តើគួរជឿ«សញ្ញាចាស់»បានទេ?

លេង

ជំពូកទី៤

តើគួរជឿ«សញ្ញាចាស់»បានទេ?

ក្នុងជំពូកពីរបីខាងមុខនេះ យើងនឹងពិគ្រោះអំពីការចោទខ្លះ ពីអ្នកធ្វើវិវេចនាសម័យថ្មី ដែលប្រឆាំងនឹងព្រះគម្ពីរ។ អ្នកខ្លះចោទថាព្រះគម្ពីរមានសេចក្ដីផ្ទុយគ្នា ហើយ«មិនស្របនឹងវិទ្យាសាស្ត្រ» ហើយពាក្យចោទទាំងនេះនឹងត្រូវពិនិត្យនៅលើកក្រោយ។ ប៉ុន្តែជាដំបូង សូមពិចារណាការចោទជាញឹកញយ ដែលថាព្រះគម្ពីរ គឺគ្រាន់តែជារឿងតាមប្រពៃណី និងរឿងព្រេងបញ្ចូលគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ តើអ្នកប្រឆាំងព្រះគម្ពីរមានមូលដ្ឋានដ៏មាំមួនសម្រាប់ធ្វើវិវេចនាបែបនេះទេ? ដើម្បីចាប់ផ្ដើម សូមយើងពិនិត្យមើលបទគម្ពីរភាសាហេព្រើរ ដែលតែងហៅថាសញ្ញាចាស់នោះ។

១, ២. តើការឡោមព័ទ្ធនៃក្រុងយេរីខូរគឺយ៉ាងណា ហើយមានសំនួរអ្វីដែលទាក់ទងនឹងការនេះ?

ទីក្រុងបុរាណមួយកំពុងត្រូវគេឡោមព័ទ្ធ។ ពួកវាយលុកក្រុងនោះ បានកកកុញឆ្លងទន្លេយ័រដាន់ ហើយឥឡូវនេះបានបោះជុំរំនៅខាងមុខកំផែងដ៏ខ្ពស់នៃទីក្រុងនោះ។ ប៉ុន្តែជាយុទ្ធវិធីដ៏ចម្លែកម្ល៉េះហ្ន៎! រាល់ថ្ងៃក្នុងរយៈប្រាំមួយថ្ងៃ ពួកទ័ពដែលវាយលុកបានដើរជុំវិញទីក្រុងដោយស្ងៀមស្ងាត់ លើកលែងតែពួកសង្ឃមួយក្រុម ដែលដើរជាមួយទាំងផ្លុំស្នែងផង។ ឥឡូវនេះនៅថ្ងៃទីប្រាំពីរ ពួកទ័ពក៏បានដើរដោយស្ងៀមស្ងាត់ជុំវិញទីក្រុងប្រាំពីរដង។ មួយរំពេចនោះ ពួកសង្ឃក៏ផ្លុំស្នែងយ៉ាងខ្លាំងរំពង។ ពួកទ័ពចាប់តាំងស្រែកសូរចំបាំងយ៉ាងខ្លាំង ហើយកំផែងដ៏ខ្ពស់នៃទីក្រុងនោះក៏រលំបាក់បែក ទាំងមានដីហុយទ្រលោម ហើយទីក្រុងនោះក៏គ្មានអ្វីសម្រាប់ការពារទៀត។—យ៉ូស្វេ ៦:១-២១

^២ នេះជារបៀបដែលសៀវភៅយ៉ូស្វេ ជាសៀវភៅទីប្រាំមួយនៃបទគម្ពីរភាសាហេព្រើរ រៀបរាប់ពីការរលំនៃទីក្រុងយេរីខូរដែលបានរលំជិត៣.៥០០ឆ្នាំមុននេះ។ ប៉ុន្តែតើការនេះបានកើតឡើងមែនឬ? អ្នកធ្វើវិវេចនាជាន់ខ្ពស់ជាច្រើន នឹងឆ្លើយយ៉ាងទុកចិត្តថា មិនមែនទេ។ a គេអះអាងថាសៀវភៅយ៉ូស្វេ ព្រមទាំងសៀវភៅប្រាំដំបូងនៃព្រះគម្ពីរ គឺប្រកបដោយរឿងព្រេងដែលបានតែងជាច្រើនសតវត្ស ក្រោយពេលព្រឹត្ដិការណ៍ដែលនិយាយនេះបានកើតឡើង។ បុរាណវត្ថុវិទូជាច្រើនក៏នឹងឆ្លើយថា មិនមែនដែរ។ តាមយោបល់គេ ពេលពួកអ៊ីស្រាអែលចូលមកស្រុកកាណាន នោះមិនទាន់ទាំងមានក្រុងយេរីខូរនៅឡើយផង។

៣. ហេតុអ្វីជាការសំខាន់ដែលយើងត្រូវពិគ្រោះថា តើព្រះគម្ពីរមានប្រវត្ដិសាស្ត្រពិតឬមិនពិតនោះ?

^៣ នេះគឺការចោទដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ពេលអ្នកអានព្រះគម្ពីរ អ្នកនឹងឃើញថាសេចក្ដីបង្រៀនទាំងអស់នៃព្រះគម្ពីរ គឺជាប់ទាក់ទងយ៉ាងមាំមួននឹងប្រវត្ដិសាស្ត្រ។ ព្រះប្រស្រ័យទាក់ទងនឹងមនុស្សប្រុស ស្រី គ្រួសារ និងសាសន៍ដ៏ពិតៗ ហើយសេចក្ដីបង្គាប់នៃទ្រង់បានឲ្យដល់មនុស្ស ដែលមានក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ។ អ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីដែលមិនជឿនឹងភាពក្នុងព្រះគម្ពីរ ក៏មិនជឿនឹងប្រវត្ដិភាពសំខាន់និងភាពទុកចិត្តបាន នៃសេចក្ដីក្នុងព្រះគម្ពីរដែរ។ បើព្រះគម្ពីរពិតជាបន្ទូលនៃព្រះ នោះប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងព្រះគម្ពីរគឺត្រូវតែជឿបាន ហើយមិនមែនមានរឿងព្រេងនិងរឿងតាមប្រពៃណីនោះទេ។ តើអ្នកធ្វើវិវេចនាទាំងនេះមានមូលដ្ឋាន សម្រាប់ចោទប្រឆាំងនឹងភាពត្រឹមត្រូវតាមប្រវត្ដិសាស្ត្រ នៃព្រះគម្ពីរឬទេ?

វិវេចនាជាន់ខ្ពស់—គួរជឿបានទេ?

៤-៦. តើអ្វីខ្លះជាទ្រឹស្តីនៃវិវេចនាជាន់ខ្ពស់របស់លោកវ៉ែលហូសិន?

^៤ វិវេចនាជាន់ខ្ពស់នៃព្រះគម្ពីរបានចាប់ផ្ដើមយ៉ាងខ្លាំងឡើង ក្នុងសតវត្សទី១៨ និងទី១៩។ នៅចុងពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៩ អ្នកធ្វើវិវេចនាព្រះគម្ពីរសាសន៍អាល្លឺម៉ង់ឈ្មោះជូលីអើសវ៉ែលហូសិន បានធ្វើទ្រឹស្តីមួយឲ្យគេដឹងឮទូទៅដែលថាសៀវភៅប្រាំមួយដំបូងនៃព្រះគម្ពីរ រួមទាំងសៀវភៅយ៉ូស្វេ គឺបានត្រូវសរសេរក្នុងសតវត្សទីប្រាំ ម.ស.យ.—គឺប្រហែលជាមួយពាន់ឆ្នាំក្រោយព្រឹត្ដិការណ៍ដែលរៀបរាប់នោះ។ ប៉ុន្តែ លោកបានមានប្រសាសន៍ដែរថា សៀវភៅទាំងនេះក៏មានសេចក្ដីដែលបានត្រូវសរសេរពីមុនៗ។¹ ទ្រឹស្តីនេះបានបោះពុម្ពក្នុងសព្វវចនាធិប្បាយប៊្រីធែណនីកាលើកទី១១នៅឆ្នាំ១៩១១ដែលបានពន្យល់ថា៖ «លោកុប្បត្តិគឺជាសេចក្ដីសរសេរមួយក្រោយពេលត្រូវនិរទេស ដែលមាននូវប្រភពខាងសង្ឃក្រោយពេលត្រូវនិរទេស(ខ.ស.) និងប្រភពមុនៗដែលមិនមែនខាងសង្ឃ ដែលមានភាសា របៀបនិងទស្សនៈខាងសាសនា ខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់ពីខ.ស.»។

