Bushe Baibolo Ilaipilika Iine Yeka?
Icipandwa 7
Bushe Baibolo Ilaipilika Iine Yeka?
Ukupeelwa umulandu ilingi line kucitwa mu kulwisha Baibolo kwa kuti ilaipilika iine yeka. Ilingi line, abantu abacito ku kupeela umulandu tababelenga Baibolo pa lwabo; babwekeshapo fye cintu baumfwa. Bamo, nangu cibe fyo, basanga icimoneko kuba ukupilika kwa cine cine kabili balacushiwa na kwene.
1, 2. (Sanshako imitendekele.) (a) Kupeelwa mulandu nshi ilingi line kucitwa mu kulwisha Baibolo? (b) Mu kulinganya ukupusana kwa fipande fya Baibolo, cinshi tulingile ukwibukisha? (c) Milandu nshi imo ico inshita shimo kubela ukupusana mu nshila bakalemba ba Baibolo babili bacitilamo lipoti ica kucitika cimo cine?
NGA ca kuti mu cituntulu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo ilingile ukuba iyaumfwana, te kuipilika. Mulandu nshi, lyene, uo ifipande fimo fimonekela ukupilika ifinankwe? Ku kwasuka, tukabila ukwibukisho kuti, lintu Baibolo yaba Cebo ca kwa Lesa, yalembelwe ne mpendwa ya baume pa ciputulwa ca nshita ica myanda ya myaka iingi. Aba bakalemba bakwete ifikulilo fyapusanapusana, imisango ya kulemba, ne fya bupe, kabili uku konse ukupusana kubelebeshiwa mu kulemba.
2 Mu kulundapo, nga ca kuti babili nelyo ukucilapo bakalemba balanshanya ica kucitika cimo cine, umo pambi kuti asanshamo imilandu iyo umunankwe ashamo. Mu kulundapo, bakalemba balekanalekana bapeela umulandu wa mutwe wa lyashi mu nshila shalekanalekana. Umo pambi kuti aulemba mu kukonkana kwa ficitika, lintu umunankwe pambi kuti akonka imitantikile yapusanako. Muli ici cipandwa, tulepeela ukupilika kumo kwatunganishiwa muli Baibolo no kulanguluka fintu kwingawikishiwa, ukubuula ukulangulukapo kuli pa mulu mu kubebeta.
Inte Shaikalila
3, 4. Ukukuma kuli mushika uo umubomfi wakwe aali umulwele, cinshi cimoneko bupusano bwabako pa kati ka calembwa ca kwa Mateo na cilya ica kwa Luka, kabili ni shani fintu ifi fyalembwa fingawikishiwa?
3 “Ukupilika” kumo kwimako lintu twakwata ifyalembwa fibili nelyo ukucilapo ifya cacitike cimo cine. Ku ca kumwenako, pali Mateo 8:5 tubelengo kuti lintu Yesu aishile mu Kapernahumu, “mushika wa pa mwanda aishile kuli wene, alimupaapaatile,” ukulomba Yesu ukuposha umubomfi wakwe. Lelo pali Luka 7:3, tubelenga pa lwa kwa uyu mushika ukuti “atumine abakalamba ba baYuda baye kuli [Yesu] ku kupaapaato kuti ese aposhe umusha wakwe.” Bushe mushika alandile kuli Yesu, nelyo bushe atumine abakalamba?
4 Icasuko mu kumfwika, ca kuti, umwaume atumine abakalamba ba baYuda. Mulandu nshi, lyene, untu Mateo alandilo kuti umwaume umwine e wapaapeete Yesu? Pantu, mu cishinka, umwaume alombele Yesu ukupitila mu bakalamba ba baYuda. Abakalamba babombele nga bakulandilamo bakwe.
