Chinanga kuti akaswiri anyaki akamba kuti ŵanthu aja ndi chitima munthowa zakupambanapambana, kweni weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Kumbi kulongo chitima mwakupambana kung’anamuwa kuti ŵanthu anyaki akwaskika ukongwa cha asani mubali wawu watayika pamwenga “abisa” waka mo avwiya mumtima? Awa, ndimu viliri cha. Chinanga kuti chitima chingachitiska kuti munthu wavwi umampha mumtima, kweni pe ‘nthowa yakwenere’ yimoza pe cha yo munthu wangalongore chitima. Mo munthu wangalongore chitima vithemba malu ngo wakukuliya, mo munthu yo waliri, vo wakumana navu pa umoyu waki, kweniso vo vinguchitika pa nyengu yo mubali waki watayikiyanga.

Ŵanthu anyaki angaziŵa cha vo vingaŵachitikiya asani munthu yo amuyanjanga watayika. Kweni pe vinthu vinyaki vo vichitikiya ŵanthu anandi asani mubali wawu watayika. Vinthu vaki ndi ivi:

Kutimbanyizgika maŵanaŵanu. Asani wachibali watayika, ŵanthu aliya, akhumbira kuja nayu kweniso asintha mwamabuchibuchi mo achitiya vinthu. Ndipu venivi vichitika ukongwa asani atimukumbuka kweniso asani amulota. Kweni chinthu chakwamba cho chichitika ntchakuti atimbanyizgika maŵanaŵanu ndipuso avwana cha kuti vachitika nadi. Tiina wakumbuka vo vingumuchitikiya mulumu waki Timo wati watayika mwamabuchibuchi. Iyu wangukamba kuti: “Pakwamba, ndingusoŵa chakuchita, mwakuti ndingutondeka ndikuliya viyo. Ndingutimbanyizgika ukongwa, ndipu nyengu zinyaki ndatondekanga kututa. Ndinguvwana cha kuti mulumu wangu watayika nadi.”

Kufipa mtima, kukwiya ndipuso kujimba mulandu. Ivan wangukamba kuti: “Mwana widu Eric wa vyaka 24 wati watayika, ini ndi muwolu wangu Yolanda, takwiyanga ukongwa, ndipu venivi vinguchitika kwanyengu yitaliku. Venivi vingutiziziswa ukongwa, chifukwa chijaliyi tikuchitapu cha viyo. Tingujimba so mulandu chifukwa tawonanga kuti tingutondeka kuchitapu kanthu kuti mwana widu waleki kufwa.” Alejandro yo muwolu waki wangutayika wati watama kwa nyengu yitali, nayu wajimbanga so mulandu. Iyu wangukamba kuti: “Pakwamba ndaŵanaŵananga kuti asani Chiuta wanguzomereza venivi kuti ndisuzgiki viyo, ndikuti ini nde munthu muheni. Pavuli paki, ndingwamba kujimba mulandu, chifukwa venga ngekuti nditimumba mulandu Chiuta kuti ndiyu wabaya muwolu wangu.” Ndipu Kostas yo wazumbulika munkhani yajumpha, wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki ndakwiyanga chifukwa chakuti Sophia wakutayika. Pavuli paki, ndingwamba kujimba mulandu chifukwa cha mo ndaŵanaŵaniyanga. Ndipu ndinguziŵa kuti suzgu wenga iyu cha.”

Kusinthasintha maŵanaŵanu. Nyengu zinyaki ŵanthu wo ŵe ndi chitima asintha mwamabuchibuchi maŵanaŵanu ngawu kweniso aŵanaŵana umampha cha. Mwakuyeruzgiyapu, yiwu angayamba kuŵanaŵana kuti angavwa mazu nga mubali wawu yo wakutayika, angamukwaska pamwenga kumuwona. Yiwu angasuzgika kuvwisiya asani akambiskana ndi anyawu kweniso angasuzgika kukumbuka vinthu. Tiina wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki asani ndicheza ndi anyangu, ndatondekanga kuvwisiya. Maŵanaŵanu ngangu ngasamanga, ndipu ndayambanga kuŵanaŵaniya vinthu vo vinguchitika pa nyengu yo Timo wafwiyanga. Pa nyengu iyi, ndatimbanyizgikanga ukongwa.”

Kuleka kukhumba kuja pamoza ndi anyaku. Ŵanthu wo ŵe ndi chitima angatondeka kufwatuka asani ŵe pa gulu la ŵanthu. Kostas wangukamba kuti: “Asani nde pa gulu la ŵanthu wo akutorana, ndajiwonanga kuti nde wakusoloke. Ndawonanga so kuti ndiyana cha kuja pa gulu la ŵanthu ambula kuto.” Yolanda, muwolu waku Ivan, wakumbuka vo vingumuchitikiya nyengu yinyaki. Iyu wanguti: “Venga vakusuzga ukongwa kuja pamoza ndi ŵanthu wo adandaulanga ndi masuzgu ngamanangamana ngo akumananga nangu kuyeruzgiya ndi masuzgu ngo isi tingukumana nangu! Vatisuzganga so asani ŵanthu anyaki atitikambiya vinthu vamampha vo ŵana ŵawu achitanga. Ndakondwanga, kweni pa nyengu yeniyi pe, ndasuzgikanga kuvwisiya asani yiwu akonkokhoska. Ini ndi mulumu wangu tavwisanga kuti ndimu umoyu ujaliya, kweni vatisuzganga kukunthiyapu.”

