Ibuot 20

Akpakịp Akwa Otuowo

1. Ke ama eketịn̄ aban̄a nte ẹfịkde owo 144,000 oro idiọn̄ọ, ewe otuowo en̄wen ke John okụt?

 KE AMA eketịn̄ aban̄a edifịk owo 144,000 idiọn̄ọ, John akaiso ndibụk kiet ke otu ata inem inem ediyarade ke ofụri N̄wed Abasi. Anaedi esịt esie ama ọyọhọ ye idara nte enye ọkọnọde ntọt emi, ọdọhọde ete: “Ke n̄kpọ ẹmi ẹma ẹkebe, n̄kụt, ndien sese, akwa otu owo, eke baba owo kiet mîkemeke ndibat, eke ẹtode ke kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem ẹda ke iso ebekpo ye ke iso Eyen-erọn̄, ẹsịne mfia ọfọn̄idem, ẹnyụn̄ ẹkama ndak eyop ke ubọk.” (Ediyarade 7:9) Ih, edimụm ofụm mbinan̄ oro n̄kama anam edinyan̄a odu ọnọ  otuowo efen ke adianade ye owo 144,000 ẹmi ẹbuanade ke Israel eke spirit: kpa awak-usem, akwa otuowo eke ofụri ererimbot. a—Ediyarade 7:1.

2. Didie ke mme etịn̄ikọ ẹdide mbon ererimbot ẹnam an̄wan̄a se akwa otuowo ẹdide, ndien didie ke idem Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke ini edem ẹkese otu emi?

² Mme etịn̄ikọ ẹdide mbon ererimbot ẹma ẹdọhọ ẹte ke akwa otuowo emi edi mbon oro mîdịghe Jew eke obụk, oro ẹkekabarede esịt ẹsịn ke Ido Ukpono Christ m̀mê mme Christian oro ẹkekpade n̄kpa usụn̄ Abasi ẹbe ẹka heaven. Idem Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke ini edem ko ẹkeda mmọ nte udiana otu eke heaven, nte ẹkewetde ke 1886 ke Eboho I ke Studies in the Scriptures, The Divine Plan of the Ages ẹte: “Mmọ ẹtaba utịp editie ke ebekpo ye edinyene mbiet Abasi, edi ke akpatre ẹyesịm idaha emana nte nditọ spirit oro ẹdude ke idaha eke ekpride akan mbiet Abasi. Okposụkedi ẹnamde mmọemi ẹsana mfọn mfọn, spirit ererimbot amakan mmọ ubọk tutu osịm udomo oro mmọ ẹkpude ndiyak uwem mmọ nnọ ke uwa.” Ndien ke edem edem ko ke 1930, ẹma ẹsio ekikere oro ẹwụt ke n̄wed oro Light, Akpa N̄wed ẹte: “Mbon oro ẹnamde akwa otuowo emi ẹmekpu ndiyere ikot oro ẹnọde mmọ ndikabade ndi ifịk ifịk mme ntiense nnọ Ọbọn̄.” Ẹkedọhọ ke mmọ ẹdi otu mbon oro ẹbatde idem ke edinen, oro ẹkenyenede ifiọk akpanikọ edi mîkanamke n̄kpọ ndomokiet ndikwọrọ enye. Ẹkedọhọ ke mmọ ẹyeka heaven nte udiana otu oro mîdinyeneke udeme ndikara ye Christ.

3. (a) Nso idotenyịn ke ẹkenọ ndusụk mbon eti esịt oro ke ukperedem ẹkekabarede ẹnyene ifịk ke utom ukwọrọikọ? (b) Didie ke Enyọn̄-Ukpeme ke 1923 akanam n̄ke erọn̄ ye ebot an̄wan̄a?

³ Nte ededi, ama odu mbon eken ẹmi ẹkedide nsan̄a ye mme Christian oro ẹyetde aran, oro ke ukperedem ẹkenen̄erede ẹsịn ifịk ke utom ukwọrọikọ. Mmọ ikenyeneke udọn̄ ndomokiet ndika heaven. Ke akpanikọ, idotenyịn mmọ okodu ke n̄kemuyo ye ibuotikọ utịn̄ikọ an̄wa oro ikọt Jehovah ẹkekwọrọde ọtọn̄ọde ke 1918 osịm 1922. Ke akpa, enye ekedi “Ererimbot Omosịm Utịt—Ediwak Miliọn Owo Ẹmi Ẹdude Uwem Idahaemi Idikpaha ke Nsinsi.” b Ibịghike ke oro ebede, magazine Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke October 15, 1923, ama anam n̄ke Jesus aban̄ade erọn̄ ye ebot an̄wan̄a (Matthew 25:31-46), ọdọhọde ete: “Erọn̄ ẹda ẹban̄a kpukpru owo ke mme idụt, oro mîdịghe mbon oro ẹbonde ke spirit, edi ẹdide mme andima edinen ido, ẹmi ke ofụri esịt ẹnyịmede Jesus Christ nte Ọbọn̄ ẹnyụn̄ ẹsakde iso ẹse ẹnyụn̄ ẹdoride enyịn ndidu ke mfọnn̄kan ini ke idak ukara esie.”

4. Didie ke un̄wana oro anamde ẹdiọn̄ọ otuowo eke isọn̄ ọkọdọdiọn̄ ayama akan ke 1931? ke 1932? ke 1934?

⁴ Ndusụk isua ke ukperedem, ke 1931, Vindication, Akpa N̄wed, ama eneme aban̄a Ezekiel ibuot 9, anamde ẹdiọn̄ọ mbon oro ẹnịmde idiọn̄ọ ke ọkpọiso ndibọhọ utịt ererimbot nte ẹdide erọn̄ oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄ke eke enyọn̄ emi. Vindication, Ọyọhọ N̄wed Ita, oro ẹkesiode ke 1932, ama eneme aban̄a edu eti esịt oro Jehonadab, kpa owo oro mîkedịghe eyen Israel ekenyenede, emi eketienede Edidem Jehu eke Israel oro ẹkeyetde aran asan̄a ke chariot esie aka ndikụt ufụp oro Jehu okowụtde ke ndiwot mbon nsunsu ido ukpono. (2 Ndidem 10:15-17) N̄wed oro ọkọdọhọ ete: “Jehonadab akada aban̄a otu mbon eti esịt oro ẹdude ke isọn̄ idahaemi ke ini utom Jehu [eke editan̄a ubiereikpe Jehovah] akade iso, oro mînyeneke n̄kpọ ndinam ye esop Satan, oro ẹdade idaha mmọ ke n̄kan̄ edinen ido ẹnyụn̄ ẹdide mbon oro Ọbọn̄ edinịmde uwem ke ini Armageddon, onyụn̄ ada mmọ ebe afanikọn̄ oro, man ọnọ mmọ nsinsi uwem ke isọn̄. Mmọemi ẹdi otu ‘erọn̄’ oro.” Ke 1934, Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) ama anam an̄wan̄a ete ke mme Christian ẹmi ẹnyenede idotenyịn eke isọn̄ mi ẹkpenyene ndiyak idem nnọ Jehovah nnyụn̄ nna baptism. Un̄wana oro aban̄ade otuowo eke isọn̄ emi ama ọdọdiọn̄ ayama.—Mme N̄ke 4:18.

