“Mu nga karatekeli zva mandziko, hakuva a mandziko i tava ni zvikarato zvakwe.” — MATEWU 6:34.

Tlhamuselo: A zvikarato zva siku ni siku zvi maha cipandze ca wutomi. Kanilezvi, u nga engeteli a zvikarato zva nyamutlha hi zva mandziko. Zama ku hanya siku gin’we hi khati.

• A stress ci nga vanga kukarateka. Hikwalaho tiva lezvi: Co sangula: A zvikarato zvo kari a ku na ku zvi potsa. A ku karateka hi zvokari a zvi mahi ku u hungula stress. Ca wumbiri: A zvilo lezvi hi karatekako ha zvona a kutala ka zvikhati a zvi humeleli hi ndlela leyi hi nga yi rindzela.

“A wutlhari ga le hehla . . . gi na ni . . . kuolova.” — JAKOBE 3:17.

Tlhamuselo: U nga ti mahi munhu wo mbhelela. U nga rindzeli ku maha zvilo zvo mbhelela kutani ku a van’wani va ku mahela.

• Ti koramise u ti vekela a milayo yo olova u tlhela u tiva a kugumelwa ka wena ni ka van’wani. Loku u maha lezvo, wena ni van’wani mu ta hungula a stress hambu hi ku tlhela zvi ku vhuna futsi lezvaku u mbheta stress ca wena ni ca van’wani. Simama u tsakile. Loku u hleka — hambu loku a zvilo zvi nga fambi khwatsi — u ti tlhatlha ka kukarateka, a miri wa wena wu xalala.

“Loyi a nga ni kupimisisa i na ni moya wa kurula.” — MAVINGU 17:27.

Tlhamuselo: A mawonela ya hava ma nga hi maha hi nga ehleketi hi ndlela yi faneleko, hikwalaho zama ku simama u rulile.

• Tiva lezvi zvi ku vangelako a stress u tlhela u veka kupima ka lezvi u mahako ka cikhati leco. Hi cikombiso, loku u hi ni stress tiva maalakanyo ya wena, kutizwa ka wena ni lezvi u mahisako zvona a zvilo, hambu hi kuya hi ku zvi tsala laha ka phepha. Loku u tiva lezvi u ti zwisako zvona u ta zvi kota a kulwa khwatsi ni stress. A cin’wani kambe, ehleketa hi tindlela ta ku mbheta a zvilo lezvi zvi ku vangelako a stress. Loku lezvo zvi nga ku vhuni, lavetela a tindlela ta ku hungula lezvi a stress ci ku khumbisako zvona, kuzvilava hi ku tirisa khwatsi a cikhati ni ku maha khwatsi a mitiro ya wena.

• Zama ku wona zvilo hi ndlela yo hambana. Lezvi wena zvi ku vangelako a stress kuzvilava zvi nga kala zvi nga va vangeli a stress a van’wani. A kuhambana ku ngava ka ndlela leyi u zvi wonako hi yona a zvilo. Wona a mawonela lawa ya manharu:

  1. U nga hatliseli ku chikelela a magumo ya hava. Kuzvilava u nga rangelwa hi wokari laha bhixeni. Loku u tsutsumela ku pimisa lezvaku a munhu loye i ku mahele zvo biha zvi nga ku khunguvanyisa. Kanilezvi, hikuyini u nga pimisiko lezvaku i wa hi ni cigelo ca ci nene ca ku maha lezvo? Kuzvilava zvi ngava lisine!

  2. Wona zva zvi nene. Loku u hi laha ka ku rindzela ku tenderiwa hi dhokodhela kutani loku u rindzela a avhiyawu zvi ta ku hungulela stress loku u rindzela na u lera kutani maha ntiro wokari kutani ku tsala email.

  3. Ehleketa hi zvontlhe zvi patsekako. Ti wutise: ‘A cikarato leci ci tava ca hombe mandziko kutani vhiki gi tako?’ Tiva kuhambana ka zvikarato zva zvitsongwani ni zva hombe ni lezvi zvi nga zva hombe nguvhu.

“A zvilo zvontlhe zvi wa mahiwe hi fanelo ni nayo.” — 1 VA LE KORINTE 14:40.

Tlhamuselo: Zama ku xaxameta zvilo wutomini ga wena.

• Hontlheni hi randza ku xaxameta zvilo hi ndlela yo olova. A cin’we ca zvilo ci nga vangako a pfilupfilu — ni stress — ku thinda zvilo, niku lezvo zvi nga maha ku ku tala a mitiro yo sanguliwa yi nga mbheli. Zvi ngo yini loku wo zama a ku tirisa a mawonela lawa ya mambiri?

  1. Ti mahele a longoloko u tlhela u wu landzela.

  2. Tiva lezvi zvi ku thindekisako u tlhela u zama ku zvi lulamisa.

‘I chukwana a kuva ni zvitsongwani zvin’we ni kurula ku hundza a ku kuma zvo tala hi kukarateka ni ku landza mheho.’ — MUTSHAWUTELI 4:6.

Tlhamuselo: Lava va tirako yi nga chayi va nga ha ti vhalela a ku vhuneka hi lezvi va ti ‘karatileko’ hi zvona. Kuzvilava va nga vhumala cikhati ni ntamu wa ku ti buza hi lezvi va zvi tirileko.

• U fanele kuva ni mawonela ma nene xungetano hi ntiro ni mali. A lisine hi ku a kuva ni mali yo tala a zvi wuli kuva ni litsako kutani ku kala u nga hi na stress. Mutshawuteli 5:12 i wula lezvi: “A kuxura ka a ganyileko a ku mu nyiki wurongo.” Hikwalaho zama ku hanya hi lezvi u nga nazvo.