5. Mulandu nshi Baibolo ilandilo kuti Solomone akuulile itempele, lintu umulimo wine mu kumfwika wacitilwe na bambi?
5 Ku kulangilile ci, pali 2 Imilandu 3:1, tubelengo kuti: “E lyo Solomone atendeke ukukuule ŋanda ya kwa Yehova mu Yerusalemu.” Pa numa, tubelengo kuti: “E fyo Solomone apwishishe iŋanda ya kwa Yehova.” (2 Imilandu 7:11) Bushe Solomone pa lwakwe e wakuulile itempele ukufuma pa kutendeka ukufika ku kupwishishisha? Kwena iyo. Umulimo wine uwa kukuula wacitilwe na cinkupiti wa ncenshi na bacibombebombe. Lelo Solomone aali e kateyanya wa mulimo, umo uwashingemwe. E co, Baibolo ilando kuti akuulile iŋanda. Mu nshila imo ine, Ilandwe lya kwa Mateo litwebo kuti mushika wa pa mwanda atununwike Yesu. Lelo Luka apeela ifyebo fyalundwapo ukuti atununwike wene ukupitila mu bakalamba ba ciYuda.
6, 7. Ni shani twingawikisha ifyalembwa fya Malandwe yapusanapusana yabili aya kulomba kwa bana baume aba kwa Sebede?
6 Pano pali ica kumwenako capalako. Pali Mateo 20:20, 21, tubelengo kuti: “Lyene kuli [Yesu] kwaishile nyina wa bana baume ba kwa Sebede pamo na bamwane abaume, aletoota no kulombe cintu cimo kuli wene.” Cintu umwanakashi alombele cali ca kuti abana bakwe abaume balingile ukukwata icifulo cacishapo ukusenaminwa lintu Yesu akesa mu Bufumu bwakwe. Mu kulemba kwa kwa Marko ukwa ici cacitike cimo cine, tubelengo kuti: “Kabili Yakobo na Yohane bamwana Sebede bapaleme kuli [Yesu], abati, Mwe Kasambilisha, tulefwayo kuti mutucitile conse ico twingamulomba.” (Marko 10:35-37) Bushe cali bana baume babili aba kwa Sebede, nelyo bushe cali ni nyinabo, uwalombele Yesu?
7 Mu kumfwika, cali bana baume babili aba kwa Sebede e balombele, nga fintu Marko alondolola. Lelo bacitile kwene ukupitila muli nyinabo. Umwanakashi aali muntu wabo uwa kulandilamo. Ici calyafwilishiwa kuli lipoti wa kwa Mateo ukuti lintu abatumwa bambi baumfwile cintu nyina wa bana baume babili aba kwa Sebede acitile, balifulilwe, te pali nyina, lelo “aba bwananyina abo babili.”—Mateo 20:24.
8. Ni shani cingacitiko kuti ifyalembwa fyapusanapusana fibili ifya ca kucitika cimo cine fingapusana ukufuma kuli cimo ne cinankwe kabili fyonse fibili ukuba ifya cine?
8 Bushe walibala aumfwapo abantu babili balelondolola ica kucitika ico cintu bonse babili baikalileko ubunte? Nga ni fyo, bushe walimwene ukuti umuntu umo umo akomaile pa fyebo ifyo fyamwebekeshe? Umo pambi kuti ashilemo ifintu ifyo umbi asanshishemo. Bonse babili, kwena, balelanda icine. Caba cimo cine ku fyalembwa fya Malandwe yane aya butumikishi bwa kwa Yesu, pamo pene ne ficitika fimbi ifya mu lyashi lya kale ilyacitwa lipoti ukucila pali kalemba wa Baibolo umo. Kalemba umo umo alembele ifyebo fyalungikwa nangu fye ni lintu umo asungile fyebo fintu umbi afumishemo. Ku kulanguluka ifyalembwa fyonse, ukumfwikisha kwakumanina ukwa cacitike kuti kwanonkwa. Ukulekanalekana kwa musango yo kushininkisho kuti ifyalembwa fya Baibolo fyaliba ifyaikalila. Kabili ukumfwana kwa fiko kwafwaikwa kushininkisho kuti fya cine.