5. (a) Nso n̄kpọ oro ẹdade ẹdiọn̄ọ akwa otuowo ke ẹkenọ ke 1935? (b) Ke ini J. F. Rutherford ke 1935 ọkọdọhọde mbon mbono oro ẹkenyenede idotenyịn edidu nsinsi uwem ke isọn̄ ẹdaha ẹda ke ukot, nso ikotịbe?

 ⁵ Un̄wana edinam Ediyarade 7:9-17 an̄wan̄a ke okoyom ndisiaha idahaemi ke ofụri uyama esie! (Psalm 97:11) Magazine Enyọn̄-Ukpeme oro ama owowụt idotenyịn ndien ndien ete ke mbono oro ẹdiomide ndinịm ke May 30 osịm June 3, 1935, ke Washington, D.C., U.S.A., edidi “ata n̄kpọ ndọn̄esịt ye edidiọn̄” ọnọ mbon oro Jehonadab akadade aban̄a. Enye ekedi kpasụk ntre! Ke inem inem utịn̄ikọ ke “Akwa Udịmowo,” oro ọkọnọde mbon mbono ẹkedide n̄kpọ nte owo 20,000, J. F. Rutherford, emi akadade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ eke ofụri ererimbot ke ini oro, ama ọnọ uyarade N̄wed Abasi nte ke mme erọn̄ en̄wen eke eyomfịn ẹdi se ẹdiọn̄ọde nte akwa otuowo oro ke Ediyarade 7:9. Ke utịt utịn̄ikọ esie, etịn̄ikọ oro ama obụp ete: “Mbọk nte kpukpru mmọemi ẹnyenede idotenyịn ndidu nsinsi uwem ke isọn̄ ẹyema ndidada ke ukot?” Nte akamba ubak ke otuowo oro ẹkedahade ẹda, etịn̄ikọ ama ọdọhọ ete: “Sese! Akwa udịmowo!” Ndopuyo ama odu, ekem akwa n̄kpo idara ama etiene. Idem akaduai otu John didie ntem—ye otu Jehonadab n̄ko! Ke ndan̄nsiere, mbufa Ntiense 840 ẹma ẹna baptism, ekese mmọ ẹdọhọde ke idi eke akwa otuowo oro.

Ndisọn̄ọ Se Ẹdade Ẹdiọn̄ọ Akwa Otuowo

6. (a) Ntak emi nnyịn ikemede ndifiọk in̄wan̄în̄wan̄ nte ke akwa otuowo edi otu Christian eyomfịn ẹmi ẹyakde idem ẹnọ, oro ẹdoride enyịn ndidu nsinsi uwem ke isọn̄? (b) Nso ke mfia ọfọn̄idem eke akwa otuowo oro ẹda ẹban̄a?

⁶ Nnyịn ikeme didie nditịn̄ nnennen ntre nte ke akwa otuowo oro edi otu Christian eyomfịn ẹmi ẹyakde idem ẹnọ, ẹmi ẹdoride enyịn ndidụn̄ nsinsi ke isọn̄ Abasi? Ke mbemiso, ke n̄kukụt John ama okụt otu eke heaven oro ‘ẹkesiode ke kpukpru esien, ye usem, ye obio, ye idụt, ẹfak mmọ ẹnọ Abasi.’ (Ediyarade 5:9, 10) Akwa otuowo ẹto ukem ebiet, edi ẹka isio isio itie. Utu ke ndibiet Israel Abasi, owo ibemke-bem iso ibiere ibat mmọ. Owo baba kiet ikemeke ndibem iso ntịn̄ m̀mê owo ifan̄ ke mmọ ẹdidi. Ẹyet ọfọn̄idem mmọ ẹnam afia ke iyịp Eyenerọn̄, owụtde ete ke mmọ ẹnyene edinen idaha ke iso Jehovah ke ntak mmọ ẹbuọtde idem ke uwa Jesus. (Ediyarade 7:14) Ndien mmọ ke ẹfụn̄ ndakeyop, ẹdarade Messiah nte Edidem mmọ.

7, 8. (a) Edifụn̄ ndakeyop oro, nte eyịghe mîdụhe, eketi apostle John aban̄a mme n̄kpọntịbe ewe? (b) Mbon akwa otuowo oro ndifụn̄ ndakeyop ọwọrọ nso?

⁷ Nte enye osụk esede n̄kukụt emi, anaedi ekikere John aka edem edem ke se iwakde ikan isua 60 okosịm akpatre urua oro Jesus okodude ke isọn̄. Ke Nisan 9, 33 E.N., ke ini otuowo ẹkebụn̄ọde ẹka ndidara Jesus nda ndụk Jerusalem, mmọ ẹma “ẹda ndakeyop ẹwọn̄ọ ẹka ẹkesobo ye Enye, ẹnyụn̄ ẹfiori ẹte, Hosanna: itoro enyene Enyeemi edide ke enyịn̄ Jehovah, kpa Edidem Israel.” (John 12:12, 13) Ke ukem usụn̄ oro, edifụn̄ ndakeyop ye mfiori ke n̄kan̄ akwa otuowo owụt idara unana ndopuyo mmọ ke ndinyịme Jesus nte Edidem oro Jehovah emekde.

