Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

DIAMBULUISHA BUA BANTU BADI BAFUISHE

Mua kupita ne kanyinganyinga: Tshiudi mua kuenza mpindieu

Mua kupita ne kanyinganyinga: Tshiudi mua kuenza mpindieu

Wewe mukebe ngenyi ya mua kupita ne kanyinganyinga ka lufu, neuyipete ku bungi buayi, imue yambuluisha kupita mikuabu. Bidi nanku imue misangu bualu anu mutukavua baleje, muntu ne muntu utu uleja kanyinganyinga mu wende mushindu. Ngenyi ivua miambuluishe umue kayena pamuapa mua kuambuluisha mukuabu to.

Nansha nanku, kudi imue mibelu ya nshindamenu ikadi miambuluishe bantu ba bungi. Badi batamba kuyitela kudi bantu batu bapesha bena tunyinganyinga mibelu, ne idi ipetangana ne mêyi manene adi mu Bible, mukanda wa meji wa kale.

1: ITABA DIAMBULUISHA DIA KUDI BALELA NE BALUNDA

  • Kudi bamanyi badi bela meji ne: ke mushindu mutambe buimpe wa kupita ne kanyinganyinga ka lufu. Pabi imue misangu, udi mua kujinga bua kuikala pa nkayebe. Udi nansha mua kumvua bidi bantu badi bakeba kukuambuluisha benza bikutonda. Ke mutubi bienzekelangana.

  • Kuedi meji ne: udi ne bua kuikala anu munkatshi mua bantu to, kadi kubepuki mu malu onso to, bualu udi mua kuikala nabu dijinga matuku adi kumpala. Ambila bakuabu ne dîyi dimpe tshiudi ujinga dîba kampanda ne tshiudi kuyi ujinga.

  • Bilondeshile muudi udiumvua, manya dîba dia kuikala munkatshi mua bantu ne dia kudikadila nkayebe.

DÎYI DINENE: “Bantu babidi mbapite muntu umue . . . Bualu biadishinda umue wa kudibu, mukuabu neambuluishe muena diende bua kujuka.”​—Muambi 4:9, 10.

2: TABALELA BIUDI UDIA, NE IKALA WIBIDIJA MUBIDI

  • Kumanya bintu bimpe bia kudia ne bungi bua kubidia nekukuambuluishe bua kupita ne ntatu ya kanyinganyinga ka lufu. Dienzeja bua kudia bimuma bishilashilangane, midioko ya kua Nzambi ne bisekiseki, ne bintu bidi ne bidishi bia mubidi (anyi proteyine) bikese.

  • Ikala unua mâyi a bungi ne bia kunua bikuabu bidi biambuluisha mubidi.

  • Wewe kuyi ne kudia kua nsongo, ikala udia tuntu tukese kadi misangu ya bungi. Udi kabidi mua kuebeja munganga buanga buudi mua kunua anyi bintu bimpe biudi mua kudia. *

  • Luendu lua kutua musesu ne mishindu mikuabu ya kuibidija mubidi bidi mua kukupetesha ndambu wa disulakana. Dibidija mubidi didi mua kukupetesha dîba dia kuela meji bua muntu uudi mufuishe anyi kuanji kukupangisha bua kutumiku meji.

DÎYI DINENE: “Muntu kena mua kukina mubidi wende. Kadi udi uudisha, uulama bimpe.”​—Efeso 5:29, MUKANDA WA MVIDI MUKULU (Mishonyi).

3: IKALA ULALA BIKOLE

  • Tulu tutu anu ne mushinga, kadi nangananga bua bantu badi ne kanyinganyinga bualu katu katshiokeshangana kabidi bikole.

  • Tabalela bungi bua kafe, bua tshiayi, ne bua maluvu makole buudi unua, bualu bidi mua kukupangisha tulu.

DÎYI DINENE: “Dianza dijima dia dikisha ndimpe kupita manza abidi majima a mudimu mukole ne dipata dia lupepele.”​—Muambi 4:6.