Belenga Ifibimbilwemo
9, 10. Ni mu nshila nshi umo ifyabimbwamo fitwafwilisha ukumona uko Kaini afumishe umukashi wakwe?
9 Ilingi line, ifimoneko kukanakonkana kuti fyapikululwa nga ca kuti twalolesha fye pa fibimbilwemo. Languluka, ku ca kumwenako, impika imako ilingi line pa lwa mukashi wa kwa Kaini. Pa Ukutendeka 4:1, 2 tubelengo kuti: “Na o [Efa], afyala na Kaini, no kutila, Nimpokelelo mwaume kuli Yehova. E lyo abwekeshepo ukufyala munyina Abele.” Nga fintu caishibikwa bwino, Kaini aipeye Abele; lelo pa numa ya ico, tubelengo kuti Kaini akwete umukashi na bana. (Ukutendeka 4:17) Nga ca kuti Adamu na Efa bakwete fye abana baume babili, ni kwi kuntu Kaini asangile umukashi wakwe?
10 Ukupikulula impika kwashintilila pa cishinka ca kuti Adamu na Efa bakwete ukucila pa bana babili. Ukulingana ne fibimbilwemo, bakwete ulupwa ulukalamba. Pa Ukutendeka 5:3 tubelengo kuti Adamu abele wishi ku mwana mwaune na umbi uwe shina lya Sete kabili lyene, mu cikomo cakonkapo, tubelengo kuti: “Kabili afyele abana baume na bana banakashi.” (Ukutendeka 5:4) E co Kaini kuti aupile umo uwa nkashi shakwe nangu fye umo uwa bepwa bakwe abanakashi. Pali ilya nshita ya mu kubangilila kwa lyashi lya kale ilya buntunse, lintu umutundu wa muntu wali uwapalamisha nga nshi ku kupwililika, icupo ca musango yo mu kumonekesha tacalengele amasanso ku bana ba mu cupo nge fyo cingaba ilelo.
11. Kukanasuminishanya nshi kwatunganishiwa pa kati ka kwa Yakobo no mutumwa Paulo uko bamo basontako?
11 Ukulanguluka kwesu ukwa fibimbilwemo na kabili kutwafwilisha ukumfwikisha cintu bamo batunga ukukanasuminishanya pa kati ka mutumwa Paulo na Yakobo. Pa Abena Efese 2:8, 9, Paulo alando kuti Abena Kristu bapusushiwa ku citetekelo, te ku milimo. Atila: “Mwapusukila, pa kutetekela; kabili . . . tacafuma mu milimo.” Yakobo, nangu cibe fyo, apampamina pa kucindama kwa milimo. Alembo kuti: “Pantu ifyo umubili umwabulo mupashi wafwa, e fyo ne citetekelo icabule milimo ninshi califwa.” (Yakobo 2:26) Ni shani fintu uku kulanda kubili kwingawikishiwa?
12, 13. Ni shani fintu amashiwi ya kwa Yakobo yafwilisha ukucila pa kupilika ayo aya mutumwa Paulo?
12 Ukulanguluka ifibimbilwemo mu mashiwi ya kwa Paulo, tusango kuti ukulanda kumo kwafwilisho kunankwe. Umutumwa Paulo alelosha ku kubombesha kwa baYuda ku kusunga Ifunde lya kwa Mose. Basumine ukuti nga basungile Ifunde mu nshila sha liko shonse, kuti baba abalungama. Paulo asonteleko kuti ici cali icishingacitika. Te kuti tube abalungama—kabili muli fyo ukulinga ipusukilo—ku milimo yesu ine, pantu ku cifumanda tuli babembu. Kuti twapusushiwa fye ku citetekelo mwi lambo lya cilubula ilya kwa Yesu.—Abena Roma 5:18.