⁸ Nte eyịghe mîdụhe, mme ndakeyop ye n̄kpo idara n̄ko ẹnam John eti Usọrọ Mme Ataya eset eke nditọ Israel. Kaban̄a usọrọ emi Jehovah ama ọnọ ewụhọ ete: “Ndien ke akpa usen ke mbufo ẹdida n̄kọk ndiye eto, n̄kpabak eyop, ye n̄kọk mfụhọ-mfụhọ eto, ye willow idịm-mmọn̄ ke idem mbufo; ẹnyụn̄ ẹdara ke iso Jehovah Abasi mbufo ke ofụri usen itiaba.” Ẹkesikama ndakeyop nte idiọn̄ọ idara. Mme ataya eke ibio ini ẹkedi n̄kpọ editi nte ke Jehovah ama anyan̄a ikọt esie osio ke Egypt, ndidụn̄ ke mme tent ke wilderness. “Esenowo, ye eyenakpa, ye ebeakpa” ẹma ẹbuana ke usọrọ emi. Ofụri Israel ẹkenyene “ndidat esịt.”—Leviticus 23:40; Deuteronomy 16:13-15.

9. Nso n̄kpo idara ke akwa otuowo ẹtiene ẹfiori?

⁹ Odot, ndien, nte ke akwa otuowo, okposụkedi mîdịghe ubak Israel eke spirit, ẹkpenyene ndifụn̄ ndakeyop, sia mmọ ke idatesịt ye esịtekọm ẹnyịmede ẹte ke edikan ye edinyan̄a ẹnyene Abasi ye Eyenerọn̄, nte John  okụtde mi: “Mmọ ẹnyụn̄ ẹfiori ke ọkpọsọn̄ uyo, ẹte, Yak edinyan̄a enyene Abasi nnyịn emi etiede ke ebekpo, onyụn̄ enyene Eyenerọn̄.” (Ediyarade 7:10) Okposụkedi ẹbaharede mmọ ẹsion̄o ke kpukpru ikpehe obio, akwa otuowo ẹfiori n̄kpo ke “ọkpọsọn̄ uyo” kiet oro. Mmọ ẹsan̄a didie ẹnam emi, kpa ye oro mmọ ẹdude ke nsio nsio idụt ye nsio nsio usem?

10. Didie ke akwa otuowo ẹkeme ndifiori ye edidianakiet ke “ọkpọsọn̄ uyo” kiet kpa ye oro ẹtode nsio nsio idụt ye usem?

¹⁰ Akwa otuowo emi edi ubak n̄kukụre ata esop uwak idụt oro adianade kiet ke isọn̄ mfịn. Mmọ inyeneke nsio nsio mbet inọ nsio nsio idụt, edi ẹda ndinen edumbet Bible ẹsịn ke edinam ukem ukem ke ebiet ekededi oro mmọ ẹdụn̄de. Mmọ ibuanake ke mme n̄ka en̄wan ukpụhọ ukara eke idụt, edi ke akpanikọ ẹma ẹda ‘ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄isọn̄.’ (Isaiah 2:4) Owo ibahakede mmọ idọn̄ ke mme isio n̄ka m̀mê mbuaha ido ukpono, tutu ekpedi se mmọ ẹtan̄ade ndutịme ndutịme m̀mê ata ukpụhọde ukpụhọde etop nte emi mme ido ukpono Christendom ẹnamde; m̀mê mmọ ndikpọn̄ enye nnọ otu mme ọkwọrọ ederi nyom okụk nditan̄a etop emi nnọ mmọ. Mmọ ifiorike ite ke edinyan̄a enyene edisana spirit, sia mmọ mîdịghe mme asan̄autom inọ abasi mme okpono abasi-ita-ke-kiet. Ke n̄kpọ nte idụt 200 ke ofụri isọn̄, mmọ ke esịt kiet ke ẹseme ẹkot enyịn̄ Jehovah nte mmọ ẹsemde edisana usem akpanikọ kiet. (Zephaniah 3:9) Nte odotde, mmọ ẹnyịme an̄wan̄wa ẹte ke edinyan̄a mmimọ oto Jehovah, kpa Abasi edinyan̄a, ebe ke Jesus Christ, Akpan Isụn̄utom Esie kaban̄a edinyan̄a.—Psalm 3:8; Mme Hebrew 2:10.

11. Didie ke ifiọk ubot mbufa n̄kpọ eyomfịn an̄wam mbon akwa otuowo ndinam ọkpọsọn̄ uyo mmọ akam ọdọdiọn̄ ọsọn̄ akan?

¹¹ Ifiọk ubot mbufa n̄kpọ eyomfịn an̄wam ndinam ọkpọsọn̄ uyo akwa otuowo oro ẹdianade kiet mi akam ọdọdiọn̄ ọsọn̄. Otu ido ukpono en̄wen ndomokiet ke isọn̄ ikwe ufọn edimịn̄ mme n̄wed un̄wam ukpep Bible ke usem ẹwakde ẹbe 400, sia mîdụhe otuowo en̄wen oro enyenede udọn̄ ndinam n̄kukụre etop oro adianade kiet mi osịm kpukpru owo ke isọn̄. Nte n̄kaiso un̄wam ke emi, ke ndausụn̄ Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah oro ẹyetde aran, ẹma ẹdiọn̄ se ẹkotde Multilanguage Electronic Phototypesetting System (MEPS). Ke ini ẹkemịn̄de n̄wed emi, mme itie ẹwakde ẹbe 125 ke ofụri ererimbot ke ẹkekama nsio nsio orụk MEPS ẹnam utom, ndien emi aman̄wam ẹkeme ndimịn̄ magazine oro esiwọrọde edi ikaba ke ọfiọn̄, kpa Enyọn̄-Ukpeme, ke ukemini ke usem ẹwakde ẹbe 130. Ikọt Jehovah n̄ko ẹsimịn̄ mme n̄wed ke ukemini, utọ nte enyeemi, ke ediwak usem. Ntem, Mme Ntiense Jehovah, ẹmi akwa otuowo ẹdide n̄wakn̄kan, ke isua ke isua ẹmekeme ndisuan ediwak miliọn n̄wed ke ofụri usem oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ, anamde akwa udịmowo en̄wen ke kpukpru esien ye usem ẹkeme ndikpep Ikọ Abasi nnyụn̄ ndian uyo mmọ ke ọkpọsọn̄ uyo akwa otuowo oro.—Isaiah 42:10, 12.

Ke Heaven m̀mê ke Isọn̄?

