong, ke be ke ikwa ka tsela yona yeo.” Ivan yena o re: “Re be re thatafalelwa ke go ba gare ga batho bao ba bego ba lla ka mathata a go se re selo ge a bapetšwa le a rena. E bile go be go se bonolo go ba gare ga batho bao ba bego ba ikgantšha ka bana ba bona. Ke nnete gore ke be ke thaba le bona, eupša ka ge rena re hlokofaletšwe ke ngwana, ke be ke duma eka ba ka homola. Nna le mosadi wa ka re be re amogetše gore ngwana wa rena ga a sa le gona, eupša go be go sa dutše go le boima.”

Mathata a tša maphelo. Ge motho a hwetšwe, dijo di ka gana go tsena goba a ka ja kudu, boima bja gagwe bja mmele bo ka fetoga goba a ba le bothata bja go robala. Ka morago ga gore go fete ngwaga tatago  Aaron a hlokofetše, Aaron o re: “Go be go le thata go robala. Bošego bjo bongwe le bjo bongwe ke be ke felelwa ke boroko gomme ke nagana ka lehu la tate.”

Alejandro le yena o gopola a eba le mathata a tša maphelo. O re: “Ke ile ka ya ngakeng ka makga a mmalwa gomme ka mehla e mpotša gore ke phetše gabotse. Nna ke be ke nagana gore go hwelwa go mpakela malwetši.” Ge nako e dutše e eya, Alejandro o ile a fola malwetšing ao a bego a a kwa. Eupša o dirile gabotse ka go ya ngakeng. Bohloko bja go hwelwa bo ka dira gore mmele o fokole, bja gakatša malwetši ao o nago le wona, gaešita le go go bakela malwetši a mafsa.

Go thatafalelwa ke go dira mediro ya bohlokwa. Ivan o re: “Ka morago ga lehu la ngwana wa rena, re ile ra swanelwa ke go tsebiša ba leloko le bagwera. Ebile re ile ra swanelwa ke go tsebiša batho ba bangwe ba mmalwa, ba go swana le mong wa ntlo yeo morwa wa rena a bego a hirile go yona le mongmošomo wa gagwe. Le gona go be go na le dipampiri tše dintši tša molao tšeo re bego re swanetše go di tlatša. Bothata bjo bongwe ke gore re be re swanetše go bona gore re dira eng ka dilo tša morwa wa rena. Re be re swanetše go dira dilo tše ka moka nakong ya ge re be re lapile monaganong, mmeleng le maikwelong.”

Eupša go bangwe, mathata a tšwelela ka morago ge ba swanetše go dira dilo tšeo di bego di dirwa ke mohu ge a be a sa phela. Tiina o ile a diragalelwa ke sona seo. O re: “Ge monna wa ka a be a sa phela, ke yena a bego a panka tšhelete le go lokiša ditaba tše dingwe tša ditšhelete. Gona bjale dilo tšeo di lebane nna, gomme di dira gore ke imelwe le go feta. Ka ge ke imetšwe kudu, go thata go dira dilo tše ka moka.”

Mathata ao go boletšwego ka ona a maikwelo, a monagano le a mmele, a ka thatafaletša motho yo a hwetšwego go kgotlelela bohloko bjo a bo kwago. Nnete ke gore go hwelwa go bohloko kudu, eupša go tseba ka mathata a e sa le pele go ka thuša motho yo a sa tšwago go hwelwa. Le gona gopola gore motho yo a hwetšwego a ka no se welwe ke mathata ka moka ao a bakwago ke lehu. Go oketša moo, bao ba hwetšwego ba ka homotšwa ke go tseba gore ke ga tlhago gore ba ikwe ka tsela yeo ba ikwago ka yona.

Seo o ka se letelago: Bohloko bja go hwelwa ga se bja sa ruri; ge nako e dutše e eya bo a fokotšega. Eupša seo ga se bolele gore bohloko bjoo bo folela sa ruri goba gore o lebala mohu, e no ba gore ganyenyane-ganyenyane bo a okobala. Gopola gore bohloko bjoo bo ka boa o sa letela. Ka mohlala, bo ka boa ge o ka gopola dilo tše itšego ka mohu, goba bja boa ka matšatši a kgethegilego a go swana le letšatši la lena la lenyalo. Eupša mafelelong, batho ba bantši bao ba hwetšwego ba boela sekeng gomme ba tšwela pele ka bophelo. Se gantši se direga ge e ba motho yo a hwetšwego a hwetša thekgo go ditho tša lapa goba bagwera, gomme le yena a dira se sengwe go okobatša bohloko bjoo.

Bohloko bjo bo tlo tšea nako e kaaka’ng? Go ba bangwe, bohloko bjoo bo ka fela ka morago ga dikgwedi feela. Go ba bantši, go ka feta ngwaga goba mengwaga e mebedi pele ba boela sekeng. Eupša ba bangwe ba ka tšea nako e teletšana gore ba boele sekeng. a Alejandro o re: “Nna ke tšere mengwaga e meraro ke sa kwa bohloko kudu.”

O se ke wa iphelela pelo. Tshwenyega ka tša lehono gomme o se ke wa ikopiša hlogo ka tša ka moswana, dira dilo tšeo o ka di kgonago, e bile gopola gore bohloko bja go hwelwa ga se bja sa ruri. Yona tabeng ye, na go na le dilo tšeo o ka di dirago gore o fokotše bohloko bjo o bo kwago le go bo thibela gore bo se ke bja tšea nako e telele?