• Ti nyike cikhati ca ku humula. A ku maha a zvilo u zvi randzako zva hungula stress. Hambulezvo, a ku ti hungata na u tshamile, a ku fana ni ku sixtira televhizawu, kuzvilava a zvi nge vhuni nguvhu.

• Tirisa tekinolojiya hi wutlhari. Ti wonele a ku tshama hi ku wona ti e-mail, timesaji, kutani ku nghena ka tisaite ta ku maha vanghana. Loku zvi nga bohi, u nga vhululi ti email kutani timesaji ta le ntirweni na u nga hi le ntirweni.

“A ku ti toloveta mihlakano ya ku tiyisa miri zva vhuna kutsongwani.” — 1 TIMOTE 4:8.

Tlhamuselo: A ku maha ma exercício hi khandzakanya zva vhuna a kuva ni lihanyo la li nene.

• Ti tolovete a ku maha zvilo zvi vhunako. A mihlakano ya ku tiyisa miri yi nga engetela ku xalala yi tlhela yi maha ku a miri wu longa khwatsi a ku yimisana ni stress. Gana zvakuga zva mavhitamina u tlhela u nga tshami ni ndlala. U ti siyela cikhati ca kuhumula zvi enela.

• Ti wonele ku maha zvilo zvi nga ni mhango kasi ku mbheta stress, zvo kota ku dzaha, ku tirisa madroga kutani kupopiwa. Hi magumo, zvi ngo ku engetela a stress, kuzvilava hi ku hehla a wutomi ga wena zvi tlhela zvi ku mbhetela a zvimalana zva wena lezvi u ti karatileko kasi ku zvi kuma.

• Loku a stress ci ku hlula wonana ni dhokodhela. U nga dhani kuya ka dhokodhela u ya kombela ku vhuniwa.

“Tiva lezvi zvi nga zva lisima nguvhu.” — VA LE FILIPI 1:10.

Tlhamuselo: Hlola khwatsi lezvi u zvi rangisako.

• Xaxameta a mitiro ya wena laha ka phepha hi kuya hi lisima la lona. Lezvo zvi ta ku vhuna a ku veka kupima ka lezvi zvi nga zva lisima nguvhu zvi tlhela zvi ku vhuna ku wona ku hi wihi ntiro u faneleko ku ranga hi wona kutani hi wihi u nga kombelako wokari lezvaku a ku vhuna kutani ku wu susa laha ka xaxameto wa mitiro ya wena.

• Hi cipimo ca vhiki, tsala lezvi u ci tirisisako zvona a cikhati wena. U gumesa u lava tindlela ta ku chukwatisa. Laha u yako u zvi kota khwatsi a ku wonelela lezvi u zvi mahako u ta hungula a kukarateka.

• Ti siyele cikhati ca ku humula. Hambu loku u humula na wa ha maha mitiro ya wena zvi nga hungula a stress.

‘A kubindza ka mbilu ku maha munhu a korama; kanilezvi a gezu gi nene gi tsakisa a mbilu.’ — MAVINGU 12:25.

Tlhamuselo: A ku byeliwa a magezu ya ma nene ni ya wuxinji zvi nga ku maha u xalala.

• Bhula ni munhu a ku zwisisako. A munhu loyi u mu tsumbako a nga ku vhuna ku wona zvilo hi ndlela yo hambana kutani hambu hi ku ku vhuna ku kuma muri wa ciyimo ca wena. A ku ti phofula zvi nga ku maha u tizwa khwatsi.

• Kombela ku vhuniwa. U nga kombela wokari lezvaku a maha ntiro wokari kutani ku a ku vhuna ku maha?

• Loku u tira ni wokari a ku vangelako stress, hlota tindlela ta ku chukwatisa a ciyimo. Hi cikombiso, zvi ngo yini loku wo bhula naye hi ndlela ya nene ni ya cichavo, u mu byela lezvi u ti zwisako zvona hi yena? (Mavingu 17:27) Loku lezvo zvi tsandza, u nga hungula a cikhati leci u mbhetako na u hi naye?

“Va katekile lava va nga ni tora ga ku tiva Nungungulu.” — MATEWU 5:3.

Tlhamuselo: Lezvi hi nga vanhu hi lava zvo hundza zvakuga, tinguwo, ni ka ku etlela kona. Hi na ni cilaveko ca moya. Kasi hi tsaka hi fanele ku tiva a cilaveko leco hi tlhela hi ci khatalela.

• A ku maha mukhongelo zva vhuna nguvhu. Nungungulu wa ku ramba lezvaku u ‘veka a kukarateka ka wena kontlhe hehla kakwe hakuva wa ku khatalela’. (1 Pedro 5:7) A ku maha mukhongelo ni ku ehleketa hi zvilo zvi akako zvi nga ku nyika a kurula ka hombe. — Va Le Filipi 4:6, 7.

• Lera timhaka ti to ku maha u tshinela kusuhani na Nungungulu. A matshinya ya milayo lawa ma tlhamuselweko ka revhista legi ma seketelwa ka Bhibhiliya, a bhuku legi tsalelweko ku tatisa a cilaveko ca hina ca moya. A matshinya lawo ya milayo ma tlhela ma vhuvhumisa a “wutlhari gi tiyileko ni kupimisisa”. (Mavingu 3:21) Hikuyini u nga ti vekeliko mixuvo ya ku lera Bhibhiliya? Zvi ngava zvi nene a ku sangula hi bhuku ga Mavingu.