12, 13. Ke nso usụn̄ ke akwa otuowo “ẹda ke iso ebekpo ye ke iso Eyen-erọn̄”?

¹² Nnyịn isan̄a didie ifiọk ite ke “[ndida] ke iso ebekpo” iwọrọke ite ke akwa otuowo ẹdu ke heaven? N̄kpọ ntiense oro otịmde an̄wan̄a odu ke akpan n̄kpọ emi. Ke uwụtn̄kpọ, ikọ Greek oro ẹkabarede mi “ke iso” (e·noʹpi·on) ke ata ukem ukem ikọ ọwọrọ “ke enyịn” ndien ẹda enye ẹtịn̄ ikọ ediwak ini ẹban̄a mme owo ke isọn̄ oro ẹdude “ke iso” m̀mê “ke enyịn” Jehovah. (1 Timothy 5:21; 2 Timothy 2:14; Rome 14:22; Galatia 1:20) Ke idaha kiet ke ini nditọ Israel ẹkedude ke wilderness, Moses ama ọdọhọ Aaron ete: “Dọhọ ofụri udịm nditọ Israel, ete, Mbufo ẹsan̄a ẹkpere ke iso Jehovah: koro enye omokop nsụkuyo mbufo.” (Exodus 16:9) Owo ikenyeneke ndimen nditọ Israel n̄ka heaven man mmọ ẹkeda ke iso Jehovah ke idaha oro. (Men Leviticus 24:8 domo.) Utu ke oro, kpasụk do ke wilderness oro ke mmọ ẹkeda ke enyịn Jehovah, ndien enye ama ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn esie ese mmọ.

¹³ Adianade do, nnyịn ikot ite: “Ke ini Eyen Owo edidide ke ubọn̄ Esie . . . ẹyebon  kpukpru mme idụt ke iso Esie.” c Ofụri ekpụk ubonowo ididụhe ke heaven ke ini prọfesi emi osude. Ke akpanikọ, mbon oro ẹdọhọde ke “ẹyedaha ẹkedụk ke nsinsi ufen” ididụhe ke heaven. (Matthew 25:31-33, 41, 46) Utu ke oro, ubonowo ẹdu ke isọn̄ ke enyịn Jesus, enye onyụn̄ ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn esie ndibiere ikpe nnọ mmọ. Kpasụk ntre, akwa otuowo ẹda “ke iso ebekpo ye ke iso Eyenerọn̄” sia mmọ ẹdude ke enyịn Jehovah ye Edidem esie, Christ Jesus, oro mmọ ẹbọde utebeikpe.

14. (a) Mmanie ke ẹtịn̄ ẹban̄a nte ẹdade “ẹkan ebekpo oro ẹkụk” ye “ke Obot Zion” eke heaven? (b) Okposụkedi akwa otuowo ẹnamde n̄kpọ Abasi “ke temple Esie,” ntak emi mînamke mmọ ẹdi otu mme oku?

¹⁴ Ẹtịn̄ ẹban̄a mbiowo 24 ye owo 144,000 oro ẹyetde aran nte ẹdade “ẹkan ebekpo [Jehovah] oro ẹkụk” ye “ke Obot Zion” eke heaven. (Ediyarade 4:4; 14:1) Akwa otuowo idịghe otu mme oku inyụn̄ idọkke isịm n̄kokon̄ idaha oro. Edi akpanikọ, ẹtịn̄ ẹban̄a mmọ ke ukperedem ke Ediyarade 7:15 nte ẹnamde n̄kpọ Abasi “ke temple Esie.” Edi temple emi iwụtke esịt esịt itieuwa, kpa Ata Edisana Ebiet. Utu ke oro, enye edi okụre n̄kan̄ isọn̄, kpa temple Abasi eke spirit. Ikọ Greek oro na·osʹ, ẹkabarede “temple” mi esiwak ndinọ ntatara ekikere mban̄a ofụri itie oro ẹbọpde ndida ntuak ibuot nnọ Jehovah. Mfịn, emi edi ndutịm eke n̄kan̄ spirit oro atarade osịm heaven ye isọn̄.—Men Matthew 26:61; 27:5, 39, 40; Mark 15:29, 30; John 2:19-21 domo, New World Translation Reference Bible, ikọ idakisọn̄.

N̄kpo Itoro eke Ofụri Ekondo

15, 16. (a) Didie ke ẹnam n̄kpọ ke heaven ẹban̄a edibiọn̄ọde oro akwa otuowo ẹbiọn̄ọrede mi? (b) Didie ke mme edibotn̄kpọ Jehovah eke spirit ẹnam n̄kpọ ẹban̄a obufa ediyarade oro ẹyararede uduak esie kiet kiet? (c) Didie ke nnyịn mi ke isọn̄ ikeme ndibuana ke ikwọ itoro oro?

¹⁵ Akwa otuowo ke ẹtoro Jehovah, edi mbon en̄wen n̄ko ke ẹkwọ itoro esie. John ọtọt ete: “Ndien kpukpru mme angel ẹdada ẹkan ebekpo ye mbiowo ye n̄kpọ-uwem inan̄ oro ẹkụk; mmọ ẹnyụn̄ ẹduọn̄ọ ke iso ebekpo ẹkûbi iso ke isọn̄, ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi, ẹte, Amen; yak edidiọn̄, ye ubọn̄, ye ifiọk, ye ekọm, ye ukpono ye odudu, ye ukeme, ẹnyene Abasi nnyịn ke nsinsi-nsinsi. Amen.”—Ediyarade 7:11, 12.

¹⁶ Ke ini Jehovah okobotde isọn̄, kpukpru ndisana angel esie ẹma “[ẹkwọ ikwọ] uyo kiet, kpukpru nditọ Abasi ẹnyụn̄ ẹsio n̄kpo.” (Job 38:7) Anaedi obufa ediyarade oro ẹkeyararede uduak Abasi kiet kiet ama edemede mbiet n̄kpo itoro eke mme angel oro. Ke ini mbiowo 24 oro—kpa owo 144,000 ke ubọn̄ mmọ eke heaven—ẹfioride ke ọkpọsọn̄ uyo ke ndinyịme Eyenerọn̄, kpukpru edibotn̄kpọ Abasi eken ke heaven ẹsio n̄kpo itoro ẹnọ Jesus ye Jehovah Abasi. (Ediyarade 5:9-14) Mme edibotn̄kpọ ẹmi ẹma ẹyọyọhọ ye idara ke ndikụt uduak Jehovah osude ke enye ndinam mme anam-akpanikọ oro ẹyetde aran ẹset ẹdụk ubọn̄ ubọn̄ itie ke obio mme spirit. Idahaemi, kpukpru mme anam-akpanikọ edibotn̄kpọ Jehovah ke heaven ẹkwọ ikwọ itoro nte akwa otuowo ẹbiọn̄ọrede. Ke akpanikọ, ye ofụri ikọt Jehovah, usen Ọbọn̄ edi ini nduaidem ndidu uwem. (Ediyarade 1:10) Mi ke  isọn̄, nso ifet ke nnyịn inyene ntem ndibuana ke ikwọ itoro ke nditie ntiense mban̄a Obio Ubọn̄ Jehovah!

