Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

EKIMANYIELO LE WANƐ WELE L’ƆKƐYI

Kɛnɛ kakokaso nongamɛ

Kɛnɛ kakokaso nongamɛ

Kaanga mbele tomanyi mbutaka dia ɔkɛyi mongaka lo ndjela yoho mɔtshi yɔlɔngami, onto l’onto ekɔ la woho ande wongande l’ɔkɛyi. Ko onde woho watosalaka onto l’onto etena kahomanande l’ɔkɛyi, mɛnyaka di’anto amɔtshi hawoleke mindama la kandji ka lakiwɔ kana vɔ “mendjolaka” kandji yawɔ? Ondo bu. Kaanga mbele monga l’ɔkɛyi koka monga la shɛngiya lo yoonge ya demba, kɛsɔ hɛnya dia ekɔ “yoho mɔtshi yoleki dimɛna” ya nkɛnɛmɔla ɔkɛyi. Dui sɔ nemanɛka efula la mbekelo k’onto, lonto lande, kɛnɛ kakookomɛ lo lɔsɛnɔ ndo woho wa nyɔi kovwe onto lokande ngandji.

POLO LO YƐDIKƆ YAKƆNA YAYONGA KANDJI?

Mbeyaka monga ko anto wambovusha haweye kɛnɛ kakokawɔ nongamɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’onto lokawɔ ngandji. Koko, ekɔ awui ndo ekakatanu ɛmɔ wahomana l’anto efula wakokawɔ mbeya la ntondo. Tɔsɛdingole awui wayela anɛ:

Otshimbelo wa wɔɔngɔ. Delo, nkombola dia mvɔ ndo otshikitanu wa mbala ɔtɔi wa dionga di’onto koka monga. Onto koka monga la tokanyi toye oma lo tena dia kɔlɔ diohɔnde. Dui dia ntondo diakoka monga ko, lɔkɔnyɔ ndo onto hetawɔ ɔnɛ onto lakinde koka mvɔ. Tiina mbohɔka woho wakandayaoke etena kakavu Timo y’omɛnde la shashimoya. Nde mbutaka ate: “Ntondotondo lakatshimbe wɔɔngɔ. Dimi kokoka kaanga ndela ntondo. Wɔɔngɔ ami wakatshimbe efula diakɔ diele l’etena kɛmɔ lakikɔ l’okakatanu wa mpɛnga. Dimi kokoka mbetawɔ kɛnɛ kakatombe.”

Awui akina nto wonga ko ekiyanu w’efula, nkɛlɛ ndo ndjaɛndja onongo. Ivan mbutaka ate: “Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Eric, ɔnaso l’enondo la pami l’ɛnɔnyi 24 mvɔ, dimi la wadɛmi Yolanda taki la nkɛlɛ k’efula! Dui sɔ diakatambiya, nɛ dia sho kɔfɔnyaka dia lushi lɔmɔtshi tayokoma akanga wa nkɛlɛ. Takayaɛndja nto onongo ndo takayambolaka dia mbeya kana takahombe nyomosala awui akina efula dia nkimanyiya ɔnaso la pami.” Alejandro, lakavusha wadɛnde l’ɔkɔngɔ wa hemɔ kakaviya efula, nde lawɔ akayaɛndja onongo, nde mbutaka ate: “Dui dia ntondo ele lakate dia naka Nzambi aketawɔ dia dimi nsowa efula nganɛ, kete ekɔ paka woho wemi mɛtɛ onto la kɔlɔ. Oma laasɔ, lakayaɛndja onongo, ndo akɛnamaka oko lakamame Nzambi onongo wa kɛnɛ kakatombe.” Ndo Kostas lakatatɛkɛtshi diande lo sawo dietshi mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa wenya engana, lakatatɛ mboka ndo Sophia nkɛlɛ l’ɔtɛ wakandavu. Oma laasɔ, lakatatɛ ndjaɛndja onongo l’ɔtɛ wakamoke nkɛlɛ kɛsɔ. Ndo nto, ɔsɔ komonga munga kande.”

