Doctorkunam ninku ayllunchik wañukuptinqa llapallanchik mana chaynallata llakikusqanchikta. Wakinkuqa anchatam waqanku, wakinkuñataqmi mana waqankuchu. Chaychu nichwan, ¿mana waqaqkunaqa wañukuq ayllunkuta mana kuyasqankuta? Manam. Anchata utaq tumpallataqa llakikunchik imayna uywasqa kasqanchikman hinam, ñawpaqta imakuna pasaruwasqanchikman hinam chaynataq ayllunchik imawan wañukusqanman hinam. Wakinkum waqaspanku imayna tarikusqankumanta hukkunaman willakunku. Wakinkuñataqmi sunqullankupi llakikunku.

Pipapas ayllun wañukuptinqa llumpaytam llakikunku. Tiempopa pasasqanman hinapas wañukuqta yuyarispankum llakikunqaku, sasachakuykunapas kanqataqmi.

Wakinkuqa muspaypi hinam tarikunmanku. Ayllunku wañukuptinqa anchata waqallaspankum muspaypi hina tarikullanku. Qipakunamanpas wañukuq ayllunta yuyarispam llakikunku hinaspam allin kachkaspankupas qunqaymanta llakiwan intuchikunku. Wañukuqpa ima ruwasqankunata hinaspa imakuna ruway munasqanta yuyarispankum astawan llakikunmanku. Tinam willakun qusan qunqaymanta wañukullaptin imayna tarikusqanmanta. Paymi nin: “Llumpay hukmanyasqa kaspaymi nirqani: ‘Kayqa ciertochu icha manachu’”, nispay.

Huchayuqpas hinam hinaspas llumpay piñasqam tarikunmanku. Ivanmi willakun: “Churiymi wañukurqa 24 watanpi kachkaspan. Chaymanta qipatam warmichaypiwan piñasqallaña tarikurqaniku, churiy kawsakuptinqa manam chaynachu karqaniku. Chaymantapas ninakurqanikum: ‘Manachu imallatapas ruwachwan karqa wawanchik mana wañukunanpaq’, nispayku”. Alejandropa warminpas unay watakuna unquspanmi wañukurqa, chaymantam huchayuqpas kanman hina Alejandroqa tarikurqa. Paymi nin: “Nirqanim: ‘Diosqa kaynatañaqa ñakarichiwan mana allin runa kasqayraykuchiki’, nispay. Chayna piensasqay mana allin kasqanmanta cuentata qukuruspayñataqmi hukmanyarqani”, nispa. Qallariypim Kostasmanta rimamurqanchik. Paymi nin: “Mayninpiqa Sofia wañukusqanmantam piñakurqani. Chaymantañataqmi chayna piensasqaywan hukmanyaq kani. Payqa wañukusqanmantaqa manam huchayuqchu karqa”, nispa.

Wakinkuqa allin tantiaytam mana atinkuchu. Wakinpiqa muspaypi hina tarikusqankuraykum mana allintachu piensanku. Chaymi wañukuqtapas uyarichkanmanpas hina chaynataq qawachkanmanpas hina tarikunku. Sasachakunkutaqmi ruwayninkunata ruwanankupaqpas. Tinapas ninmi: “Piwanpas parlachkaptiymi qunqaymanta qusay imayna wañukusqan umayman chayamuq, chaymi ima nisqantaqa mana sumaqtachu uyariq kani. Chaykunam hukmanyachiwaq”, nispa.

Wakinkuqa sapallanku kaytam munanmanku. Pipapas ayllun wañukuptinqa ichapas llakisqa, piñasqa utaq hukmanyasqa kanman hukkunawan kaspanqa. Kostasmi nin: “Casarasqakunawan hukllawakuspaymi hukmanyasqa tarikuq kani, solterokunawan hukllawakuspaypas hina chaynallataqmi tarikuq kani”, nispa. Yolandam nin: “Hukkuna sasachakuyninkunamanta willawaptinkum ñuqapaqa sasachakuyninkunaqa mana llumpaychu karqa, ñuqaykupa sasachakuyniykumantaqa. Wakinkuñataqmi willawaqku churi-wawanku allinlla kasqankumanta, chaywan kusikuspaypas manam uyariytaqa munaqchu kani. Qusaywan ñuqaqa yachanikum hinalla imatapas ruwanaykumanta ichaqa mana kallpayuq hinam tarikuniku”, nispa.