Akwa Otuowo Ẹbiọn̄ọde

17. (a) Nso mbụme ke kiet ke otu mbiowo 24 oro obụp, ndien akpanikọ oro nte ke ebiowo emi ekeme ndikụt ibọrọ ọnọ ekikere aban̄a nso? (b) Ini ewe ke ẹkebọrọ mbụme ebiowo oro?

¹⁷ Toto ke eyo apostle John tutu edisịm usen Ọbọn̄, ekikere okosụk etetịmede mme Christian oro ẹyetde aran ke ndidiọn̄ọ enyeemi akwa otuowo edide. Odot, ndien, nte kiet ke otu mbiowo 24, emi adade ke ibuot mbon oro ẹyetde aran ẹmi ẹma ẹkedodu ke heaven, edemerede John ekikere ke ndibụp mbụme oro odotde. “Ndien kiet ke otu mbiowo ọbọrọ mi ete, Mmọ oro ẹsesịne mfia ọfọn̄idem ẹdi mmanie, mmọ ẹnyụn̄ ẹto m̀mọ̀n̄? Ndọhọ enye nte, Ọbọn̄ mi, afo ọmọfiọk.” (Ediyarade 7:13, 14a) Ih, ebiowo oro ama okụt ibọrọ onyụn̄ etịn̄ ọnọ John. Emi ọnọ ekikere nte ke mbon oro ẹnamde ẹset ke otu mbiowo 24 oro ẹkeme ndibuana ke ndineme akpanikọ Abasi mfịn. Ke n̄kan̄ mmọ, mbon eke otu John ke isọn̄ ẹkenyene ndidiọn̄ọ enyeemi akwa otuowo edide ke nditịn̄ enyịn mfọn mfọn nse se Jehovah akanamde ke otu mmọ. Mmọ ẹma ẹsọsọp ẹfiọk nsem nsem un̄wana Abasi oro akayamade ediye ediye ke enyọn̄ ukara Abasi ke 1935, ke edikem ini Jehovah.

18, 19. (a) Nso idotenyịn ke otu John ẹkesọn̄ọ ẹtịn̄ ẹban̄a ke iduọk isua 1920 ye 1930, edi mmanie ẹkenyịme etop emi ke ibat oro ọkọride-kọri? (b) Edidiọn̄ọ akwa otuowo ke 1935 okowụt nso kaban̄a owo 144,000? (c) Nso ke ibat mme andidụk Editi ayarade owụt?

¹⁸ Ke iduọk isua 1920 ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1930, otu John ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ẹban̄a idotenyịn eke heaven, ke mme n̄wed ye ke utom ukwọrọikọ. Nte an̄wan̄ade, owo 144,000 oro ẹkenyene ndikem ibat ndien. Edi mmọemi ẹkenyịmede etop oro, ẹmi ibat mmọ ọkọdiọn̄de-diọn̄ ọkọri, oro ẹkenyụn̄ ẹwụtde ifịk ke utom unọ ikọ ntiense ẹma ẹdi ẹdiyarade udọn̄ edidu uwem ke nsinsi ke Paradise isọn̄. Mmọ ikenyeneke udọn̄ ndika heaven. Oro ikedịghe ikot ẹkenọde mmọ. Mmọ ikedịghe ubak ekpri otuerọn̄ edi utu ke oro ẹkedi mme erọn̄ en̄wen. (Luke 12:32; John 10:16) Edidi ndidiọn̄ọ mmọ ke 1935 nte akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen ekedi idiọn̄ọ nte ke edimek oro ẹmekde owo 144,000 ọmọn̄ etre ndien.

¹⁹ Nte ibat ẹmi inyenede ẹsọn̄ọ ubiere emi? Ih, mmọ ẹsọn̄ọ. Ke 1938, Mme Ntiense Jehovah 59,047 ẹkebuana ke utom ukwọrọikọ ke ofụri ererimbot. Ke otu mmọemi, owo 36,732 ẹkedia mme n̄kpọ idiọn̄ọ oro ke usọrọ Editi n̄kpa Jesus eke isua ke isua, ke ntre owụtde ete ke mmọ ẹkenyene ikot eke heaven. Ke ediwak isua tọn̄ọde ke ini oro, ibat mme andidia n̄kpọ ẹmi akakaiso ndisụhọde, akpan akpan ke ntak mme anam-akpanikọ Ntiense Jehovah ẹmi ẹdade edinam eyouwem mmọ eke isọn̄ ẹsịm utịt ke n̄kpa. Ke 2005 owo 8,524 kpọt ẹkedia mme n̄kpọ Editi oro—se isụhọrede ikan mbahade 0.05 eke ikie ke otu owo 16,390,116 oro ẹkedụkde usọrọ ofụri ererimbot oro.

20. (a) Ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, nso ikọ ke J. F. Rutherford eketịn̄ ndịbe ndịbe aban̄a akwa otuowo? (b) Mme akpanikọ ewe iwụt idahaemi nte ke akwa otuowo ẹnen̄ede ẹdi akwa otu?

²⁰ Ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba akasiahade, Satan ama esịn ndot-ndot ukeme nditre utom editan̄ akwa otuowo mbok. Ẹma ẹkpan utom Jehovah ke ediwak idụt. Ke eyo ekịm oro, ibio ini mbemiso n̄kpa esie ke January 1942, ẹma ẹkop nte J. F. Rutherford ọdọhọde ete: “Ọfọn, . . . etie nte akwa otuowo oro iditịmke iwak nte ededi.” Edi edidiọn̄ Abasi ama anam n̄kpọ ke isio isio usụn̄! Etisịm 1946, ibat Mme Ntiense oro ẹkenamde utom ke ofụri ererimbot ama ọdọk osịm 176,456—ekese mmọemi ẹkedi eke akwa otuowo. Ke 2005, Mme Ntiense 6,390,022 ẹkedu oro ẹnamde n̄kpọ Jehovah ke esịt akpanikọ ke nsio nsio idụt 235—AKWA OTUOWO ke akpanikọ! Ndien ibat emi akaiso ndikọri.