13 Yakobo, nangu cibe fyo, alundapo icishinka cacindama ukuti icitetekelo icine ceka tacili kantu nga tacafwilishiwe ne ncitilo. Umuntu uutunga ukukwate citetekelo muli Yesu alingile ukucishininkisha ku cintu acita. Icitetekelo cabule milimo citetekelo cafwa kabili tacakatungulule kwi pusukilo.
14. Ni mu fipande nshi umo Paulo alangisho kuti aba mu kumfwana kwakumanina ne cishinte ca kuti icitetekelo icumi cilingile ukulangishiwa ku milimo?
14 Umutumwa Paulo aali mu kusuminishanya kwakumanina ne ci, kabili ilingi line alumbula imisango ya milimo iyo intu Abena Kristu balingile ukuibimbamo mu kulangilila icitetekelo cabo. Ku ca kumwenako, ku Abena Roma alembele ukuti: “Pantu ku mutima umuntu atetekela no kulungamikwa, kabili ku kanwa acito kulumbula kwa pabuuta no kupusuka.” Ukucito “ukulumbula kwa pabuuta”—ukwakana icitetekelo cesu na bambi—kwalicindama kwi pusukilo. (Abena Roma 10:10, NW; mona na kabili 1 Abena Korinti 15:58; Abena Efese 5:15, 21-33; 6:15; 1 Timote 4:16; 2 Timote 4:5; AbaHebere 10:23-25.) Takuli umulimo, nangu cibe fyo, untu Umwina Kristu engacita, kabili mu cishinka takuli kubombesha ku kufikilisha Ifunde lya kwa Mose, kukamunonkela insambu ku mweo wa muyayaya. Ici e “ca bupe ca kwa Lesa” kuli abo ababelesha icitetekelo.—Abena Roma 6:23; Yohane 3:16.
Imimwene Yapusanapusana
15, 16. Ni shani fintu bonse babili Mose na Yoshua babelele abalungika lintu umo alandile ukuti akabanga ka Yordani kali “ku lubali luno” ulwa mumana lintu umbi alandile ukuti kali “ku lubali lumbi”?
15 Inshita shimo bakalemba ba Baibolo balembele pa lwa ca kucitika cimo cine ukufuma ku mimwene yapusanapusana, nelyo bapeele ukulondolola kwabo mu nshila shapusanapusana. Lintu uku kupusanapusana kwabuulwa mu kulanguluka, ukutwalilila kwa kumoneko kupilika kubo kwayanguka ku kupikulula. Ica kumwenako ca ici caba mu Impendwa 35:14 (NW), umo muntu Mose alanda ulwa cifulo ku kabanga ka Yordani nga “ku lubali luno lwa Yordani.” Yoshua, nangu cibe fyo, ukulando lwa calo ku kabanga ka Yordani, aitile cene “ku lubali lumbi lwa Yordani.” (Yoshua 22:4, NW) Ni cili kwi icili icalungama?
16 Mu cishinka, konse kubili kuli ukwalungama. Ukulingana ne calembwa mu Impendwa, abena Israele baali tabalayabuka Umumana wa Yordani ukwingila mu Calo ca Bulayo, e co kuli bene akabanga ka Yordani kali “ku lubali luno.” (NW) Lelo Yoshua kale kale alyabwike Yordani. Aali nomba, lwa ku mubili, ku masamba ya mumana, mu calo ca Kanaani. E co akabanga ka Yordani kaali, kuli wene, “ku lubali lumbi.”—NW.
17. (a) Kukanakonkana nshi kwatunganishiwa uko bamo basontako mu fipandwa fibili ifya kubalilapo ifya Ukutendeka? (b) Mulandu nshi uwa citendekelo ku cimoneka kupusana?
