Kapitulo 8

Siyensiya: Nakapamatuod ba Kini nga Sayop ang Bibliya?

Niadtong 1613 ang Italyanong siyentista nga si Galileo nagmantala sa usa ka sinulat nga hiilhang “Letters on Sunspots.” Niini, siya nagpresentar sa ebidensiya nga ang yuta nagtuyok libot sa adlaw, inay kay ang adlaw libot sa yuta. Sa pagbuhat niini, siya nagpalihok sa usa ka serye sa mga hitabo nga sa kataposan nagdala kaniya atubangan sa Romano Katolikong Inkisisyon ubos sa “init nga suspetsa sa erehiya.” Sa kaulahian siya napugos sa “pagbakwi.” Ngano nga ang ideya nga ang yuta nagtuyok libot sa adlaw giisip nga erehiya? Tungod kay ang mga nag-akusar kang Galileo nangangkon nga kini sukwahi sa kon unsa ang giingon sa Bibliya.

1. (Ilakip ang introduksiyon.) (a) Unsa ang nahitabo sa dihang si Galileo nagsugyot nga ang yuta nagtuyok libot sa adlaw? (b) Bisan pa nga ang Bibliya dili usa ka basahon sa siyensiya, unsa ang atong makaplagan kon itandi nato kini uban sa modernong siyensiya?

 KINI katap nga gituhoan karon nga ang Bibliya dili siyentipikonhon, ug ang pipila nagpunting sa kasinatian ni Galileo sa pagpamatuod niini. Apan mao ba kini ang kaso? Sa pagtubag nianang pangutana, hinumduman nato nga ang Bibliya usa ka basahon sa tagna, kasaysayan, pag-ampo, kasugoan, tambag, ug kahibalo mahitungod sa Diyos. Wala kini mag-angkon nga usa ka siyentipikonhong basahon. Bisan pa niana, kon ang Bibliya nagtandog sa siyentipikonhong mga butang, ang gipamolong niini sa bug-os husto.

 Ang Atong Planetang Yuta

2. Sa unsang paagi ang Bibliya naghubit sa puwesto sa yuta sa wanang?

² Palandonga, pananglitan, kon unsa ang giingon sa Bibliya mahitungod sa atong planeta, ang yuta. Sa basahon sa Job, mabasa nato: “[Ang Diyos] nagbuklad sa amihan latas sa dapit nga walay sulod, nga nagbitay sa yuta sa wala.” (Job 26:7) Itandi kini uban sa pahayag ni Isaias, sa dihang siya miingon: “Adunay Usa kinsa nagpuyo ibabaw sa lingin sa yuta.” (Isaias 40:22) Ang hulagway nga nagpasabot sa usa ka lingin nga yuta ‘nga nagbitay sa wala’ sa “dapit nga walay sulod” lig-ong nagpahinumdom kanato sa mga retrato nga gikuha sa mga astronaut sa lingin nga yuta nga naglutaw sa usa ka dapit nga walay sulod.

3, 4. Unsa ang tuyok sa tubig sa yuta, ug unsa ang giingon sa Bibliya niini?

³ Palandonga, usab, ang katingad-ang tuyok sa tubig sa yuta. Mao kini ang hubit sa Compton’s Encyclopedia kon unsa ang nahitabo: “Ang tubig . . . moalisngaw gikan sa nawong sa kadagatan ngadto sa atmospera . . . Ang kanunay naglihok nga hutuhot sa kahanginan sa atmospera sa yuta nagdala sa basabasa nga hangin ngadto sa ilaya. Sa dihang mabugnaw na ang tubig, ang inalisngaw mahimong dasok aron sa pagporma sa gagmay nga mga tulo sa tubig. Kasagaran makita kini ingon nga mga panganod. Naandan nga ang gagmay nga mga tulo sa tubig magkatingob sa pagporma ug ulan. Kon ang atmospera labihan ka bugnaw ra, ang manipis nga niyebe mao ang  maporma inay kay sa ulan. Sa bisan hain nga hitabo, ang tubig nga nagpanaw gikan sa dagat mga gatosan o bisan mga linibo ka milya ang gilay-on mahulog sa nawong sa yuta. Niini kini matigom sa kasapaan o motuhop sa yuta ug mosugod sa panaw niini balik sa dagat.”¹

⁴ Kining kahibudnganang palakaw, nga nagpahinabo sa kinabuhi sa mamalang yuta nga posible, maayo kaayong pagkahubit mga 3,000 ka tuig kanhi sa yano, madayganong mga termino sa Bibliya: “Ang tanang mga sapa nagdagayday ngadto sa dagat, apan ang dagat wala mapuno; balik ngadto sa dapit diin nagdagayday ang mga sapa kini mamalik sa pagdagayday na usab.”​—Ecclesiastes 1:7, The New English Bible.