21. (a) Didie ke editan̄ ikọt Abasi mbok ke usen Ọbọn̄ odu ke ọyọhọ n̄kemuyo ye n̄kukụt John? (b) Didie ke ndusụk akpan prọfesi ẹketọn̄ọ ndisu?

²¹ Utom editan̄ ikọt Abasi mbok ke usen Ọbọn̄ ke ntre omodu ke n̄kemuyo ye n̄kukụt John: akpa edi utom editan̄ nsụhọ eke 144,000 mbok; ekem editan̄ akwa otuowo mbok. Nte Isaiah eketịn̄de prọfesi aban̄a,  idahaemi “ke utịt eyo” emi, mme owo ke kpukpru idụt ke ẹbụn̄ọ ẹdụk ndibuana ke edisana utuakibuot Jehovah. Ndien, ke akpanikọ, nnyịn imadara ke ndiwụt esịtekọm mban̄a edibot oro Jehovah obotde “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄.” (Isaiah 2:2-4; 65:17, 18) Abasi ke atan̄ “kpukpru n̄kpọ [ọdọn̄] ke Christ, n̄kpọ eke ẹdude ke enyọn̄, ye n̄kpọ eke ẹdude ke isọn̄.” (Ephesus 1:10) Mme ada-udeme Obio Ubọn̄ eke heaven oro ẹyetde aran—ẹmi ẹkemekde ke ofụri isua ikie oro toto ke eyo Jesus—ẹdi “n̄kpọ eke ẹdude ke enyọn̄.” Ndien idahaemi, akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen ẹbiọn̄ọde nte mme akpa owo ke “n̄kpọ eke ẹdude ke isọn̄.” Afo ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye ndutịm oro ekeme ndiwọrọ nsinsi inemesịt nnọ fi.

Mme Edidiọn̄ eke Akwa Otuowo

22. Nso n̄kaiso ntọt oro aban̄ade akwa otuowo ke John ọbọ?

²² Ebede ke usụn̄ Abasi, John ọbọ n̄kaiso ntọt oro aban̄ade akwa otuowo emi: “Ekem enye [ebiowo oro] ọdọhọ mi ete, Mmọ oro ẹdi mmọ emi ẹketode ke akwa ukụt ẹwọn̄ọ, ẹkenyụn̄ ẹyetde ọfọn̄idem mmọ ẹnam afia ke iyịp Eyen-erọn̄. Mmọdo mmọ ẹdude ke iso ebekpo Abasi; ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye uwemeyo ye okoneyo ke temple Esie: ndien Enye emi etiede ke ebekpo eyetat ataya Esie ofụk mmọ.”—Ediyarade 7:14b, 15.

23. Nso idi akwa ukụt oro akwa otuowo ‘ẹketode ẹwọn̄ọ’?

²³ Ini kiet ke edem edem, Jesus ama ọdọhọ ete ke edidu imọ ke ukara Obio Ubọn̄ eyeda osịm “akwa ukụt . . . orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu osịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba.” (Matthew 24:21, 22) Ke ndisu prọfesi oro, mme angel oro ẹyesana ofụm isọn̄ mbinan̄ oro ẹyak ndiwụri ndutịm ererimbot Satan. Akwa Babylon, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono edidi akpa ndibe mfep. Ekem, ke utịt ini ukụt oro, Jesus eyenyan̄a mbon eke 144,000 oro ẹsụhọde ke isọn̄, ọkọrọ ye akpakịp akwa otuowo.—Ediyarade 7:1; 18:2.

24. Didie ke mme owo eke akwa otuowo ẹdot ndibọhọ?

²⁴ Didie ke mme owo eke akwa otuowo oro ẹdot ndibọhọ? Ebiowo oro etịn̄ ọnọ John ete ke mmọ ‘ẹma ẹyet ọfọn̄idem mmọ ẹnam afia ke iyịp Eyenerọn̄.’ Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, mmọ ẹma ẹwụt mbuọtidem ke Jesus nte Andifak mmọ, ẹma ẹyak idem ẹnọ Jehovah, ẹma ẹyarade uyakidem mmọ ke mmọn̄ baptism, ẹnyụn̄ “ẹnyene esịt eke asanade” oto ke eti edu uwem mmọ. (1 Peter 3:16, 21; Matthew 20:28) Ntem, mmọ ẹsana ẹnyụn̄ ẹnen ke enyịn Jehovah. Mmọ ẹnyụn̄ ẹkpeme idemmọ ke “idiọkn̄kpọ emi odude ke ererimbot.”—James 1:27.

25. (a) Didie ke akwa otuowo ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah “uwemeyo ye okoneyo ke temple Esie”? (b) Didie ke Jehovah ‘atat ataya Esie’ ofụk akwa otuowo?

²⁵ Adianade do, mmọ ẹkabade ẹdi ifịk ifịk Mme Ntiense Jehovah—“ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ [“edisana utom,” NW] ẹnọ Enye uwemeyo ye okoneyo ke temple Esie.” Nte afo edi kiet ke otu akwa otuowo ẹmi ẹyakde idem ẹnọ mi? Ke edide ntre, edi ifet fo ndinam n̄kpọ Jehovah ye unana editek ke ifịk ke okụre akwa temple esie eke spirit ke isọn̄. Mfịn, ke ndausụn̄ otode mbon oro ẹyetde aran, akwa otuowo ke ẹnam ata n̄kponn̄kan ubak utom unọ ikọ ntiense. Kpa ye mme mbiomo idịbi udia, ediwak tọsịn mmọ ẹma ẹfet ufan̄ ẹnọ utom uyọhọ-ini nte mme asiakusụn̄. Edi edide afo odu ke otu oro m̀mê udụhe, nte andibuana ke akwa otuowo oro ayakde idem ọnọ, afo emekeme ndidara nte ke ntak mbuọtidem ye mme utom fo, ẹmebat fi ke edinen nte ufan Abasi ẹmenyụn̄ ẹdara fi nte esenowo kiet ke ufọk esie. (Psalm 15:1-5; James 2:21-26) Jehovah ke ntem ‘amatat ataya Esie’ ofụk mbon oro ẹmade enye ndien, nte eti enyeneufọk, emekpeme mmọ.—Mme N̄ke 18:10.