Tokanyi ta kɔlɔ. Ekɔ tena dimɔtshi diele tokanyi t’onto koka monga ko bu amɛna. Ɛnyɛlɔ, onto lambovusha mbeyaka mfɔnya dia onto lambovɔ koka mboka woho ɔmɔtshi kana mɛna. Kana onto lambovusha mbeyaka monga l’okakatanu wa mbidja yambalo yande tshɛ lo dikambo dimɔ kana mbohɔ akambo. Tiina mbutaka ate: “Tena dimɔ mongaka lasawola l’onto ko dimi ndjokashimɔka dia yimba yami bu lawɔ! Aki tshondo ya ta dia dimi mbohɛ awui wakete lo nyɔi ka Timo. Tena dimɔ dimi komongaka l’akoka wa mbidja yambalo yami tshɛ lo dui dimɔtshi ndo dui sɔ diakakiyanyaka efula.”

Nsaki ka ndjaanganya l’anto. Mbeyaka monga ko onto lele l’ɔkɛyi mɛnaka disanya kana hayaoke dimɛna etena kende lale anto akina. Kostas mbutaka ate: “Etena kakamongaka kaamɛ l’atshukanyi, lakɛnaka dia dimi bu la dihole l’atei awɔ. Koko ndo nto lakayaokaka dia dimi bu la dihole etena kakimi kaamɛ l’enyemba.” Yolanda wadɛki Ivan mbohɔka ate: “Akikɔ tshondo y’okakatanu dia monga l’anto wakayakiyanyaka dikambo di’ekakatanu awɔ wakɛnamaka totshitshɛ lo mbɛdika la waso! Oma laasɔ nto, aki anto amɔ wakatotɛka awui w’amɛna wakasalaka anawɔ. Lakawaokɛka ɔlɔ, koko l’etena kakɔ kaamɛ, aki tshondo y’okakatanu dia mbahokamɛ. Dimi l’omɛmi takashihodia dia lɔsɛnɔ lekɔ lo tatetemala, koko sho konangaka tsho mpokamɛ asawo w’anto akina.”

Ekakatanu wendana la yoonge. Awui amɔtshi wakomɛ anto ko, oshishelo wa nsaki ka ndɛ, okitekitelo wa demba ndo djɔ haye lo washo. Aaron mbohɔka kɛnɛ kakookomɛ ɔnɔnyi wakayelana la nyɔi ka she, nde mbutaka ɔnɛ: “Akayonga tshondo ya mbekelo le mi dia mpomba djɔ. Laketɔka ko wonya akɔ waamɛ l’otsho tshɛ dia nkanyiya nyɔi ka papa.”

Alejandro mbohɔka ekakatanu waki la nde wendana la yoonge, nde mbutaka ɔnɛ: “Mbala efula, lakatshɔka le dɔkɔtɛlɛ dia tosala ɛgzamɛ ndo nde akashikikɛka dia laki la demba dia dimɛna. Lakayɛnaka dia ɔkɛyi mbaki lo kiɔkɔ ya kandji yakamokaka lo demba.” Kandji shɔ yakayoshilaka. Kaanga mbediɔ ngasɔ, yɛdikɔ ya Alejandro ya tɛnana la dɔkɔtɛlɛ yakikɔ dimɛna. Monga l’ɔkɛyi koka nkitshakitsha tɔtshɔngu ta lo demba talɔshana la hemɔ, koka mbidiya hemɔ ka lo demba ndo kaanga mbela hemɔ kekina.

Okakatanu wa nsala kɛnɛ kele ohomba. Ivan mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’Eric takahombe mbewoya ewotɔ ndo angɛnyi koko ndo anto akina efula, ɛnyɛlɔ oko owandji ande w’olimu wa pami ndo kanga luudu lakandadjasɛka. Takahombe nto ndodia mikanda ekina efula wa lɛɛta. Oma laasɔ takahombe nsɛdingola diangɔ diaki Eric hita diakandatatshiki. Awui asɔ tshɛ akalɔmbama dia mbidja yimba yaso dimɛna kaanga mbakiso tambɔlɛmba lo demba ndo lo yimba.”