^៥ លោកវ៉ែលហូសិននិងពួកអ្នកដើរតាមលោកយល់ថា ប្រវត្ដិសាស្ត្រទាំងអស់ដែលចែងក្នុងចំណែកដំបូងនៃបទគម្ពីរហេព្រើរ«មិនមែនជាប្រវត្ដិសាស្ត្រមែនទែនទេ ប៉ុន្តែជាប្រពៃណីដ៏និយមនៃជំនាន់ដើមវិញ»។² គេចាត់ថាដំណើររឿងមុនគឺគ្រាន់តែជាសេចក្ដីដែលបង្ហាញនូវប្រវត្ដិសាស្ត្រក្រោយៗរបស់អ៊ីស្រាអែលតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាឧទាហរណ៍ គេថ្លែងថាការខ្មាំងគ្នារវាងយ៉ាកុបនិងអេសាវ មិនបានកើតឡើងមែនទែនទេ ប៉ុន្តែនេះគ្រាន់តែជាសេចក្ដីដែលបង្ហាញនូវការខ្មាំងគ្នារវាងអ៊ីស្រាអែល និងអេដំមក្នុងពេលក្រោយៗប៉ុណ្ណោះ។

^៦ ស្របនឹងសេចក្ដីនេះ អ្នកធ្វើវិវេចនាទាំងនេះយល់ថា លោកម៉ូសេមិនដែលបានទទួលបង្គាប់ឲ្យធ្វើហឹបនៃសេចក្ដីសញ្ញាទេ។ ឯរោងឧបោសថ ដែលជាទីកន្លែង សម្រាប់ពួកអ៊ីស្រាអែលថ្វាយបង្គំនៅទីរហោស្ថាននោះ ក៏មិនដែលមានដែរ។ គេក៏ជឿទៀតថា អំណាចនៃសង្ឃអើរ៉ុនបានត្រូវកើតមានពេញលេញ តែពីរបីឆ្នាំមុនពួកសាសន៍បាប៊ីឡូនបំផ្លាញក្រុងយេរូសាឡិមប៉ុណ្ណោះ ដែលអ្នកធ្វើវិវេចនាជឿថា បានកើតឡើងនៅដើមសតវត្សទីប្រាំមួយ ម.ស.យ.។³

៧, ៨. តើលោកវ៉ែលហូសិនមាន«ភស្តុតាង»អ្វីសម្រាប់ទ្រឹស្តីរបស់លោក ហើយភស្តុតាងទាំងនោះត្រឹមត្រូវទេ?

^៧ តើគេមាន«ភស្តុតាង»អ្វីសម្រាប់គំនិតទាំងនេះ? អ្នកធ្វើវិវេចនាជាន់ខ្ពស់អះអាងថា គេអាចបែកចែកឯកសារនៃសៀវភៅដំបូងក្នុងព្រះគម្ពីរ ជាឯកសារមួយចំនួនផ្សេងៗគ្នា។ គោលការណ៍សំខាន់មួយដែលគេប្រើគឺសន្មតតាមធម្មតាថា ខណានៃព្រះគម្ពីរដែលប្រើពាក្យហេព្រើរសំរាប់ព្រះ(អែឡូហ៊ីម)ដោយឡែក នោះគឺសរសេរដោយមនុស្សម្នាក់។ ឯខណាដែលថ្លែងអំពីព្រះដោយប្រើព្រះនាមយេហូវ៉ាវិញ នោះគឺសរសេរដោយម្នាក់ផ្សេងទៀត—ហាក់ដូចជាអ្នកសរសេរម្នាក់មិនអាចប្រើពាក្យទាំងពីរបាន។⁴

^៨ ជាការដូចគ្នាដែលពេលណាព្រឹត្ដិការណ៍មួយកត់ទុកលើសពីម្ដងក្នុងសៀវភៅ នោះគេយកជាភស្តុតាងថា មានអ្នកសរសេរលើសពីម្នាក់ដែរ ថ្វីបើសេចក្ដីសរសេរសេមីតពីបុរាណមានឧទាហរណ៍ស្រដៀងគ្នាឯទៀត អំពីសេចក្ដីដដែលៗ។ ថែមទៅទៀត គេសន្មតថាបែបលំនាំសរសេរក៏ផ្សេងពីគ្នា គឺមានន័យថាអ្នកសរសេរក៏ផ្សេងពីគ្នាដែរ។ ប៉ុន្តែសូម្បីអ្នកនិពន្ធសម័យថ្មីក៏តែងតែសរសេរតាមបែបលំនាំខុសៗគ្នាដែរ ក្នុងដំណាក់ផ្សេងៗនៃការងាររបស់គេ ឬក៏ពេលដែលគេសរសេរទាក់ទងនឹងរឿងផ្សេងៗគ្នា។ b

៩-១១. តើអ្វីខ្លះជាភាពខ្សោយអស្ចារ្យនៃវិវេចនាជាន់ខ្ពស់នៃសម័យថ្មី?

^៩ តើមានភស្តុតាងពិតសម្រាប់ទ្រឹស្តីទាំងនេះទេ? គឺគ្មានសោះឡើយ។ អ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយម្នាក់បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «វិវេចនា សូម្បីតែប្រសើរបំផុតក៏ដោយ គឺជាការស្មាន ហើយជាការពិសោធលមើលប៉ុណ្ណោះ ជាការដែលនឹងត្រូវកែប្រែឬបង្ហាញថាខុស ហើយត្រូវជំនួសដោយការឯទៀតវិញ។ នេះគឺជាការអនុវត្តខាងប្រាជ្ញា ដែលនឹងត្រូវមានការសង្ស័យ និងការស្មានគ្រប់សព្វ ដែលមិនអាចដាច់ឡែកពីការអនុវត្តទាំងនេះឡើយ»។⁵ វិវេចនាជាន់ខ្ពស់ខាងព្រះគម្ពីរ ជាពិសេសគឺជា«ការស្មាននិងការពិសោធលមើល»ដ៏ហួសកំណត់។

^១០ លោកឃ្លីសុនអាកឆើរទីពីរសម្ដែងការខុសម្យ៉ាងទៀត ក្នុងការពិចារណានៃវិវេចនាជាន់ខ្ពស់។ លោកមានប្រសាសន៍ថាបញ្ហា គឺ«សាលាវ៉ែលហូសិនចាប់ផ្ដើមដោយប្រើការសន្មតសុទ្ធសាធ (ដែលគេមិនទាំងពន្យល់បំភ្លឺប្រាប់ផង) ដែលថាសាសនាអ៊ីស្រាអែលគឺមានដើមកំណើតពីមនុស្ស ដូចសាសនាឯទៀតអញ្ចឹង ហើយថានេះគឺគ្រាន់តែជាលទ្ធផលនៃវិវត្តន៍»។⁶ ក្នុងន័យម្យ៉ាងទៀត លោកវ៉ែលហូសិននិងអ្នកដើរតាមលោក ចាប់ផ្ដើមដោយប្រើការសន្មតថា ព្រះគម្ពីរគ្រាន់តែជាពាក្យសំដីនៃមនុស្ស រួចហើយគេក៏ចាប់ពិចារណាពីនោះទៅ។

^១១ នៅឆ្នាំ១៩០៩សព្វវចនាធិប្បាយយូដា បានសម្គាល់ការខ្សោយពីរយ៉ាងទៀត ក្នុងទ្រឹស្តីវ៉ែលហូសិន៖ «សេចក្ដីពិភាក្សាដែលលោកវ៉ែលហូសិន បានប្រើមកទាក់ទាញអ្នកវិវេចនាព្រះគម្ពីរ សឹងតែទាំងអស់ក្នុងជំនាន់ស្រករគ្នានោះ គឺសំអាងលើការសន្មតពីរ៖ ទីមួយ គឺសន្មតថារិតិ៍បានទៅជារឹតតែប្រិតប្រៀបឡើងក្នុងការលូតលាស់នៃសាសនា។ ទីពីរ គឺសន្មតថាប្រភពមុនៗគឺត្រូវទាក់ទងជាចាំបាច់ ជាមួយនឹងដំណាក់មុនៗនៃការលូតលាស់នៃរិតិ៍។ ការសន្មតទីមួយមិនស្របនឹងទីសំអាងនៃវប្បធម៌អន់ថយ ហើយឯការសន្មតទីពីរ គឺឥតមានការគាំទ្រក្នុងទីសំអាងនៃក្បួនរិតិ៍ដូចនៅប្រទេសឥណ្ឌា»។

១២. តើវិវេចនាជាន់ខ្ពស់នៃសម័យថ្មីគឺជាយ៉ាងណា នៅចំពោះបុរាណវត្ថុវិទ្យា?