26. Nso mme edidiọn̄ efen ke akwa otuowo ẹdibọ?

²⁶ Ebiowo oro akaiso ete: “Mmọ idikopke aba biọn̄, idinyụn̄ ikopke aba nsatitọn̄; eyo m̀mê ufiop ekededi idinyụn̄ imiaha mmọ: koro Eyen-erọn̄ emi etiede ke ufọt ebekpo eyedi Andikpeme mmọ, eyenyụn̄ ada mmọ aka ke idịm mmọn̄ uwem: ndien Abasi eyekwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep.” (Ediyarade 7:16, 17) Ih, Jehovah edi ata owo ntatubọk! Edi se ikọ ẹmi ẹwọrọde ẹtụn̄ọ adan̄a didie?

27. (a) Didie ke Isaiah eketịn̄ prọfesi aban̄a n̄kpọ oro ebietde mme ikọ mbiowo oro? (b) Nso iwụt ite ke prọfesi Isaiah ama ọtọn̄ọ ndisu ke esop Christian ke eyo Paul?

 ²⁷ Ẹyak nnyịn ikere iban̄a mbiet prọfesi oro ẹketịn̄de ẹte: “Ntem ke Jehovah ọdọhọ, ete, Mma nyere fi ke ini mfọnido, mma nnyụn̄ nnyan̄a fi ke usen edinyan̄a . . . Biọn̄ ididọn̄ke mmọ, itọn̄ idinyụn̄ isatke mmọ; eyo ye utịn idibọn̄ke mmọ: koro anditua mmọ mbọm eyeda mmọ usụn̄, eyeda mmọ aka ke ọtọ eke mmọn̄ otopde ọwọrọ.” (Isaiah 49:8, 10; se n̄ko Psalm 121:5, 6.) Apostle Paul ama okot oto ubak prọfesi emi onyụn̄ ada enye abuan ye “usen edinyan̄a” oro ọkọtọn̄ọde ke Pentecost eke 33 E.N. Enye ekewet ete: “Koro Enye [Jehovah] ọdọhọ ntem ete, Mma nyere fi ke ini mfọnido, mma nnyụn̄ nnyan̄a fi ke usen edinyan̄a. Sese, ini mfọnido mi; sese, usen edinyan̄a mi.”—2 Corinth 6:2.

28, 29. (a) Didie ke ikọ Isaiah ẹkesu ke akpa isua ikie? (b) Didie ke mme ikọ Ediyarade 7:16 ẹsu ẹnọ akwa otuowo? (c) Nso ididi utịp ke ndida akwa otuowo n̄ka “idịm-mmọn̄ uwem”? (d) Ntak emi akwa otuowo ẹdinanade mbiet ke otu ubonowo?

²⁸ Nso ebuana ke un̄wọn̄ọ oro ẹken̄wọn̄ọde ẹte ke owo idikopke biọn̄ m̀mê nsatitọn̄ m̀mê anainai eyo ndifọp owo ekenyene ke edem edem adan̄aoro? Ke akpanikọ, mme Christian eke akpa isua ikie oro ẹma ẹkop ata ọ-biọn̄ ye nsatitọn̄ ke ndusụk ini. (2 Corinth 11:23-27) Nte ededi, ke n̄kan̄ eke spirit, mmọ ẹma ẹnyene n̄kpọ barasuene. Ẹma ẹnọ mmọ n̄kpọ uwak uwak tutu eyedi se mmọ mîkopke biọn̄ m̀mê nsatitọn̄ ke mme n̄kpọ spirit. Adianade do, Jehovah ikadaha ikan̄ ikan̄ iyatesịt esie itiene mmọ ke ini enye okosobode editịm n̄kpọ mme Jew ke 70 E.N. Mme ikọ oro ke Ediyarade 7:16 ẹmenyene ukem edisu ke n̄kan̄ eke spirit ọnọ akwa otuowo mfịn. Ke adianade ye mme Christian oro ẹyetde aran, mmọ ẹnyene akpakịp n̄kpọ eke spirit.—Isaiah 65:13; Nahum 1:6, 7.

²⁹ Edieke afo edide kiet ke otu akwa otuowo oro, eti idaha esịt fo eyenam fi ‘ọkwọ ke idatesịt,’ inamke n̄kpọ m̀mê nso ke enyene ndiyọ ke mme orụk n̄kpọ nte unana ye mfịghe ke mme isua editịm n̄kpọ Satan oro ẹkụrede mi. (Isaiah 65:14) Ke ekikere oro, idem idahaemi, Jehovah ekeme ‘ndikwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn fo mfep.’ Anainai “utịn” ubiomikpe Abasi idinamke fi ndịk aba, ndien ke ini ẹdisanade ofụm nsobo n̄kan̄ mbinan̄ oro ẹyak, afo emekeme ndibọhọ ‘ikan̄ ikan̄ eyo’ iyatesịt Jehovah. Ke nsobo oro okụrede, Eyenerọn̄ eyeda fi aka man ọkọbọ ufọn ọyọhọ ọyọhọ oto “idịm-mmọn̄ uwem” oro afiakde edemede ukpọn̄, ẹmi ẹdade ẹban̄a kpukpru  ndutịm oro Jehovah anamde man afo ekpenyene nsinsi uwem. Ẹyesọn̄ọ mbuọtidem fo ke iyịp Eyenerọn̄ sia ẹdimenerede fi sụn̄sụn̄ ẹkesịm idaha mfọnmma eke owo. Mbufo mbon akwa otuowo ẹyedi mme anana-mbiet owo ke otu ubonowo nte “ediwak miliọn” owo oro mîkakam ikpaha n̄kpa! Ke ata ọyọhọ ekikere, ẹyekwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mbufo ẹfep.—Ediyarade 21:4.

Ndinam Ikot oro Edi Akpanikọ

30. Nso ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn iyarade inọ nnyịn ke n̄kukụt John, ndien mmanie ẹdikeme “ndida”?

