Vativi van’wana va vula leswaku vanhu va twa ku vava hi tindlela to hambanahambana loko va feriwile kambe munhu ha un’we u rila mufi hi ndlela yakwe. Xana leswi vanhu va angulaka hi tindlela to hambanahambana loko va langutana ni gome swi vula leswaku van’wana a va twi ku vava hi leswi va feriweke kumbe va yi ba hi makatla ndlela leyi va titwaka ha yona? A swi tano. Ku amukela ni ku tiphofula swi nga ku pfuna leswaku u hlakarhela kambe a yi kona ndlela leyi kongomeke yo langutana ni gome. Hakanyingi swi titshege hi ndhavuko, vumunhu, leswi u tshameke u langutana na swona ni ndlela leyi munhu wa kona a feke ha yona.

Swi nga ha endleka vanhu lava feriweke va nga xi tivi xiyimo lexi va nga ta langutana na xona. Hambiswiritano ku titwa hi ndlela yoleyo swi tolovelekile naswona u nga tshama u vambe ngoma. Xiya swikombiso leswi landzelaka:

Ku pfilunganyeka. Hi nkarhi wolowo u nga ha rila, u navela ku vona mufi naswona ndlela leyi u titwaka ha yona yi nga ha tshamela ku cinca. Nkarhi wun’wana u nga ha tshamela ku n’wi tsundzuka kumbe ku n’wi lorha. Loko swa ha ku endleka, u nga khomiwa hi rhumbyana ni ku hlamala. Tiina u hlamusela ndlela leyi a titweke ha yona loko nuna wakwe Timo a fa. U ri: “Swi ndzi hete matimba. Eku sunguleni a ndzi tsandzeka na ku rila. A ndzi nga ha tivi ta mina, mikarhi yin’wana a ndzi tsandzeka na ku hefemula. A ndzi twa onge ndzo lorha.”

Swi tolovelekile ku vilela, ku hlundzuka ni ku titwa nandzu. Ivan, u ri: “Endzhaku ko feriwa hi n’wana wa hina wa jaha Eric! loyi a ri ni malembe ya 24, mina ni nkatanga a hi hlundzukile, leswi swi hi hlamarisile hikuva a hi nga ri vanhu Lava tshamaka va hlundzukile. Hi tlhele hi titwa nandzu hi tivutisa leswaku xana a ku nga ri na leswi a hi ta va hi swi endlile leswaku hi ponisa n’wana wa hina?” Alejandro, loyi a feriweke hi nsati endzhaku ko vabya nkarhi wo leha na yena a titwa nandzu, u te: “Eku sunguleni a ndzi tibyela leswaku loko Xikwembu xi pfumelela leswaku ndzi xaniseka, swi nga ha endleka ndzi ri munhu wo biha. Kutani a ndzi titwa nandzu, a ndzi vona onge swi vangiwa hi Xikwembu.” Kostas loyi a boxiweke eka xihloko lexi hundzeke u ri: “Mikarhi yin’wana a ndzi hlundzukela Sophia hikwalaho ka leswi a feke. Sweswo swi endle leswaku ndzi tivona nandzu. Kahlekahle, a ku nga ri nandzu wa yena.”

Mianakanyo yi nga ha tsendzeleka. Mikarhi yin’wana u nga ha twa onge tikhoma titshika. Hi xikombiso, mikarhi yin’wana u nga ha anakanya leswaku u vone munhu la feke kumbe ku twa rito rakwe. Van’wana swi nga ha va tikela ku nyikela nyingiso kumbe ku tsundzuka swilo swo karhi. Tiina u ri: “Mikarhi yin’wana loko hi ri karhi hi bula, miehleketo ya mina a yi pfa yi tsendzeleka! A ndzi tshamela ku anakanya hi ku fa ka Timo. Leswi a ndzi tshikilelekile a ndzi nga swi koti ku nyikela nyingiso.”

Ku titwa u lava ku va wexe. Munhu la nga ni gome a nga swi tsakeli ku va ni vanhu van’wana. Kostas u ri: “Loko ndzi ri ni vanhu lava tekaneke, ndzi twa onge ndzi lahlekile. Hambiloko ndzi ri ni vanhu lava nga nghenelangiki vukati ndzi titwa hi ndlela leyi fanaka.” Yolanda, nsati wa Ivan, u ri: “A swi ndzi tikela ku tshama ni vanhu lava tshamelaka ku rila hi swiphiqo leswi nga nyawuriki! Kambe van’wana a va tshamela ku tinyungubyisa hi vana va vona. A ndzi tsaka na vona kambe a swi nga ndzi oloveli ku va yingisela. Mina ni nuna wa mina a hi swi tiva leswaku a hi ku hela ka misava kambe a hi nga swi koti ku tiyisela xiyimo xexo.”