^១២ តើមានវិធីណាមួយសម្រាប់សាកល្បងវិវេចនាជាន់ខ្ពស់ ដើម្បីពិនិត្យមើលតើទ្រឹស្តីវាត្រូវឬខុសទេ? សព្វវចនាធិប្បាយយូដានិយាយទៀតថា៖ «មតិនៃលោកវ៉ែលហូសិនគឺសំអាងសឹងតែទាំងស្រុង ទៅលើការវែកញែកខាងអក្សរសាស្ត្រ ហើយនិងត្រូវតែពិនិត្យថែមទៀត តាមទស្សនៈនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា»។ ដល់ច្រើនឆ្នាំកន្លងទៅ តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាយល់ស្របតាមទ្រឹស្តីលោកវ៉ែលហូសិនទេ? សព្វវចនាធិប្បាយប៊្រីធែណនីកា ឆ្លើយថា៖ «វិវេចនាខាងបុរាណវត្ថុវិទ្យាតែងបញ្ជាក់ថា គួរនឹងជឿបាននូវរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រដ៏ល្អិតល្អន់ទូទៅ នៃសម័យដ៏បុរាណបំផុតផង [នៃប្រវត្ដិសាស្ត្រព្រះគម្ពីរ] ហើយតែងតែមិនស្របតាមទ្រឹស្តីដែលថាសេចក្ដីនៃសៀវភៅព្រះគម្ពីរប្រាំដំបូង[ឯកសារខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងសៀវភៅមុនដំបូងនៃព្រះគម្ពីរ] គឺគ្រាន់តែជាសេចក្ដីដែលបង្ហាញនូវរឿងប្រវត្ដិនៃជំនាន់ក្រោយៗប៉ុណ្ណោះ»។

១៣, ១៤. ថ្វីបើវិវេចនាជាន់ខ្ពស់របស់លោកវ៉ែលហូសិន មានមូលដ្ឋានមិននឹងន ហេតុអ្វីក៏នៅតែគេទទួលស្គាល់ច្រើនម្ល៉េះ?

^១៣ ដោយដឹងនូវភាពខ្សោយនៃវិវេចនាជាន់ខ្ពស់ហើយ ហេតុអ្វីក៏នៅតែនិយមម្ល៉េះ ក្នុងចំណោមអ្នកមានប្រាជ្ញាសព្វថ្ងៃនេះ? ពីព្រោះនេះប្រាប់រឿងដែលពួកគេចង់ស្ដាប់។ អ្នកប្រាជ្ញនៃសតវត្សទី១៩ម្នាក់ពន្យល់ថា៖ «តាមខ្ញុំវិញ ខ្ញុំពេញចិត្តសៀវភៅនេះរបស់លោកវ៉ែលហូសិន ជាងសៀវភៅណាឯទៀត។ ខ្ញុំឃើញថា បញ្ហាដ៏បន្ទាន់នៃប្រវត្ដិសាស្ត្ររបស់សញ្ញាចាស់ នៅទីបំផុតអាចដោះស្រាយបាន តាមរបៀបដែលស្របតាមគោលការណ៍នៃវិវត្តន៍ខាងមនុស្ស ដែលខ្ញុំមានចិត្តចង់ប្រើក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រនៃសាសនាទាំងអស់»។⁷ ច្បាស់ណាស់ វិវេចនាជាន់ខ្ពស់ស្របនឹងមតិប្រឆាំងដ៏គ្មានគោលរបស់លោក ដែលជាអ្នកវិវឌ្ឍនិយម។ ហើយជាប្រាកដ ទ្រឹស្តីទាំងពីរបំពេញគោលបំណងស្រដៀងគ្នា។ ដូចវិវត្តន៍ដែលបំបាត់ការត្រូវជឿដល់អ្នកបង្កើត ដូច្នេះវិវេចនាជាន់ខ្ពស់នៃលោកវ៉ែលហូសិនក៏ថា មនុស្សមិនបាច់ជឿថា ព្រះគម្ពីរគឺព្រះវិញ្ញាណបណ្ដាលឲ្យតែងមកនោះទេ។

^១៤ នៅក្នុងសតវត្សទី២០ដែលប្រកបដោយសនិទាននិយមនេះ ការសន្មតថាព្រះគម្ពីរមិនមែនជាបន្ទូលនៃព្រះ តែជាពាក្យសំដីមនុស្ស គឺគួរឲ្យជឿបានចំពោះពួកអ្នកមានប្រាជ្ញា។ c ជាការស្រួលណាស់ចំពោះគេក្នុងការជឿថាទំនាយ បានត្រូវសរសេរ ក្រោយពេលហេតុការណ៍បានកើតឡើង ជាជាងទទួលថាទំនាយគឺជាពិតមែនទែន។ គេចូលចិត្តពន្យល់ដោះសាថា រឿងអព្ភូតហេតុក្នុងព្រះគម្ពីរ គឺជារឿងតាមប្រពៃណី រឿងព្រេង ឬក៏រឿងប្រឌិត តែគេមិនចង់ពិចារណាមើលទេ ថាអព្ភូតហេតុទាំងនេះអាចកើតឡើងបាន។ ប៉ុន្តែ មតិបែបនេះគឺជាការប្រឆាំងដ៏គ្មានគោល ហើយគ្មានឲ្យហេតុត្រឹមត្រូវដើម្បីបដិសេធថា ព្រះគម្ពីរគឺមិនពិតនោះឡើយ។ វិវេចនាជាន់ខ្ពស់គឺខុសធ្ងន់ណាស់ ហើយការទិតៀនរបស់វាដល់ព្រះគម្ពីរ មិនបានសម្រេចទេ ក្នុងការបង្ហាញថាព្រះគម្ពីរមិនមែនជាបន្ទូលនៃព្រះនោះ។

តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាគាំទ្រព្រះគម្ពីរទេ?

១៥, ១៦. តើមានអ្នកគ្រប់គ្រងបុរាណណា ដែលសម្ដែងក្នុងព្រះគម្ពីរ ហើយបានត្រូវបញ្ជាក់ដោយបុរាណវត្ថុវិទ្យានោះ?

^១៥ បុរាណវត្ថុវិទ្យាគឺសំអាងទៅលើការសិក្សា ច្រើនជាងវិវេចនាជាន់ខ្ពស់។ ដោយជីកស្រាវជ្រាវរបស់សែសសល់នៃអារ្យធម៌ដើម បុរាណវត្ថុវិទូបានចំរើនចំណេះយើងជាច្រើន អំពីរបៀបរបបនៅជំនាន់បុរាណ។ ដូច្នេះមិនមែនជាការភ្ញាក់ផ្អើលទេ ដែលឯកសារនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យាតែងតែស្របនឹងសេចក្ដី ដែលយើងអានក្នុងព្រះគម្ពីរ។ ជួនកាល បុរាណវត្ថុវិទ្យាបានទាំងជួយដោះសាព្រះគម្ពីរពីការចោទនៃអ្នកធ្វើវិវេចនាផង។