Koko le anto amɔtshi, ekakatanu ndjoyaka l’ɔkɔngɔ etena kahombawɔ nɔngɔsɔla awui amɔ wakatatshiki onto lokawɔ ngandji lakavu. Kɛsɔ mbakakomɛ Tiina. Nde mbutaka ate: “Timo akendaka dimɛna kɔntɛ kaso ka lo bankɛ ndo awui aso w’okanda. Kakianɛ ɔsɔ aya ɔkɛndɛ ami, ndo dui sɔ konyakami dia dimi ndeka ntshimba wɔɔngɔ. Onde layokoka mɛtɛ nɔngɔsɔla awui anɛ tshɛ dimɛ aha l’okakatanu?”

Ekakatanu wɔtɛkɛtami la diko engo mbishaka kanyi dia ekɔ wolo efula ndɔshana la ɔkɛyi. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, kandji kaya l’ɔkɔngɔ w’onto mvusha onto ɔmɔtshi lokande ngandji koka monga paa efula, koko mbeya dui sɔ la ntondo koka nkimanyiya anto weke oma la mvusha wanɛ wokawɔ ngandji dia vɔ ntondoya. Ohɔ nto dia aha onto tshɛ mbonga l’etombelo tshɛ wakoka monga l’ɔkɛyi. Laadiko dia laasɔ, esambelo kɛmɔtshi koka monga dikambo dia wanɛ wambovusha, lo mbeya dia kandji k’efula kaya oma l’ɔkɛyi bu kɔlɔ.

ONDE LAYONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ NTO?

Kɛnɛ kakokaso nongamɛ: Ɔkɛyi w’efula wonga l’onto lovushisha hongaka pondjo pondjo; vɔ ndjokitakitaka l’ɔkɔngɔ. Kɛsɔ halange mbuta dia onto “kɔnɔka” tshɛ lo tshɛ kana mbohɛka onto lakinde lokande ngandji. Koko yema yema, kandji kaya oma l’ɔkɛyi takitakitaka. Onto mbeyaka ndjonga la kandji kɛsɔ nto etena kohɔnde awui amɔtshi la shashimoya kana kohɔnde adatɛ amɔtshi, ɛnyɛlɔ oko adatɛ wa diwala kana adatɛ akina. Koko l’edjedja ka wonya, anto amɔtshi ndjokomaka lo monga la wɛdimo ndo mbidja yambalo tshɛ lo awui wakawasalaka ntondo lo lɔsɛnɔ lawɔ la lushi la lushi. Dui sɔ salemaka djekoleko etena kele onto lambovusha ekɔ lo nongola osukɔ oma le ase nkumbo kana angɛnyi ndo ekɔ lo ntakola wanya wahombande ntondoya.

Onto ayotetemala mboka kandji polo l’etena kakɔna? Le anto amɔtshi, onto koka mboka kandji l’edja ka ngɔndɔ mɔtshi. Le anto efula, ɔnɔnyi ɔtɔi kana ehende koka mbeta la ntondo ka vɔ ndjoyaoka dimɛna. Ndo akina nɔmbamaka etena k’otale efula ndeka kaanga laasɔ. * Alejandro mbutaka ate: “Lakatetemala monga l’ɔkɛyi w’efula polo suke l’ɛnɔnyi esato.”

Onga la solo dia lotutsha. Kɔsake lushi ɔtɔi l’etena kɛmɔtshi ko wɛ ndawɔ yema ya lowango lo ndjela akoka ayɛ ndo eya dia kandji kaya oma l’ɔkɛyi haviyaka pondjo pondjo. Mbuta ate, onde ekɔ awui amɔtshi wahombayɛ nsala dia nkitshakitsha kandji kele la yɛ nshi nyɛ ndo kaanga ndjaakokɛ diaha ndjonga la ɔkɛyi wele bu ohomba wambotamba elelo?

Kandji k’efula kaya oma l’ɔkɛyi bu kɔlɔ

^ od. 17 Anto yema tshitshɛ tsho mbakoka monga l’ɔkɛyi w’efula ndo waviya wakoka ndjokonya lo kɛnɛ kelɛwɔ ɔnɛ “ɔkɛyi wa wolo efula” kana “ɔkɛyi wahashile.” Anto wa ngasɔ koka nkondja ekimanyielo oma le tomanyi tendana la hemɔ ya lo wɔɔngɔ.