4: LONDA LUNGENYI LUDI MUA KUKUAMBULUISHA

  • Vuluka ne: muntu yonso utu uleja kanyinganyinga wende mushindu. Bualu bua mushinga mbua ne: nebikengele ukebe lungenyi ludi lutamba kukuambuluisha wewe.

  • Bantu ba bungi batu bamona ne: kuleja bakuabu mudibu badiumvua kudi kubambuluisha, kadi bakuabu bobu batu basue kudilamina malu abu. Kudi bamanyi badi bamba ne: padi muntu uleja mudiye udiumvua bidi bimuambuluisha, kadi bua bakuabu kabiena anu ne mushinga to. Wewe musue kuleja muntu muudi udiumvua kadi welakana, bidi mua kulua bipepele wewe mubange kuleja mulunda webe munene ku kakese ku kakese muudi udiumvua.

  • Kudi bantu badi bamona ne: kudila kudi kubambuluisha bua kupita ne kanyinganyinga kabu, kadi bakuabu bobu nansha kabayi badile bikole kakuena bualu to.

DÎYI DINENE: “Muntu nkayende ngudi mumanye dikenga didi mu muoyo wende.”​—Nsumuinu 14:10, MUKANDA WA MVIDI MUKULU (Katolike).

5: EPUKA BIBIDILU BIDI MUA KUKUENZELA BIBI

  • Bantu bakuabu badi bafuishe batu bakeba kukepesha kanyinganyinga kabu pa kunua maluvu makole a bungi anyi manga adi anyungulula mutu a bungi. Kuenza nunku nkudibutula. Disulakana dia nunku didi muntu mua kumvua ndia tshitupa tshîpi, ne batu anu badilonda kudi ntatu minene. Keba mishindu ya kupeta disulakana idi kayiyi mua kukuenzela bibi.

DÎYI DINENE: “Tudilengeje ku dinyanguka dionso.”​—2 Kolinto 7:1.

6: MANYA BIA KUENZA NE DÎBA DIEBE

  • Bantu ba bungi batu bamona bibambuluisha padibu imue misangu benza malu adi abapangisha bua kutamba kutuma meji ku lutatu luabu.

  • Udi mua kuanji kupeta disulakana wewe mudifile mu dikeba balunda anyi mu dikolesha bulunda buebe ne bakuabu, ulonga mua kuenza malu mapiamapia, anyi upitshisha kapepe.

  • Padi matuku enda apita, malu adi mua kushintuluka. Udi mua kumona ne: kutshiena utamba kutuma meji ku lutatu luebe bu kumpala to; bualu ebu budi buleja ne: ukadi wenda umvua bimpe.

DÎYI DINENE: “Kudi tshikondo tshisungula bua tshintu tshionso, . . . tshikondo tshia kudila ne tshikondo tshia kuseka; tshikondo tshia kuela kabobo ka muadi ne tshikondo tshia kuja maja.”​—Muambi 3:1, 4.

7: IKALA WENZA MALU AUTU WENZA PA TSHIBIDILU

  • Diakamue paudi upeta mushindu, tuadija kuenza malu autu wenza pa tshibidilu.

  • Wewe mulame tshibidilu tshia kulala, kuenza midimu ne malu makuabu, udi mua kubanga kudiumvua kabidi muutu pa tshibidilu.

  • Kuikala kuenza malu adi akuambuluisha wewe anyi bantu bakuabu kudi mua kukepesha kanyinganyinga.

DÎYI DINENE: “Kakutamba kumona mudi matuku a muoyo wende apita, bualu Nzambi mulelela udi utuma lungenyi luende ku disanka dia mu muoyo wende.”​—Muambi 5:20.

8: EPUKA KUANGATA MAPANGADIKA MANENE NE LUKASA

  • Bantu ba bungi batu bangata mapangadika manene diakamue padibu bafuisha batu balua kunyingalala.