^១៦ ជាឧទាហរណ៍ តាមសេចក្ដីក្នុងសៀវភៅដានីយ៉ែល អ្នកគ្រប់គ្រងក្រោយបង្អស់នៅបាប៊ីឡូនឈ្មោះបេលសាសារ ដែលជាបុត្រនៃស្តេចណែបូណែដុស មុនពេលក្រុងនោះធ្លាក់ក្នុងអំណាចសាសន៍ពើស៊ី។ (ដានីយ៉ែល ៥:១-៣០) ដ្បិតហាក់ដូចជាគ្មានឈ្មោះបេលសាសារចែងនៅក្រៅព្រះគម្ពីរ នោះក៏មានការចោទថាព្រះគម្ពីរគឺខុស ហើយមិនដែលមានបុគ្គលម្នាក់នេះទេ។ ប៉ុន្តែ ក្នុងសតវត្សទី១៩គេបានរកឃើញរម្ភាការតូចៗបីបួនដែលមានអក្សរឆ្លាក់រាងជ្រុងៗ។ ក្នុងសំណង់បាក់បែកខ្លះ នៅខាងត្បូងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក ទាំងមានសេចក្ដីអធិស្ឋាន ចំពោះសុខភាពនៃបុត្រច្បងរបស់ស្តេចណែបូណែដុសនៃសាសន៍បាប៊ីឡូនផង។ ចុះនាមរបស់បុត្រនេះ? គឺបេលសាសារនោះឯង។

១៧. តាមរបៀបណាដែលយើងអាចពន្យល់ អំពីការដែលព្រះគម្ពីរហៅបេលសាសារជាស្តេច តែសេចក្ដីឆ្លាក់ភាគច្រើនហៅទ្រង់ថាបុត្រនៃស្តេចវិញ?

^១៧ ដូច្នេះគឺមានបុគ្គលម្នាក់ឈ្មោះបេលសាសារមែន! ប៉ុន្តែ នៅពេលបាប៊ីឡូនត្រូវធ្លាក់អំណាច តើទ្រង់ជាស្តេចឬ? ឯកសារភាគច្រើនដែលរកឃើញតាមក្រោយ សម្ដែងថាគាត់ជាបុត្រនៃស្តេច ជាបុត្រដែលនឹងទទួលរាជបល្ល័ង្ក។ ប៉ុន្តែឯកសារឆ្លាក់ជាអក្សរជ្រុង ដែលហៅថា«បទរឿងនៃណែបូណែដុស»បានបំភ្លឺថែមទៀត អំពីតំណែងពិតរបស់បេលសាសារ ដោយចែងថា៖ «ទ្រង់[ណែបូណែដុស]ប្រគល់‹បន្ទាយ›ឲ្យ(បុត្រ)ច្បងរបស់ទ្រង់ ហើយបានប្រាប់អស់ទាំងទ័ពក្នុងស្រុកឲ្យតាម(បញ្ជា)របស់ទ្រង់។ ទ្រង់បានលះលែង(អ្វីៗទាំងអស់) ប្រគល់រាជបល្ល័ង្កដល់បុត្ររបស់ទ្រង់»។⁸ ដូច្នេះ បេលសាសារបានទទួលរាជបល្ល័ង្ក។ ជាប្រាកដ នោះបានសេចក្ដីថាទ្រង់នឹងទៅជាស្តេចមួយអង្គ! d ការទាក់ទងរវាងបេលសាសារនិងបិតារបស់ទ្រង់ ណែបូណែដុស ប្រាប់នូវហេតុដែលបេលសាសារ ក្នុងពេលជប់លៀងចុងក្រោយនៅបាប៊ីឡូន បានលើកដានីយ៉ែលធ្វើជាអ្នកគ្រប់គ្រងទីបីលើនគរ។ (ដានីយ៉ែល ៥:១៦) ពីព្រោះណែបូណែដុសជាអ្នកគ្រប់គ្រងទីមួយ បេលសាសារត្រូវតែជាអ្នកគ្រប់គ្រងទីពីរនៃបាប៊ីឡូន។

ទីសំអាងដែលគាំទ្រឯទៀត

១៨. តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាផ្ដល់ពត៌មានអ្វី ដែលបញ្ជាក់នូវសន្ដិភាពនិងការចំរើនលូតលាស់ ដែលកើតមានក្នុងរាជ្យដាវីឌ?

^១៨ មែនហើយ ការរកឃើញដោយបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានបង្ហាញនូវភាពត្រឹមត្រូវនៃប្រវត្ដិសាស្ត្រព្រះគម្ពីរ។ ជាឧទាហរណ៍ ព្រះគម្ពីរចែងថាក្រោយពេលស្តេចសាឡូម៉ូនបានទទួលរាជបល្ល័ង្កពីដាវីឌ ដែលជាបិតារបស់ទ្រង់នោះ អ៊ីស្រាអែលមានការចំរើនលូតលាស់ណាស់។ យើងអានថា៖ «ឯពួកយូដា នឹងពួកអ៊ីស្រាអែល គេមានគ្នាសន្ធឹកដូចជាខ្សាច់ដែលនៅមាត់សមុទ្រ ក៏តែងតែបរិភោគ ហើយលេងសប្បាយ»។ (ពង្សាវតារក្សត្រទី១ ៤:២០) ក្នុងការគាំទ្រសេចក្ដីនេះ យើងអានថា៖ «ទីសំអាងពីបុរាណវត្ថុវិទ្យា បង្ហាញឲ្យឃើញនូវការកើនចំនួនរាស្ត្រជាច្រើននៅស្រុកយូដា ក្នុងពេលនិងក្រោយពេលសតវត្សទីដប់ ម.ស.យ. ពេលដែលសន្ដិភាពនិងការចំរើនលូតលាស់ ដោយសារដាវីឌបានធ្វើឲ្យគេសង់ទីក្រុងថ្មីៗបានជាច្រើន»។¹⁰

១៩. តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាផ្ដល់ពត៌មានអ្វីទៀត អំពីចំបាំងរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងស្រុកម៉ូអាប់?

^១៩ ក្រោយមក អ៊ីស្រាអែលនិងយូដាក្លាយជាសាសន៍ពីរផ្សេងគ្នា ហើយអ៊ីស្រាអែលច្បាំងដណ្ដើមយកឈ្នះស្រុកម៉ូអាប់នៅជិតខាង។ គ្រាមួយសាសន៍ម៉ូអាប់នៅក្រោមស្តេចមេសា បានបះបោរ ហើយអ៊ីស្រាអែលក៏បានធ្វើបក្សសម្ព័ន្ធជាមួយយូដា និងនគរអេដំមនៅជិតខាង ដើម្បីច្បាំងនឹងស្រុកម៉ូអាប់។ (ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ៣:៤-២៧) គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ នៅឆ្នាំ១៨៦៨នៅប្រទេសយ័រដាន់ គេបានរកឃើញគោលថ្មចារឹក (ផ្ទាំងថ្មឆ្លាក់) ដែលមានអក្សរឆ្លាក់ជាភាសាម៉ូអាប់ អំពីរឿងចំបាំងនេះរបស់មេសាផ្ទាល់។

២០. តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាប្រាប់យើងអ្វីខ្លះ អំពីការបំផ្លាញអ៊ីស្រាអែល ដោយពួកអាសស៊ើរ?

^២០ រួចមកនៅឆ្នាំ៧៤០ ម.ស.យ. ព្រះបានឲ្យព្រះរាជាណាចក្រខាងជើងនៃអ៊ីស្រាអែលដ៏បះបោរ ត្រូវបំផ្លាញដោយពួកសាសន៍អាសស៊ើរ។ (ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ១៧:៦-១៨) ពេលថ្លែងអំពីសេចក្ដីក្នុងព្រះគម្ពីរ អំពីព្រឹត្ដិការណ៍នេះ បុរាណវត្ថុវិទូឈ្មោះ កាត្ថាលីន ឃិនយុន មានយោបល់ថា៖ «គេអាចមានការសង្ស័យថា រឿងខ្លះនេះគឺជារឿងបំផ្លើស»។ តើមែនទេ? នាងមានប្រសាសន៍ទៀតថា៖ «ទីសំអាងពីបុរាណវត្ថុវិទ្យា អំពីការរលំនៃព្រះរាជាណាចក្រអ៊ីស្រាអែល គឺសឹងតែច្បាស់លាស់ជាងឯកសារក្នុងព្រះគម្ពីរទៅទៀត។ . . . ការវិនាសសាបសូន្យនៃក្រុងសាម៉ារី និងក្រុងហាសោរនៃអ៊ីស្រាអែល និងការវិនាសជាមួយគ្នានៃក្រុងមេគីដោ គឺជាទីសំអាងពិតពីបុរាណវត្ថុវិទ្យា ដែលអ្នកសរសេរ[ព្រះគម្ពីរ]មិនបាននិយាយពន្លើសឡើយ»។¹¹

២១. តើមានសេចក្ដីល្អិតល្អន់អ្វី អំពីយូដានៅក្រោមអំណាចពួកបាប៊ីឡូន ដែលបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានផ្ដល់ឲ្យ?