Swiphiqo swa rihanyo. Swi toloveleki ku cinca madyelo, ntiko wa miri ni nkarhi lowu u etlelaka ha wona. Loko Aaron a hlamusela ndlela leyi a titweke ha yona loko tata wakwe a lova, u ri: “Vurhongo a byi nga phahi, leswi a swi vangiwa hi leswi a ndzi tshamela ku ehleketa hi ku fa ka papa.”

 Loko Alejandro a hlamusela hi mavabyi lama nga tolovelekangiki lama a ri na wona, u ri: “Dokodela u ndzi kambele ko tala naswona u vule leswaku a ndzi vabyi. Ndzi ehleketa leswaku leswi a swi vangiwa hi gome.” Switlhavi leswi a ndzi ri na swona swi hele hi ku tsopeta ka tihlo. Hambiswiritano, Alejandro u endle xiboho xa vutlhari hi ku ya eka dokodela. Gome ri nga ha tsanisa masocha ya miri, ri nyanyisa vuvabyi kumbe ri vanga man’wana.

Mitirho leyi lava feriweke va bohekaka ku yi endla. Ivan, u ri: “Endzhaku ka loko Eric a lovile, a hi fanele hi tivisa maxaka, vanghana ni van’wana vo tanihi muthori wakwe ni munhu loyi a hirhe eka yena. A ku ri ni tifomo to tala ta le nawini leti a hi fanele hi ti tata. Kutani a hi fanele hi ngundzuvanya swilo swa Eric. Leswi a swi lava leswaku hi tirha hi matimba hambileswi a hi karhele naswona a hi ri ni gome.”

Hambiswiritano, van’wana swa va tikela ku endla mitirho leyi a yi endliwa hi mufi. Tiina u tshame a va eka xiyimo lexi. Loko a hlamusela, u ri: “Timo hi yena a khathalela bindzu ra hina. Vutihlamuleri bya Timo a ku ri tlakula va xurhe naswona a byi ta engetela ntshikilelo lowu a ndzi ri na wona. A ndzi tivutisa leswaku xana ndzi ta swi kota ku endla mitirho leyi hinkwayo hilaha Timo a yi endla ha kona?”

Swiyimo leswi hlamuseriweke laha, swi kombisa leswaku a swi olovi ku langutana ni gome. Ntiyiso hi leswaku ku feriwa swa vava kambe ku tiva leswi u faneleke u swi endla ka ha ri ni nkarhi swi ta ku pfuna leswaku u kota ku langutana ni xiyimo xexo. Tsundzuka leswaku a hi vanhu hinkwavo lava langutanaka ni swiyimo hinkwaswo leswi vangiwaka hi gome. Ku tlula kwalaho, swa va chavelela vanhu lava feriweke ku tiva leswaku ndlela leyi va titwaka ha yona i ya ntumbuluko.

Leswi u nga swi langutelaka: Hi ku famba ka nkarhi, gome ri nga hola ku fana ni xilondza. Leswi a swi vuli swona leswaku lava feriweke va ta “hlakarhela” hi ku helela kumbe ku rivala hi mufi. Hambiswiritano, hakatsongotsongo switlhavi leswi tisiwaka hi gome swa hola. Gome rolero ri nga ha tlhela ri pfuka loko u tsundzuka swilo swo karhi leswi a mi swi endla swin’we kumbe loko ku fika siku leri mi tekaneke ha rona. Hi ku famba ka nkarhi, vanhu vo tala va kota ku lawula ndlela leyi va titwaka ha yona, ivi va ya emahlweni ni vutomi. Leswi swa olova loko munhu la feriweke a seketeriwa hi vandyangu ni hi vanghana va yena naswona a endla leswi a nga swi kotaka leswaku a hlula xiyimo xexo.

Swi ta teka nkarhi wo tani hi kwihi? Van’wana swi nga ha va tekela tin’hweti. Vo tala swi nga ha va tekela lembe kumbe ku tlula leswaku va hlakarhela. Kasi van’wana swi nga ha va tekela malembe yo tala. * Alejandro, u ri: “Gome leri a ndzi ri na rona ri teke malembe manharhu.”

Lehisa mbilu. U nga vileli hi swilo swa nkarhi lowu taka, fambisana ni swiyimo swa wena naswona tsundzuka leswaku switlhavi leswi tisiwaka hi gome swi ta hela. Xana swi kona leswi u nga swi endlaka leswaku u hlula gome kumbe ku ri sivela leswaku ri nga yi emahlweni ri nyanya?