Masuzgu nganyaki ngo ngachitika muliŵavu. Anyaki asuzgika kurya, awonda kweniso asoŵa tulu. Aaron wakumbuka vo vamuchitikiyanga awisi ŵati atayika. Iyu wangukamba kuti: “Ndasuzgikanga ukongwa kusaniya tulu.  Usiku wewosi ndayukanga pa nyengu yakuyana waka, ndikwamba kuŵanaŵaniya mo ada angufwiya.”

Alejandro wakumbuka kuti iyu wavwanga umampha cha muliŵavu laki kweni suzgu waliziŵanga cha. Iyu wanguti: “Kanandi ndalutanga kuchipatala kuchikumana ndi adokotala kweni andikambiyanga kuti ndilivi suzgu yeyosi. Ndaŵanaŵananga kuti chitima cho ndenga nachu ndichu chandichitiskanga kuti ndijivwengi nge kuti nditama.” Mukuluta kwa nyengu, vo vachitikiyanga Alejandro vinguleka kumuchitikiya. Kweni iyu wanguchita umampha kuchikumana ndi adokotala. Ve viyo chifukwa chakuti chitima chingachitiska kuti liŵavu lilekengi kugwira ntchitu umampha, suzgu lo munthu wenalu likuwi ukongwa pamwenga chingayambiska masuzgu nganyaki.

Kusuzgika kuchita vinthu vakukhumbika. Ivan wangukamba kuti: “Eric wati watayika takhumbikanga kuziŵiska ŵanthu anandi nge achibali ŵidu, mabwezi ngaki, abwana ŵaki kweniso ŵeneku anyumba yo iyu wajangamu. Takhumbikanga so kulemba makalata nganandi nga boma. Pavuli paki, takhumbikanga kunozga katundu yosi waku Eric. Kuti tifiski kuchita venivi, takhumbikanga kuŵikaku maŵanaŵanu ngidu ngosi, chinanga kuti pa nyengu iyi tingumala zeru, tinguvuka kweniso tingutimbanyizgika maŵanaŵanu.”

Kweni anyaki wo mubali wawu wakutayika akumana ndi masuzgu asani pajumpha nyengu. Ivi vichitika asani agwira ntchitu zo iyu wagwiranga. Ivi ndivu vinguchitikiya Tiina. Iyu wangukamba kuti: “Nyengu zosi mulumu wangu Timo ndiyu wayendeskanga vakukwaskana ndi ndalama kweniso vinthu vinyaki vakukwaskana ndi bizinesi yidu. Sonu ini ndini ndichita vosi venivi. Ndipu venivi vichitiska kuti ndisuzgikengi ukongwa maŵanaŵanu. Kumbi ndingafiska kuchita vosi venivi kwambula kunangisapu?”

Masuzgu ngo ngakonkhoskeka pachanya yapa, ngalongo kuti nkhwasuzga kukunthiyapu asani munthu we ndi chitima. Kukamba uneneska, vija vakupweteka ukongwa asani munthu yo wamuyanjanga watayika. Kweni kuziŵiya limu venivi kungakuwovyani kuti mukunthiyepu asani mubali winu watayika. Mutenere so kukumbuka kuti ndi munthu weyosi cha yo we ndi chitima, yo vingamuchitikiya vinthu vosi vo vakonkhoskeka pachanya. Mungapembuzgika so ukongwa kuziŵa kuti vinthu vo vichitika asani munthu we ndi chitima, vichitikiya weyosi.

Vo vichitika: Chitima chija mpaka muyaya cha, kweni kamana ndi kamana chimala. Ivi ving’anamuwa kuti munthu waleke limu cha kuchita chitima pamwenga kumuluwa mubali waki yo wakutayika. Kweni kamana ndi kamana vinthu vo vichitika asani munthu we ndi chitima vitamba kumala. Nyengu zinyaki venivi vingachitika asani wamukumbuka pamwenga pa vakuchitika vinyaki vapade nge kukumbukiya zuŵa lakufwiya ndipuso zuŵa lakutoriyana. Kweni asani pajumpha nyengu, ŵanthu anandi chitima chawu chimala, ndipu atamba so kugwira ntchitu zawu nge mo achitiyanga kali. Venivi vichitika ukongwa asani munthu yo we ndi chitima wachitapu kanthu kuti chitima chimali kweniso asani abali ŵaki pamwenga mabwezi ngaki ngatimuwovya.

Kumbi chitima chenichi chimalengi zukwanji? Ŵanthu anyaki chitima chimala asani pajumpha waka myezi yimanavi. Penipo anandi chimala asani pajumpha chaka chimoza pamwenga vyaka viŵi. Kweni anyaki pangajumpha nyengu yitali kuti chimali. a Alejandro wangukamba kuti: “Ini vingutole vyaka vitatu kuti chitima cho ndenga nachu chimali.”

Muchitengi vinthu mwakuzikira. Zuŵa lelosi muchitengi vinthu vo mungafiska kweniso mutenere kuziŵa kuti chitima chija mpaka muyaya cha. Mwaviyo, kumbi pe vinthu vo mungachita kuti chitima cho mwenachu sonu chimali kweniso kuti muzileki kuja ndi chitima kwa nyengu yitali kunthazi?