^២១ ក្រោយៗមកទៀត ព្រះគម្ពីរប្រាប់យើងថា ក្រុងយេរូសាឡិមដែលនៅក្រោមស្តេចយ៉ូយ៉ាគីននោះ បានត្រូវវាយលុកចូលដោយពួកបាប៊ីឡូន ហើយក៏បានត្រូវចុះចាញ់ទៅ។ ព្រឹត្ដិការណ៍នេះបានកត់ទុកក្នុងពង្សាវតារបាប៊ីឡូន ជាផ្ទាំងចារឹកនៃអក្សរជ្រុងៗ ដែលរកឃើញដោយពួកបុរាណវត្ថុវិទូ។ ពីផ្ទាំងចារឹកនេះយើងអានថា៖ «ស្តេចនៃអាកាឌ[បាប៊ីឡូន] . . . វាយលុកចូលក្រុងនៃយូដា(អ៊ីអាហ៊ូឌូ) ហើយស្តេចនោះក៏យកទីក្រុងបាននៅថ្ងៃទីពីរនៃខែអាដារូ»។¹² ស្តេចយ៉ូយ៉ាគីនបានត្រូវនាំយកទៅដាក់ឃុំឃាំងបាប៊ីឡូន។ ប៉ុន្តែតាមព្រះគម្ពីរ ក្រោយមកទ្រង់បានត្រូវគេលែងចេញពីឃុំឃាំងវិញ ហើយបានទទួលចំណីអាហារសោយ។ (ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ២៤:៨-១៥; ២៥:២៧-៣០) សេចក្ដីនេះបានត្រូវគាំទ្រដោយឯកសារខាងការចាត់ការ ដែលរកឃើញនៅបាប៊ីឡូន ដែលរៀបរាប់ស្បៀងចំណីចែកឲ្យ«យោគីន ជាស្តេចនៃយូដា»។¹³

២២, ២៣. តាមធម្មតា មានការទាក់ទងអ្វីរវាងបុរាណវត្ថុវិទ្យា និងរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រក្នុងព្រះគម្ពីរ?

^២២ អំពីការទាក់ទងរវាងបុរាណវត្ថុវិទ្យា និងរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រនៃព្រះគម្ពីរ សាស្ដ្រាចារ្យ ដាវីឌ ណូអែល ហ៊្វ្រីដម៉ែន បានមានយោបល់ថា៖ «ប៉ុន្តែតាមធម្មតា បុរាណវត្ថុវិទ្យាតែងគាំទ្រភាពត្រឹមត្រូវខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រនៃរឿងក្នុងព្រះគម្ពីរ។ គម្រោងនៃសេចក្ដីទូទៅតាមលំដាប់ពេល តាំងពីជំនាន់ឰយុកោដើមនៃសាសន៍យូដា រហូតដល់ជំនាន់សញ្ញាថ្មីគឺស្របគ្នានឹងលទ្ធផលនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា។ . . . ការរកឃើញនៅថ្ងៃមុខ មើលទៅនឹងគាំទ្រគំនិតសមរម្យនៃបច្ចុប្បន្ន ដែលថាប្រពៃណីក្នុងព្រះគម្ពីរជាប់ទាក់ទងក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ ហើយបានចម្លងតាមយ៉ាងស្មោះ ថ្វីបើប្រពៃណីនេះមិនមែនប្រវត្ដិសាស្ត្រ តាមន័យសំខាន់ដិតដល់ ឬន័យវិទ្យាសាស្ត្រ»។

^២៣ រួចមក លោកមានប្រសាសន៍អំពីការដែលអ្នកវិវេចនាជាន់ខ្ពស់ ខិតខំបង្អាប់ព្រះគម្ពីរថា៖ «ការខិតខំកសាងប្រវត្ដិសាស្ត្រព្រះគម្ពីរជាថ្មី ដោយអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មី—ជាឧទាហរណ៍ មតិនៃលោកវ៉ែលហូសិន ដែលថាសម័យឰយុកោដើមនៃសាសន៍យូដា គឺជាតំណាងរាជាធិបតេយ្យដែលបែកញែកពីគ្នា ឬការផ្ទាត់ចោលនូវប្រវត្ដិភាពនៃលោកម៉ូសេនិងនិក្ខមនំ និងការកែទម្រង់ប្រវត្ដិសាស្ត្រអ៊ីស្រាអែល ដោយលោកណូថនិងអ្នកដើរតាមលោកនោះ—មិនបានឈ្នះលទ្ធផលនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា ព្រមទាំងរឿងនិទាននៃព្រះគម្ពីរឡើយ»។¹⁴

ការរលំនៃក្រុងយេរីខូរ

២៤. តើព្រះគម្ពីរផ្ដល់ពត៌មានអ្វីដល់យើង អំពីការរលំនៃក្រុងយេរីខូរ?

^២៤ តើនេះបានសេចក្ដីថា បុរាណវត្ថុវិទ្យាស្របនឹងព្រះគម្ពីររាល់តែដងឬ? មិនមែនទេ មានការមិនស្របគ្នាមួយចំនួនដែរ។ ការមិនស្របគ្នាមួយគឺការវាយយកក្រុងយេរីខូរយ៉ាងអស្ចារ្យ ដែលរៀបរាប់នៅដើមជំពូកនេះ។ តាមព្រះគម្ពីរ យេរីខូរគឺជាក្រុងទីមួយ ដែលលោកយ៉ូស្វេច្បាំងដណ្ដើមយក ពេលលោកនាំសាសន៍អ៊ីស្រាអែលចូលទៅស្រុកកាណាន។ កាលប្រវត្ដិវិជ្ជា ក្នុងព្រះគម្ពីរបង្ហាញថាក្រុងនេះបានរលំ ក្នុងដើមពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៥ ម.ស.យ.។ ក្រោយការវាយលុកយកក្រុងយេរីខូរបានត្រូវភ្លើងឆេះខ្ទេច ហើយរួចមកក៏លែងមានមនុស្សនៅតទៅទៀត រហូតអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំ។—យ៉ូស្វេ ៦:១-២៦; ពង្សាវតារក្សត្រទី១ ១៦:៣៤

២៥, ២៦. តើអ្វីជាសេចក្ដីសន្និដ្ឋានពីរផ្សេងគ្នា ដែលបុរាណវត្ថុវិទូបានធ្វើក្រោយពេលបានជីកស្រាវជ្រាវក្រុងយេរីខូរ?

^២៥ មុនសង្គ្រាមលោកទីពីរ នៅកន្លែងដែលគេជឿថាជាក្រុងយេរីខូរនោះ បានត្រូវជីកស្រាវជ្រាវដោយសាស្ដ្រាចារ្យ ចន ហ្គាស្ដាង។ លោករកឃើញក្រុងនោះចាស់បុរាណណាស់ ហើយបានត្រូវវិនាស រួចសង់ឡើងវិញជាច្រើនដង។ លោកហ្គាស្ដាងឃើញថា ក្នុងគ្រាវិនាសមួយនោះ កំផែងបានរលំដូចដោយសារកក្រើកដី ហើយក្រុងនោះបានត្រូវភ្លើងឆេះខ្ទេច។ លោកហ្គាស្ដាងជឿថា ការនេះបានកើតឡើងនៅប្រហែលឆ្នាំ១៤០០ ម.ស.យ. មិនខុសឆ្ងាយពីពេលដែលព្រះគម្ពីរថាក្រុងយេរីខូរ បានត្រូវបំផ្លាញដោយលោកយ៉ូស្វេនោះទេ។¹⁵