  • Kuoku mushindu, anji pitshishaku tshikondo kampanda kumpala kua kumuangala, kushintulula mudimu, anyi kumbusha bintu bia mufue.

DÎYI DINENE: “Malu adi bantu badi benza mudimu ne muoyo mujima balongolola adi bushuwa afika ku dikumbana, kadi bantu bonso badi balubakana mbatangile bushuwa ku bupele.”​—Nsumuinu 21:5.

9: IKALA UVULUKA MUNTU UUDI MUFUISHE

  • Bantu ba bungi badi bafuishe batu bamona ne: mbimpe kuenza malu adi abavuluija muntu udibu bafuishe au.

  • Bidi mua kukusulakaja wewe musangishe foto, anyi bintu bia kuvulukila mufue, anyi mufunde malu ende audi musue kuvuluka.

  • Lama bintu bidi bikuvuluija malu mimpe, ne bitangilula pashishe pawadiumvua mukumbane bua ubitangila.

DÎYI DINENE: “Uvuluke matuku a kale.”​—Dutelonome 32:7.

10: ANGATA DIKISHA

  • Udi nansha mua kuangata dikisha.

  • Kuoku kakuyi mushindu wa kuangata dikisha dia matuku a bungi, udi nansha mua kuenza tshintu tshidi tshikusankisha bua dituku dimue anyi abidi, bu mudi kuya kuendakana lua makasa, kuya kumona bintu kampanda, anyi kuangata mashinyi kuya muaba kampanda.

  • Nansha kuenza malu mashilangane ne autu wenza bua mutantshi mukese tshianana kudi mua kuambuluisha.

DÎYI DINENE: “Luayi, nuenu nkayenu, ku luseke muaba udi kawuyi bantu, nuikishe ndambu.”​—Mâko 6:31.

11: AMBULUISHA BAKUABU

  • Manya ne: dîba dionso diudi upitshisha wenda wambuluisha bantu bakuabu didi mua kukuambuluisha wewe bua kudiumvua bimpe.

  • Udi mua kutuadija kuambuluisha bantu bakuabu badi lufu lua muntu au lulenge kabidi, bu mudi balunda anyi balela badi mua kuikala dijinga ne muntu udi mua kudiumvua mudibu badiumvua.

  • Kuambuluisha bantu bakuabu ne kubasamba bidi mua kukupeshilula disanka ne kupeshilula nsombelu webe kipatshila kaudi mua kuikala naku dijinga.

DÎYI DINENE: “Disanka dia kufila ndipite dia kuangata.”​—Bienzedi 20:35.

12: TANGILULA MALU AUDI WANGATA NE MUSHINGA

  • Kanyinganyinga kadi mua kutamba kukuambuluisha bua kumona malu adi ne mushinga menemene.

  • Babidila tshikondo atshi bua kukonkonona nsombelu webe.

  • Biobi bikengela, teka malu ebe bilondeshile mushinga wawu.

DÎYI DINENE: “Mbimpe kuya mu nzubu wa madilu pamutu pa kuya mu nzubu mudi tshibilu tshia disanka, bualu eu ke nshikidilu wa muntu yonso, ne badi ne muoyo badi ne bua kulama bualu ebu mu muoyo wabu.”​—Muambi 7:2.

Mu bulelela, kakuena tshintu tshidi mua kujikija kanyinganyinga kebe konso to. Kadi bantu ba bungi bakadi bafuishe badi mua kujadika pabu ne: kuenza malu adi ambuluisha bu mudi atudi batele mu tshiena-bualu etshi nkubapeteshe disulakana. Kadi katuena batele mishindu yonso idi mua kupetesha muntu disulakana to. Tshidibi, wewe mulonde amue a ku malu aa, udi mua kumona ne: neakupeteshe ndambu wa disulakana.

^ tshik. 13 Tabulukayi! kena utamba kuimanyina pa ngondapilu kampanda musunguluke to.