17 Mu kulundapo, inshila intu ukulondolola kucitilwamo kuti yatungulula ku cimoneko kupilika. Pa Ukutendeka 1:24-26, Baibolo ilangililo kuti ifinama fyabumbilwe pa ntanshi ya muntu. Lelo pa Ukutendeka 2:7, 19, 20, imoneko kulando kuti umuntu abumbilwe pa ntanshi ya finama. Mulandu nshi uwa bupusano? Pantu ifyalembwa fibili ifya bubumbo filanda pali bwene ukufuma ku mimwene ibili iyapusanako. Ica kubalilapo cilondolola ububumbo bwa myulu ne sonde na conse icabamo. (Ukutendeka 1:1–2:4) Ica cibili cipampamina pa bubumbo bwa luko lwa muntunse no kuponena kwa buko mu lubembu.—Ukutendeka 2:5–4:26.
18. Ni shani twingawikishanya icimoneko bupusano pa kati ka fyalembwa fibili ifya bubumbo mu fipandwa fya kubangilila ifya Ukutendeka?
18 Icalembwa ca kubalilapo cakuulwa mu kukonkana kwa nshita, kwakanishiwa mu “nshiku” mutanda ishakonkana. Ica cibili calembwa mu kukonkana kwa kucindama kwa fishinka fikalamba. Pa numa ya fyebo fipi ifya ntendekelo, ciya mu kubamo ukupelulula ku kubumbwa kwa kwa Adamu, apo wene no lupwa lwakwe babo mutwe wa lyashi uwa fyakonkapo. (Ukutendeka 2:7) Ifyebo fimbi lyene fyaletwako nge fyo filekabilwa. Tusambililo kuti pa numa ya kubumbwa kwakwe Adamu aali no kwikala mwi bala lya Edene. E co ukulima kwe bala lya Edene nomba kwalumbulwa. (Ukutendeka 2:8, 9, 15) Yehova aeba Adamu ukwinika “inama yonse iya mpanga, ne cuni conse ica mu lwelele.” Nomba, lyene, ni nshita ya kulumbulo kuti “Yehova Lesa abumbile ku mushili” ifi fibumbwa fyonse, nangu cingatila ukubumbwa kwa fiko kwatendeke kale pa ntanshi Adamu talamoneka pa cisebele.—Ukutendeka 2:19; 1:20, 24, 26.
Belenge Calembwa mu Kusakamana
19. Cinshi cimoneka icimfulunganya cabako mu calembwa ca Baibolo ica kucimfya kwa Yerusalemu?
19 Inshita shimo, conse fye icikabilwa ku kupikulula ifimoneko kupilika caba kubelenga icalembwa mu kusakamana no kupelulula pa fyebo fipayanishiwe. Uyu e mulandu lintu tulanguluka ukucimfya kwa Yerusalemu ku bena Israele. Yerusalemu atantikwe ngo lubali lwa bupyani bwa kwa Benyamini, lelo tubelengo kuti umukowa wa kwa Benyamini tawali na maka ya kucimfya wene. (Yoshua 18:28; Abapingushi 1:21) Na kabili tubelengo kuti Yuda taali na maka ya kucimfya Yerusalemu—kwati aali ulubali lwa bupyani bwa mukowa. Mu kukonkapo, Yuda acimfishe Yerusalemu, ukuoca no mulilo. (Yoshua 15:63; Abapingushi 1:8) Imyanda ya myaka pa numa, nangu cibe fyo, Davidi na kabili alembwa ngo walecimfya Yerusalemu.—2 Samwele 5:5-9.
20, 21. Pa kubebeta mu kusakamanishisha ifyebo fyonse ifyalinga, cinshi ciletwako lintu ilyashi lya kale ilya kucandila kwa ciHebere ukwa musumba wa Yerusalemu?
20 Pa kumona kwa ntanshi, ici conse pambi kuti camoneka ica kufulunganya, lelo mu cituntulu takwaba ukupilika. Na kuba, umupaka pa kati ka bupyani bwa kwa Benyamini no bwa kwa Yuda bwakunkulwike mu Mupokapoka wa Hinomu, ukupulinkana mu musumba wa pa kale uwa Yerusalemu. Pa numa icaitilwe Umusumba wa kwa Davidi mu cituntulu wali cifulo ca kwa Benyamini, kwati fye fintu Yoshua 18:28 alanda. Lelo cili icaenekelwo kuti umusumba wa Bena Yebusi uwa Yerusalemu watanukile ukucilinganya Umupokapoka wa Hinomu kabili muli fyo ukwingila mu cifulo ca kwa Yuda, e pa kuti Yuda, na o, aali no kulwa ukulwisha abekashi ba ciko abena Kanaani.