^២៦ ក្រោយពីសង្គ្រាម បុរាណវត្ថុវិទូម្នាក់ទៀតឈ្មោះ កាត្ថាលីន-ឃិនយុន បានជីកស្រាវជ្រាវថែមទៀតនៅក្រុងយេរីខូរ។ នាងបានសម្រេចថាកំផែងដែលបានរលំ ដែលលោកហ្គាស្ដាងបានកត់សម្គាល់នោះ គឺបានកើតឡើងជាច្រើនរយឆ្នាំ មុនដែលលោកគិតស្មានទៅទៀត។ នាងបានកត់សម្គាល់នូវការវិនាសដ៏ធំមួយ នៃក្រុងយេរីខូរនៅសតវត្សទី១៦ ម.ស.យ. ប៉ុន្តែបានមានប្រសាសន៍ថា ឥតមានទីក្រុងនៅកន្លែងយេរីខូរក្នុងសតវត្សទី១៥ទេ—ពេលដែលព្រះគម្ពីរថា លោកយ៉ូស្វេវាយលុកចូលក្នុងក្រុងនោះ។ នាងក៏មានប្រសាសន៍ទៀតថា គឺអាចមានសេចក្ដីបង្ហាញអំពីការវិនាសមួយទៀត ដែលកើតឡើងនៅកន្លែងនោះ ប្រហែលនៅឆ្នាំ១៣២៥ ម.ស.យ. ហើយឲ្យយោបល់ថា៖ «បើការវិនាសនៃក្រុងយេរីខូរ គឺត្រូវទាក់ទងនឹងការវាយលុកដោយលោកយ៉ូស្វេ នោះគឺកើតឡើងនៅពេល[ក្រោយ]នេះ បើតាមមតិបុរាណវត្ថុវិទ្យា»។¹⁶

២៧. ហេតុអ្វីបានជាភាពខុសគ្នារវាងបុរាណវត្ថុវិទ្យានិងព្រះគម្ពីរ មិនគួរធ្វើឲ្យយើងខ្វល់ខ្វាយចិត្តហួសហេតុ?

^២៧ តើនេះមានន័យថាព្រះគម្ពីរខុសឬ? មិនមែនសោះឡើយ។ យើងត្រូវតែចាំថា ថ្វីបើបុរាណវត្ថុវិទ្យាបើកចំហឲ្យយើងឃើញរឿងបុរាណបន្ដិចបន្តួចនោះ វាមិនមែនតែងតែច្បាស់លាស់ទេ។ ជួនកាលមិនច្បាស់លាស់ទាល់តែសោះ។ ដូចអ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយម្នាក់បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «តែគួរឲ្យស្ដាយ ទីសំអាងពីបុរាណវត្ថុវិទ្យាគឺជាចំណែកៗ ម្ល៉ោះហើយក៏មានកំរិត»។¹⁷ ជាពិសេសនេះគឺឃើញថាពិត ចំពោះជំនាន់ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្ត្រអ៊ីស្រាអែល ពេលដែលទីសំអាងពីបុរាណវត្ថុវិទ្យា គឺមិនច្បាស់លាស់នោះ។ ជាប្រាកដ ទីសំអាងនៅក្រុងយេរីខូររឹតតែមិនច្បាស់លាស់ទៅទៀត ដ្បិតទីកន្លែងនោះបានត្រូវជ្រោះខូចខ្លាំងណាស់។

កំរិតនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា

២៨, ២៩. តើបុរាណវត្ថុវិទ្យាមានកំរិតអ្វីខ្លះ ដែលពួកអ្នកប្រាជ្ញទទួលស្គាល់?

^២៨ បុរាណវត្ថុវិទូក៏ព្រមទទួលស្គាល់ថា វិទ្យាសាស្ត្ររបស់គេ គឺមានកំរិតដែរ។ ជាឧទាហរណ៍លោកយ៉ូហាណា អាហារូនីពន្យល់ថា៖ «ក្នុងការបកស្រាយខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ ឬភូមិសាស្ត្រ បុរាណវត្ថុវិទូត្រូវតែឈានចេញពីវិស័យវិទ្យាសាស្ត្រ ហើយគេត្រូវពឹងពាក់លើការប្រមាណមើល និងសម្មតិកម្មវិញដើម្បីរកពណ៌នាដ៏ទូលំទូលាយ ខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ»។¹⁸ លោកមានប្រសាសន៍ទៀតអំពីថ្ងៃខែដែលចាត់ទុកសម្រាប់ការរកឃើញផ្សេងៗ ថា៖ «ដូច្នេះយើងត្រូវតែនឹកចាំជានិច្ចថា ថ្ងៃខែទាំងអស់មិនមែនត្រូវពិតប្រាកដនោះទេ តែងតែមានការមិនច្បាស់លាស់ច្រើនឬតិចជានិច្ច» ថ្វីបើលោកយល់ថាបុរាណវត្ថុវិទូសព្វថ្ងៃនេះ អាចទុកចិត្តបានក្នុងការចាត់ពេលកំណត់ថ្ងៃខែ ជាងកាលពីដើម។¹⁹

^២៩ សៀវភៅពិភពលោកនៃសញ្ញាចាស់ សួរសំនួរនេះថា៖ «តើវិធីនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យាមិនលំអៀង ឬពិតជាស្របតាមវិទ្យាសាស្ត្រយ៉ាងដូចម្ដេច»? ហើយឆ្លើយថា៖ «បុរាណវត្ថុវិទូគឺមិនលំអៀងពេលដែលគេជីកស្រាវជ្រាវរកការពិត ជាងពេលដែលគេបកស្រាយការទាំងនោះ។ ប៉ុន្តែ ការកង្វល់របស់គេនឹងមានអានុភាពលើវិធីដែលប្រើក្នុងការ‹ជីកស្រាវជ្រាវ›ដែរ។ ពួកគេមិនអាចជៀសវាងពីការធ្វើឲ្យខូចទីសំអាងទេ ពេលដែលគេជីកស្រាវជ្រាវក្នុងដី ម្ល៉ោះហើយគេមិនអាចសាកល្បង‹ការពិសោធន៍›របស់គេ ដោយធ្វើការពិសោធសាឡើងវិញឡើយ។ នេះធ្វើឲ្យបុរាណវត្ថុវិទ្យាជាវិទ្យាសាស្ត្រដ៏ប្លែកមួយ។ ម្យ៉ាងទៀត នេះធ្វើឲ្យការរាយការណ៍ខាងបុរាណវត្ថុវិទ្យា ជាកិច្ចការមួយដ៏ត្រូវការ ហើយពោរពេញទៅដោយការពិបាកជាទីបំផុត»។²⁰

៣០. តើសិស្សព្រះគម្ពីរយល់យ៉ាងណា ចំពោះបុរាណវត្ថុវិទ្យា?

^៣០ ដូច្នេះ បុរាណវត្ថុវិទ្យាអាចមានប្រយោជន៍ណាស់ ប៉ុន្តែក៏អាចមានខុសច្រឡំដែរ ដូចកិច្ចការប្រឹងប្រែងឯទៀតរបស់មនុស្ស។ ពេលយើងពិចារណាមើលទ្រឹស្តីនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យាយ៉ាងចាប់អារម្មណ៍ យើងមិនគួរយល់ថា ទ្រឹស្តីទាំងនេះជាការពិតគ្មានការប្រកែកនោះឡើយ។ ប្រសិនបើអ្នកបុរាណវត្ថុវិទូបកស្រាយលទ្ធផលរបស់គេឲ្យឃើញថា ផ្ទុយប្រឆាំងនឹងព្រះគម្ពីរ នោះយើងមិនគួរស្មានភ្លាមៗថា ព្រះគម្ពីរគឺខុស ហើយថាបុរាណវត្ថុវិទូគឺត្រូវវិញឡើយ។ ការបកស្រាយរបស់គេគឺធ្លាប់ប្រែប្រួល។

៣១. តើមានយោបល់ថ្មីអ្វី ដែលទើបបានបញ្ចេញអំពីការរលំនៃក្រុងយេរីខូរ?