³⁰ Nso ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn ke ikọ ẹmi ẹyararede ntem ẹnọ nnyịn! Jehovah ke idemesie odu ke ebekpo esie, ndien kpukpru ikọt esie, ke heaven ye ke isọn̄, ẹdiana kiet ke nditoro enye. Ikọt esie eke isọn̄ ẹdara utọ utịbe utịbe ifet eke etiede ntem ke ndibuana ke ikwọ itoro oro akade iso ndisọn̄ uyo mi. Ibịghike, Jehovah ye Christ Jesus ẹyenọ ubiereikpe, ndien ẹyekop mfiori emi: “Akwa usen iyatesịt Mmọ emedi, ndien anie ekeme ndida?” (Ediyarade 6:17) Ibọrọ? Esisịt ibat kpọt ke otu ubonowo, ẹsịnede owo ekededi ke otu 144,000 ẹmi ẹkefịkde idiọn̄ọ oro ekemede ndisụk ndu ke obụkidem ye akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen ẹdikeme “ndida,” oro edi, nditiene mmọ mbọhọ.—Jeremiah 35:19; 1 Corinth 16:13.

31. Didie ke edisu oro n̄kukụt John osude okpotụk mme Christian, mbon oro ẹyetde aran ye akwa otuowo?

³¹ Ke ikerede iban̄a akpan n̄kpọ emi, mme Christian oro ẹyetde aran ke otu John ẹmesịn̄ede idemmọ ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ke ‘ndisịn ifịk n̄kaiso mbịne utịtmbuba, man ẹkpebọ utịp akwa ikot eke Abasi okokotde mmọ ke Christ Jesus.’ (Philippi 3:14) Mmọ ẹfiọk ọyọhọ ọyọhọ ẹte ke mme n̄kpọntịbe eke eyo emi ẹyom mmọ ẹyọ ke san̄asan̄a usụn̄. (Ediyarade 13:10) Ke ẹma ẹkenam n̄kpọ Jehovah ke edinam akpanikọ ke ata ediwak isua, mmọ ẹsọn̄ọ ẹmụm mbuọtidem ẹkama, ẹdarade ẹte ke “ẹma ẹwet enyịn̄ [mmimọ] ke heaven.” (Luke 10:20; Ediyarade 3:5) Mbon akwa otuowo ẹfiọk n̄ko ẹte ke “[ẹdinyan̄a] owo eke emede ime tutu osịm akpatre” kpọt. (Matthew 24:13) Ke adan̄aemi ẹnịmde akwa otuowo idiọn̄ọ nte otu ndito ke akwa ukụt n̄wọn̄ọ, ana owo kiet kiet ke otu oro esịn̄ede idemesie man akaiso asana onyụn̄ ọsọn̄ idem.

32. Sia edide otu iba kpọt ẹdikeme “ndida” ke usen iyatesịt Jehovah, nso idaha oro oyomde ẹnam n̄kpọ usọp usọp ke ẹnam an̄wan̄a?

 ³² Uyarade ndomokiet idụhe nte ke owo ekededi ke ẹsiode otu iba ẹmi ẹfep eyekeme “ndida” ke usen iyatesịt Jehovah. Nso ke emi ọwọrọ ọnọ ediwak miliọn owo oro ke isua kiet kiet ẹsiwụtde ndusụk ukpono ẹnọ uwa Jesus ke ndidụk usọrọ Editi n̄kpa esie edi oro mîkọn̄ke mbuọtidem kan̄a ke uwa Jesus isịm udomo oro ẹkabarede ẹdi mme asan̄autom Jehovah oro ẹyakde idem ẹnọ, ẹna baptism, ẹnyụn̄ ẹsọn̄ idem ke utom esie? Adianade do, nso kaban̄a mbon oro inikiet ẹkesọn̄de idem edi ẹyakde ‘ekikere uwem emi anam esịt mmọ odobi’? Kpukpru utọ owo oro ẹkpekam ẹdemede, ẹnyụn̄ ẹdu ke ukpeme man “ẹkpekeme ndibọhọ kpukpru n̄kpọ oro ẹdiwọrọde, nnyụn̄ nda ke iso Eyen Owo”—Jesus Christ. Ini edi ibio!—Luke 21:34-36.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 119]

Edisiak se Ikọ Ẹwọrọde Enyene Abasi

Ke ediwak isua otu John ẹma ẹsiyom ndifiọk enyeemi akwa otuowo ẹdide edi ikekwe ibọrọ oro ọnọde uyụhọ. Ntak-a? Nnyịn imokụt ibọrọ ke ikọ anam-akpanikọ Joseph, ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Nte edisiak se ikọ ẹwọrọde inyeneke Abasi?” (Genesis 40:8, NW) Ini ewe, n̄ko didie ke Abasi esisiak edisu oro mme prọfesi esie ẹsude? Nte esiwakde nditịbe, esidi ke osịmde ekemini mmọ ndisu m̀mê ke ini mmọ ẹsụk ẹsude ke emi esitịbe man ikọt esie oro ẹnamde ndụn̄ọde ẹkpekeme ndifiọk etop mmọ in̄wan̄în̄wan̄. Ẹnọ ifiọk emi “ndida n̄kpep nnyịn n̄kpọ, man nnyịn inyene idotenyịn oto ke ime ye ndọn̄esịt eke N̄wed Abasi ọnọde.”—Rome 15:4.

[Ekebe ke page 124]

Mme andibuana ke akwa otuowo

▪ ẹto ke kpukpru idụt ye esien ye obio ye usem

▪ ẹda ke iso ebekpo Jehovah

▪ ẹma ẹyet ọfọn̄idem mmọ ẹnam afia ke iyịp Eyenerọn̄

▪ ẹnyịme ẹte ke edinyan̄a enyene Jehovah ye Jesus

▪ ẹto ke akwa ukụt ẹwọn̄ọ

▪ ẹnam n̄kpọ Jehovah ke temple esie uwemeyo ye okoneyo

▪ ẹkụt ima ima ukpeme ye ukama Jehovah

▪ Jesus ekpeme mmọ ada aka idịm-mmọn̄ uwem

 [Ndise ke page 121]

[Ndise ke page 127]

Akwa otuowo ẹnyịme ẹte ke edinyan̄a enyene Abasi ye Eyenerọn̄

[Ndise ke page 128]

Eyenerọn̄ eyeda akwa otuowo aka idịm-mmọn̄ uwem