21 Benyamini taali na maka ya kucimfya umusumba. Pa kashita kamo, Yuda acimfishe Yerusalemu no kuoca. (Abapingushi 1:8, 9) Lelo ifita fya kwa Yuda mu kumonekesha fyalitwalilile, na bamo abekashi ba kubalilapo bapokolwele cipya cipya umusumba. Pa numa, bapangile ukukaanya kunono ukwa kuti nangu ni Yuda nelyo Benyamini tabali na kufumyapo. Muli fyo, abena Yebusi batwalilile mu Yerusalemu ukufikila Davidi acimfishe umusumba imyanda ya myaka pa numa.
22, 23. Ni ani asendele icimuti ca kucushiwilwapo ica kwa Yesu ukuya ku cifulo ca kuputunkanishiwa?
22 Twakumanya ica kumwenako ca cibili mu Malandwe. Ukukuma ku kutungululwa kwa kwa Yesu ku mfwa yakwe, mwi Landwe lya kwa Yohane tubelengo kuti: “Asendele ne [cimuti ca kucushiwilwapo, NW] umwine, no kuya.” (Yohane 19:17) Nangu cibe fyo, muli Luka tubelengo kuti: “Nomba pa kumusenda, baikete Simone umwina Kurene, uwalefuma mu mpanga, bamutwike cimuti [ca kucushiwilwapo, NW] ku kucisenda pa numa ya kwa Yesu.” (Luka 23:26) Bushe Yesu asendele icibombelo ca mfwa yakwe, nelyo ni Simone amusendeleko?
23 Ku kutendekelako, Yesu mu kumonekesha aisendele icimuti ca kucushiwilwapo, nga fintu Yohane alumbula. Lelo pa numa, nga fintu Mateo, Marko, na Luka bacitilo bunte, Simone wa ku Kurene apeelwe umulimo wa kusendela wene umulundu washeleko ukuya ku cifulo ca kuputunkanya.
Ubushinino bwa Kuikalila
24. Mulandu nshi tatupapila ku kusanga ukukanakonkana kumo ukumoneka muli Baibolo, lelo cinshi ico tatulingile kusondwelela ukufuma kuli ici?
24 Ca cine, kwalibako ukukanakonkana kumo ukumoneka mu Baibolo ukwayafya ukuwikishanya. Lelo tatulingile ukucipokelelo kuti kwaba kupilika kwabulo kushininkisha. Ilingi line caba fye mulandu wa kupelebela kwa fyebo fyakumanina. Baibolo ipayanya ukwishiba kwakumanina ku kufikilisha ukukabila kwesu ukwa ku mupashi. Lelo nga ca kuti yali no kutupeela ifyebo fyonse pa lwa ca kucitika icili conse calumbulwa, kuti caba ni laibrari wakulisha, uushingafyambatwa, ukucila pa wapepuka, volyumu wayanguka ukusenda untu twakwata ilelo.
25. Cinshi Yohane alanda pa calembwa ca butumikishi bwa kwa Yesu, kabili ni shani ici citwafwilisho kumfwikisha umulandu Baibolo taitupeelela ifyebo fyonse pa lwa ca kucitika icili conse?