^៣១ ជាការគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ដោយសម្គាល់ថានៅឆ្នាំ១៩៨១ សាស្ដ្រាចារ្យឈ្មោះ ចន ប៊ីមសុន ពិនិត្យមើលការវិនាសនៃក្រុងយេរីខូរម្ដងទៀត។ លោកពិនិត្យមើលយ៉ាងហ្មត់ចត់នូវការវិនាសដោយភ្លើងនៃក្រុងយេរីខូរ ដែលកើតឡើងនៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៦ម.ស.យ. តាមយោបល់នាងកាត្ថាលីន ឃិនយុន។ តាមយោបល់លោក ការវិនាសនោះមិនគ្រាន់តែស្របនឹងព្រះគម្ពីរដែលចែងថា លោកយ៉ូស្វេបានបំផ្លាញក្រុងនោះតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែការពិពណ៌នានៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា អំពីស្រុកកាណានទាំងមូល ក៏ស្របយ៉ាងត្រឹមត្រូវនឹងព្រះគម្ពីរដែរ ដែលរៀបរាប់អំពីស្រុកកាណាននៅពេលសាសន៍អ៊ីស្រាអែលវាយលុកចូល។ ម្ល៉ោះហើយលោកឲ្យយោបល់ថា ការកំណត់ពេលខាងបុរាណវត្ថុវិទ្យានោះគឺខុស ហើយថាការវិនាសនេះពិតជាបានកើតឡើងនៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៥ម.ស.យ. ជាជំនាន់ដែលលោកយ៉ូស្វេរស់នៅ។²¹

ព្រះគម្ពីរគឺប្រវត្ដិសាស្ត្រពិតប្រាកដ

៣២. តើមានភាពទោរទន់ទៅកាន់អ្វី ដែលឃើញក្នុងចំណោមពួកអ្នកប្រាជ្ញខ្លះ?

^៣២ នេះបង្ហាញថាបុរាណវត្ថុវិទូមានយោបល់ខុសៗគ្នា ក្នុងចំណោមពួកគេ។ ដូច្នេះមិនមែនជាការងឿងឆ្ងល់ទេ ដែលពួកគេខ្លះស្របនឹងព្រះគម្ពីរ តែខ្លះទៀតមិនស្របវិញ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញខ្លះក៏ចាប់តាំងជឿលើប្រវត្ដិភាពនៃព្រះគម្ពីរជាទូទៅ បើមិនជឿលើសេចក្ដីល្អិតល្អន់ទេនោះ។ លោកវាល្លាម ហ្វក្សវែលអាលប្រាយ្ដ បានបង្ហាញនូវគំនិតមួយបែប ដោយសរសេរថា៖ «មានការអបអរឡើងវិញ ចំពោះភាពទៀងត្រូវនៃប្រវត្ដិសាស្ត្រខាងសាសនានៃអ៊ីស្រាអែល ទាំងសេចក្ដីធម្មតាទូទៅនិងសេចក្ដីល្អិតល្អន់ផង។ . . . សរុបសេចក្ដីទៅ យើងឥឡូវអាចចាត់ទុកព្រះគម្ពីរ ពីដើមដល់ចប់ ជាឯកសារពិតនៃប្រវត្ដិសាស្ត្រខាងសាសនាទៀត»។²²

៣៣, ៣៤. តើបទគម្ពីរហេព្រើរផ្ដល់ទីសំអាងយ៉ាងដូចម្ដេច អំពីភាពទៀងត្រូវតាមប្រវត្ដិសាស្ត្រ?

^៣៣ តាមពិតព្រះគម្ពីរផ្ទាល់ក៏មានលំអាននៃប្រវត្ដិសាស្ត្រដ៏ទៀងត្រូវដែរ។ ព្រឹត្ដិការណ៍គឺជាប់ទាក់ទងនឹងពេលវេលាដ៏ជាក់លាក់ មិនដូចរឿងតាមប្រពៃណីនិងរឿងព្រេងដ៏បុរាណជាច្រើននោះឡើយ។ ព្រឹត្ដិការណ៍ជាច្រើនដែលកត់ទុកក្នុងព្រះគម្ពីរ គឺគាំទ្រដោយសេចក្ដីឆ្លាក់ដែលមានតាំងពីជំនាន់នោះមក។ បើមានភាពខុសគ្នារវាងព្រះគម្ពីរនិងសេចក្ដីឆ្លាក់ខ្លះពីបុរាណ នោះភាគច្រើនគឺដោយសារតែអ្នកគ្រប់គ្រងបុរាណ មិនចូលចិត្តរាយការណ៍បរាជ័យរបស់ខ្លួន ហើយចង់ប្រាប់ពន្លើសជ័យជំនះរបស់គេវិញ។

^៣៤ ប្រាកដហើយ សេចក្ដីឆ្លាក់ពីបុរាណជាច្រើននោះ មិនមែនជាប្រវត្ដិសាស្ត្រណាស់ណាទេ តែច្រើនតែជាសេចក្ដីឃោសនាតាមផ្លូវការវិញ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកសរសេរព្រះគម្ពីរមានសភាពស្មោះត្រង់ដ៏ប្លែក។ ពួកឰយុកោសំខាន់ៗដូចលោកម៉ូសេនិងអើរ៉ុនបានត្រូវបង្ហាញនូវភាពខ្សោយនិងភាពខ្លាំងគ្រប់បែបយ៉ាងរបស់គេ។ សូម្បីតែកំហុសនៃស្តេចដ៏ឧត្តមនាមដាវីឌ ក៏បានត្រូវបញ្ចេញឲ្យឃើញយ៉ាងត្រង់ៗដែរ។ ឯកំហុសនៃសាសន៍ទាំងមូលបានត្រូវបង្ហាញឲ្យឃើញជារឿយៗ។ ភាពត្រង់នេះជួយគាំទ្រថា បទគម្ពីរហេព្រើរគឺពិតត្រឹមត្រូវនិងគួរជឿបាន ហើយជួយបញ្ជាក់បន្ទូលនៃព្រះយេស៊ូ ពេលទ្រង់អធិស្ឋានដល់ព្រះថា៖ «ឯសេចក្ដីពិត គឺជាព្រះបន្ទូលរបស់ទ្រង់»។—យ៉ូហាន ១៧:១៧

៣៥. តើអ្នករិះគិតសនិទានិយមមិនបានសម្រេចនូវកិច្ចអ្វី ហើយសិស្សព្រះគម្ពីរពឹងទៅលើអ្វីដើម្បីបង្ហាញថា ព្រះគម្ពីរគឺព្រះវិញ្ញាណបណ្ដាលឲ្យតែងមក?

^៣៥ លោកអាលប្រាយ្ដបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា៖ «យ៉ាងណាក៏ដោយ សេចក្ដីក្នុងព្រះគម្ពីរគឺប្រសើរជាងសេចក្ដីសរសេរទាំងអស់នៃសាសនាពីដើម ហើយក៏ប្រសើរជាងសេចក្ដីសរសេរក្រោយៗដែរ ខាងភាពឥតស្មុគស្មាញក្នុងសារ និងខាងសកលភាព[ភាពទូលំទូលាយ]ក្នុងការទាក់ទាញចិត្តមនុស្ស គ្រប់ទីកន្លែងនិងគ្រប់គ្រាទាំងអស់»។²³ គឺ‹សារដ៏ល្អប្រសើរ›នេះឯង មិនមែនការថ្លែងបញ្ជាក់នៃអ្នកប្រាជ្ញទេ ដែលបង្ហាញថាព្រះគម្ពីរគឺព្រះវិញ្ញាណបណ្ដាលឲ្យតែងមក ដូចយើងនឹងឃើញក្នុងជំពូកក្រោយៗ។ ប៉ុន្តែចូរយើងសម្គាល់ថា អ្នករិះគិតសនិទាននិយមសម័យថ្មីមិនបានសម្រេចទេ ក្នុងការបង្ហាញថា បទគម្ពីរហេព្រើរមិនមែនជាប្រវត្ដិសាស្ត្រពិតនោះ តែឯសេចក្ដីសរសេរទាំងនេះ បានផ្ដល់ទីសំអាងគ្រប់យ៉ាងអំពីភាពទៀងត្រូវ។ តើបទគម្ពីរគ្រីស្ទានភាសាក្រិក«សញ្ញាថ្មី»ក៏ដូចគ្នាដែរឬ? យើងនឹងពិចារណារឿងនេះនៅជំពូកបន្ទាប់នេះ។