Wakinkuqa llumpaytam unqurunmanku. Wakinpiqa llakikusqankuraykum mana mikuytapas munanmankuchu nitaq puñuytapas atinmankuchu. Aaronmi taytan wañukuptin imayna tarikusqanmanta willawanchik: “Manam puñuyta atiqchu kani. Sapa tutam hina kaq horallata rikchariruq kani taytayta yuyarispay”, nispa.

Alejandropas kaynatam nin: “Doctormanmi rirqani ima unquywan kasqayta willawananpaq, ichaqa payqa niwarqam sano kasqayta. Chaymi cuenta qukururqani taytaymanta llumpayta llakikusqayrayku unqusqayta”, nispa. Alejandroqa pisi-pisimantam allinyarqa. Chaywanpas doctorman risqanqa allinmi karqa. Ayllunku wañukuptin llumpayta llakisqa tarikuqkunaqa chayllam imawanpas unqurunmanku.

Ima ruwaytapas sasachakunmankum. Ivanmi willakun: “Churiy Erik wañukuptinqa willanaykum karqa aylluykuman, amistadniykuman hinaspa wakin riqsiqninkunamanpas, llamkasqanpi patronninman hinaspa yachasqan wasipa dueñonmanpas. Achka papelkunata huntachispaykum autoridadkunaman aparqaniku. Hinaspam Erikpa kapuqchankunata allicharqaniku. Chaykuna ruwayqa sasam karqa llakisqa kasqaykurayku”, nispa.

Chaywanpas wakinkupaqqa wañukuq ayllunkupa ruwasqanta ruwaymi aswan sasaqa. Chayna sasachakuypim tarikurqa Tina. Paymi willakun: “Qusaymi qullqichaykumanta cuentallikuspa bancomanpas churaq, wañukuptinmi ichaqa ñuqaña chaykunata ruwanay karqa chaykunawanmi astawanraq hukmanyasqa tarikurqani. Hinaspam nikurqani: ‘Kaykuna ruwaytaqa atisaqchu imaynaya’ nispay”.

Tukuy kay sasachakuykunaraykum piensachwan ayllunchik wañukuptinqa mana atipay atisqanchikta. Arí, ayllunchik wañukuptinqa llumpay llakisqam kanchik ichaqa ñawpaqmantaraq chayna sasachakuykunapi tarikunamanta yachaspaqa tukuy chaykunatam atipayta atisun. Yuyarisunchiktaq lliw runakuna mana chaynalla kasqanchikta, wakinninchikqa wakinmantam astawanraq llakikunchik.

Llakinchikkunaqa manam wiñaypaqchu. Wañukuq aylluykimanta llakikusqaykiqa manam wiñaypaqchu, tiempopa risqanman hinam hawkaña kanki. Kaywanqa manam nichkanchikchu chaylla allinyarunaykitachu nitaq wañukuq aylluykita qunqarunaykitachu. Chay llumpay llakikunaqa pisi-pisimantam chinkanqa, wakinpiqa qunqaymanta imatapas yuyariruspaykim llakikuwaq, ichaqa watakunapa pasasqanman hinam allinña kanki. Allinña kanapaqqa ayllunchikkunapa hinaspa amistadninchikkunapa yanapakuynintam chaskikunanchik, hinaspapas kikinchikmi allinta kallpanchakunanchik.

¿Iskay kimsa punchawllachu llakikunqaku? Manam. Wakinkuqa iskay kimsa killakunam llakisqa kanku. Wakinkuñataqmi watamanta utaq iskay watamantaraq hawka kayta atinku. Hukkunañataqmi achka watakuna llakisqa kanku. * Alejandrom nin: “Warmichay wañukuptinqa yaqa kimsa watam llumpa-llumpay llakisqa karqani”, nispa.

Pacienciakuspayá sapa punchaw imatapas atisqaykiman hina ruway. Llakisqa kasqaykiqa manam wiñaypaqchu kanqa. Qatiqninpim yachasunchik kaqmanta allinlla kanaykipaq imakuna yanapasunaykimanta.