25 Ukulanda ku lwa butumikishi bwa kwa Yesu, umutumwa Yohane alembele mu kuba no kukukumya kwa kulungamikwa ukuti: “Lelo kuli na fimbi ifingi ifyo Yesu acitile, ifyo afilembwa cimo cimo, ndetila na pano isonde pene nga tapengaba na ncende ku mabuku ayengalembwa.” (Yohane 21:25) Kabili kuti caba icacilapo ukukanacitika ukulemba ifyebo fyonse ifya lyashi lya kale ilyalepa ilya bantu ba kwa Lesa ukufuma ku fikolwe ukufika ku cilonganino ca Bwina Kristu ica mwanda wa myaka wa kubalilapo!
26. Baibolo yakwatamo ifyebo fyakumanina kuli ifwe ku kushininkisha ulwa cishinka nshi icacindama?
26 Mu cishinka, Baibolo yaba cipesha mano ca kukamununa. Yakwatamo ifyebo fyakumanina ku kutulenga ukwishiba yene nge yacila pa kuba fye icitabo ca buntunse. Ukulekanalekana ukuli konse kuntu yakwata kushininkisho kuti bakalemba baali mu cine cine inte shaikalila. Pa lubali lumbi, ukwikatana kwapulamo ukwa Baibolo—kuntu tukalanshanya mu fyebo fyalundwapo mu cipandwa ca ku ntanshi—kulangisha ukwabulo kutwishika konse ukwa ntulo ya iko iya bulesa. Yaba cebo ca kwa Lesa, te ca muntu.
[Amepusho]
[Amashiwi pe bula 89]
Ifimoneka ukupusana muli Baibolo fishininkisho kuti bakalemba baali mu cine cine inte shaikalila
[Amashiwi pe bula 91]
Ukulanguluka ukwa ifibimbilwemo ilingi line kwafwilisho kupikulula ukupilika kwatunganishiwa
[Akabokoshi pe bula 93]
“Ukupusana” Takuli na Kuba Kupilika
Kenneth S. Kantzer, uwasambilila ifya butotelo, inshita imo alangishe ifyo amalipoti yabili aya ca kucitika cimo cine yengamoneka ukupilikana lelo yonse yabili yali ya cine. Alembele ukuti: “Inshita imo iyapitapo nyina wa kwa cibusa wesu watemwikwa alipaiwe. Intanshi twaishibe ulwa mfwa yakwe ukupitila muli cibusa wacetekelwa uwacitile lipoti ukuti nyina wa kwa cibusa wesu aiminine pa cifutu ca musebo alelolela basi, apunkilwe na basi umbi uwalepita, alicenenwe icabipisha, kabili afwile amaminiti yanono pa numa.”
Mu kwangufyanya pa numa, aumfwile lipoti wapusanako nga nshi. Atila: “Twaishibe ukufuma ku mwishikulu wa mwanakashi wafwa ukuti aibimbile mu kupunkana, apooselwe ku nse ya motoka muli uyo aninine, kabili aipaiwe apo pene. Kalume aali uwashininkisha nga nshi ulwa fishinka fyakwe.
“Pa numako . . . twafwailishe pa lwa kumfwana. Twaishibe ukuti nakulu alelolela basi, alipunkilwe kuli basi umbi, kabili alicenenwe icabipisha. Asendelwe na motoka umbi uwalepita kabili mu kwangufyanya atwelwe ku cipatala, lelo mu kupamfiwa, motoka untu asendelwemo ukuya ku cipatala apunkene na motoka umbi. Apooselwe ku nse ya motoka no kufwila apo pene.”1
Ee, ifyalembwa fibili ifya ca kucitika cimo cine pambi fyonse fibili kuti fyaba ifya cine nangu cingati kuti fyamoneka ukukanasuminishanya kuli cimo ne cinankwe. Ici inshita shimo e fiba umulandu na Baibolo. Inte shaikalila kuti shalondolola ifyebo fyapusanako pa lwa ca kucitika cimo cine. Mu cifulo ca kuba ica kupilika, nangu cibe fyo, cintu balemba caba ca kwafwilisha, kabili nga twabuula ifyalembwa fyonse mu kulanguluka, tukwata ukumfwikisha kwawaminako ukwa cacitike.