[កំណត់សម្គាល់]

a «វិវេចនាជាន់ខ្ពស់» (ឬ«វិធីខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ-ខាងវិវេចនា») គឺជាសព្ទមួយប្រើសម្រាប់រៀបរាប់ការពិចារណាព្រះគម្ពីរ ដើម្បីរកសេចក្ដីល្អិតល្អន់ ដូចជាអ្នកនិពន្ធ វត្ថុដើមដំបូង និងពេលដែលតែងសៀវភៅនិមួយៗ។

b ជាឧទាហរណ៍ អ្នកនិពន្ធកំណាព្យអង់គ្លេសឈ្មោះ ចន មីលថុនសរសេរកំណាព្យ«ទីមនោរម្យដែលបាត់បង់»ដ៏មានសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ ដោយប្រើបែបលំនាំសរសេរខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់ពីកំណាព្យ«អាលឡឺហ្គ្រូ»របស់លោក ហើយខិត្តប័ណ្ណខាងនយោបាយ ដែលលោកសរសេរក៏ជាបែបលំនាំសរសេរមួយផ្សេងទៀតដែរ។

c អ្នកមានប្រាជ្ញាភាគច្រើនសព្វថ្ងៃនេះ ច្រើនតែជាអ្នកសនិទាននិយម។ តាមវចនានុក្រម សនិទាននិយមមានន័យថា «ការពឹងពាក់លើវិចារណញ្ញាណ ទុកជាមូលដ្ឋាន ដើម្បីបង្កើតសេចក្ដីពិតខាងសាសនា»។ អ្នកសនិទាននិយមចង់ពន្យល់អ្វីៗដោយប្រើមតិមនុស្ស ជាជាងពិចារណាមើលលទ្ធភាពនៃការប្រព្រឹត្តរបស់ព្រះ។

d គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ រូបចម្លាក់មួយនៃអ្នកគ្រប់គ្រងបុរាណម្នាក់ ដែលគេរកឃើញ នៅខាងជើងស្រុកស៊ីរីក្នុងរវាងឆ្នាំ១៩៧០និង១៩៧៩ បានបង្ហាញថាមានគេដឹង ថាអ្នកគ្រប់គ្រងត្រូវហៅជាស្តេច ថ្វីបើនិយាយឲ្យចំទៅ លោកមានមុខងារទាបជាង។ រូបចម្លាក់នោះគឺជារូបអ្នកគ្រប់គ្រងនៃហ្គហ្សាណ ហើយបានឆ្លាក់ជាអក្សរអាសស៊ើរនិងអារ៉ាម។ អក្សរឆ្លាក់អាសស៊ើរហៅលោកថា អភិបាលនៃហ្គហ្សាណ ប៉ុន្តែអក្សរឆ្លាក់អារ៉ាមដែលស្របគ្នានោះ ហៅលោកថាស្តេច។⁹ ដូច្នេះមិនមែនជាលើកដំបូងទេ ដែលបេលសាសារបានត្រូវហៅថា បុត្រអ្នកដែលនឹងទទួលរាជបល្ល័ង្ក តាមសេចក្ដីឆ្លាក់ខាងផ្លូវការបាប៊ីឡូន រីឯក្នុងសេចក្ដីសរសេរអក្សរអារ៉ាមរបស់ដានីយ៉ែលនោះ ទ្រង់បានត្រូវហៅថាស្តេចវិញ។

[សំណួរសម្រាប់អត្ថបទសិក្សា]

[ឃ្លាអក្សរធំនៅទំព័រ៥៣]

មិនដូចប្រវត្ដិសាស្ត្របុរាណ ដែលមិនទាក់ទងនឹងសាសនា ព្រះគម្ពីរកត់ទុកកំហុសរបស់លោកម៉ូសេនិងស្តេចដាវីឌ ដែលជាបុគ្គលដ៏មានគេគោរព

[ប្រអប់នៅទំព័រ៤៤]

តម្លៃនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា

«បុរាណវត្ថុវិទ្យាផ្ដល់សំណាកនៃប្រដាប់ប្រដា និងភាជន: កំផែងនិងសំណង់ និងគ្រឿងតុបតែងពីបុរាណ។ របស់ទាំងនេះភាគច្រើនអាចតម្រៀបតាមលំដាប់ពេល ហើយសម្គាល់បានយ៉ាងច្បាស់ត្រឹមត្រូវ ដោយប្រើពាក្យនិងបរិបទ ដែលមានក្នុងព្រះគម្ពីរ។ ក្នុងន័យនេះ ព្រះគម្ពីរចែងទុកយ៉ាងទៀងត្រូវ នូវមជ្ឈដ្ឋាននៃវប្បធម៌។ រឿងល្អិតល្អន់ក្នុងព្រះគម្ពីរមិនមែនជាលទ្ធផលដ៏ក្បាច់ក្បូរតាមមនោគតិរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ។ ប៉ុន្តែ ជាសេចក្ដីពិត ដែលបង្ហាញអំពីលោកីយដែលមានព្រឹត្ដិការណ៍កត់ទុកនោះកើតឡើង ទាំងព្រឹត្ដិការណ៍ធម្មតានិងព្រឹត្ដិការណ៍អស្ចារ្យផង។—សព្វវចនាធិប្បាយបុរាណវត្ថុវិទ្យានៃស្រុកបរិសុទ្ធ។

[ប្រអប់នៅទំព័រ៥០]

អ្វីដែលបុរាណវត្ថុវិទ្យាអាចនិងមិនអាចធ្វើ

«បុរាណវត្ថុវិទ្យាមិនបង្ហាញជាភស្តុតាងថា ព្រះគម្ពីរគឺត្រូវឬខុសនោះទេ ប៉ុន្តែមានងារឯទៀតដែលសំខាន់គួរសម។ វារកឃើញវត្ថុខ្លះៗ ដែលព្រះគម្ពីរបានសន្មតជាមុន។ ជាឧទាហរណ៍ ដោយដឹងនូវវត្ថុដែលប្រើសម្រាប់សង់ផ្ទះ លក្ខណៈនៃ‹ទីកន្លែងខ្ពស់›ណាមួយ នោះនឹងជួយយើងឲ្យយល់ឯកសារច្បាស់ល្អថែមទៀត។ ទីពីរ វាជួយបំពេញឯកសារប្រវត្ដិសាស្ត្រ។ ជាឧទាហរណ៍ ថ្មម៉ូអាប់ប្រាប់សេចក្ដីម្យ៉ាងទៀតនៃរឿងចែងក្នុង ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ៣:៤។ . . . ទីបី វាបង្ហាញនូវជីវិតនិងគំនិតនៃសាសន៍ជិតខាងរបស់អ៊ីស្រាអែលពីបុរាណ—ដែលជាការចាប់អារម្មណ៍ ហើយបំភ្លឺឲ្យឃើញគំនិតជាច្រើន ដែលគំនិតនៃអ៊ីស្រាអែលបានកើតឡើងក្នុងនោះ»។—អេប្លា—សេចក្ដីបង្ហាញនៃបុរាណវត្ថុវិទ្យា

[រូបភាពនៅទំព័រ៤១]

លោកមីលថុនបានសរសេរតាមបែបលំនាំសរសេរផ្សេងៗជាច្រើនមិនមែនបែបលំនាំសរសេរតែមួយប៉ុណ្ណោះទេ។ តើអ្នកធ្វើវិវេចនាជាន់ខ្ពស់ជឿថា ការសរសេររបស់លោកគឺជាលទ្ធផលនៃអ្នកសរសេរផ្សេងៗគ្នាជាច្រើននាក់ឬ?

[រូបភាពនៅទំព័រ៤៥]

«បទរឿងរបស់ណែបូណែដុស»រាយការណ៍ថាស្តេចណែបូណែដុសបានប្រគល់រាជ្យបល្ល័ង្កឲ្យបុត្រច្បងរបស់ទ្រង់

[រូបភាពនៅទំព័រ៤៦]

ផ្ទាំងថ្មម៉ូអាប់ ប្រាប់នូវសេចក្ដីរបស់ស្តេចមេសា អំពីចំបាំងរវាងម៉ូអាប់និងអ៊ីស្រាអែល

[រូបភាពនៅទំព័រ៤៧]

ឯកសារខាងផ្លូវការរបស់បាប៊ីឡូនជួយគាំទ្រព្រះគម្ពីរដែលចែងអំពីការរលំនៃក្រុងយេរូសាឡិម

ព្រះគម្ពីរ បន្ទូលនៃព្រះឬក៏ពាក្យសំដីនៃមនុស្ស?