5. Sa unsang paagi ang komento sa salmista mahitungod sa kasaysayan sa kabukiran sa yuta talagsaong nunot sa panahon?

⁵ Tingali, mas kahibudnganan pa ang panabot sa Bibliya sa kasaysayan sa kabukiran. Nia ang giingon sa usa ka basahon sa geolohiya: “Gikan sa Una-Cambrian nga mga panahon hangtod sa pagkakaron, ang walay hunong nga palakaw sa katukuran ug kagun-oban sa kabukiran nagpadayon. . . . Wala lamang ang kabukiran nagtubo sa kahiladman sa nahanaw nang kadagatan, apan kini sagad nalubong sa hataas nga panahon tapos sa pagkaporma niini, ug unya nagtubo na usab.”² Itandi kini uban sa balaknon nga sinultihan sa salmista: “Uban sa lalom nga katubigan gitabonan mo [ang yuta] sama sa usa ka bisti. Ang katubigan anaa sa ibabaw sa mismong kabukiran. Ang kabukiran nagpadayon sa pagsaka, ang kapatagan sa walog nagpadayon sa pagkanaog​—ngadto sa dapit nga gipahaluna nimo alang kanila.”​—Salmo 104:​6, 8.

“Sa Sinugdan”

6. Unsang pahayag sa Bibliya ang harmonya uban sa karon siyentipikonhong mga teoriya mahitungod sa sinugdan sa uniberso?

⁶ Ang kinaunahang bersikulo sa Bibliya nagpahayag: “Sa sinugdan ang Diyos naglalang sa mga langit ug sa yuta.” (Genesis 1:1) Ang mga obserbasyon mitultol sa  mga siyentista sa teoriya nga ang materyal nga uniberso sa pagkamatuod may sinugdan. Wala kini naglungtad na sa tanang panahon. Ang astronomo nga si Robert Jastrow, usa ka agnostiko sa relihiyosong mga butang, misulat: “Ang mga detalye nagkalahi, apan ang lintunganay nga mga elemento sa astronomikanhon ug biblikanhon nga mga talaan sa Genesis managsama: ang talikala sa mga hitabo nga nagsangko sa tawo misugod sa kakalit ug kahinali sa usa ka tinong punto sa panahon, sa usa ka kilab sa kahayag ug enerhiya.”³

7, 8. Bisan pa wala nag-admiter sa papel sa Diyos niining butang, napugos sa pag-admiter sa unsa ang daghang mga siyentista mahitungod sa sinugdan sa uniberso?

⁷ Tinuod, daghang mga siyentista, samtang nagtuo nga ang uniberso adunay sinugdan, wala nagdawat sa pahayag nga ang “ang Diyos naglalang.” Bisan pa niana, ang pipila karon nag-admiter nga kini malisod ang dipagtagad sa ebidensiya sa usa ka matang sa intelihensiya nga nagpaluyo sa tanang butang. Ang propesor sa pisika nga si Freeman Dyson nagkomento: “Sa dugang nga ako nagsusi sa uniberso ug nagtuon sa mga detalye sa arkitektura niini, dugang ebidensiya ang akong nakaplagan nga ang uniberso sa usa ka diwa nahibalong daan nga kita mangabot.”

⁸ Si Dyson nagpadayon sa pag-admiter: “Ingon nga usa ka siyentista, nabansay sa pamatasan sa hunahuna ug sinultihan sa ikakawhaan ka siglo inay kay sa ikanapulog-walo, wala ako mag-angkon nga ang arkitektura sa uniberso nagpamatuod sa paglungtad sa Diyos. Nag-angkon lamang ako nga ang arkitektura sa uniberso konsistente uban sa panaghap nga ang hunahuna nagdulag hinungdanong papel sa kalihokan niini.”⁴ Ang iyang komento dayag nga nagpakita sa matahapon nga tinamdan sa atong panahon. Apan sa paghiklin nianang katahap, ang usa makamatikod nga adunay talagsaong harmonya taliwala sa modernong siyensiya ug sa pahayag sa Bibliya nga “sa  sinugdan ang Diyos naglalang sa mga langit ug sa yuta.”​—Genesis 1:1.

Kahimsog ug Kasanihan

9. Sa unsang paagi ang balaod sa Bibliya mahitungod sa makatakod nga sakit sa panit nagbanaag sa praktikal nga kaalam? (Job 12:​9, 16a)

⁹ Palandonga ang pagkobre sa Bibliya sa laing natad: kahimsog ug kasanihan. Kon ang usa ka Israelita adunay sakit sa panit nga gidudahan nga sanla, siya pinigon. “Sa tanang mga adlaw nga ang sakit anaa kaniya siya mahimong mahugaw. Siya dili mahinlo. Siya magapuyo nga mag-inusara. Sa gawas sa kampo ang iyang puloy-anang dapit.” (Levitico 13:46) Bisan ang nainpektar nga mga bisti gisunog. (Levitico 13:52) Niadtong mga adlawa, kini epektibo nga paagi sa pagsanta sa pagtakod sa sakit.

10. Sa unsang paagi ang daghan sa ubang kayutaan makabenepisyo sa pagsunod sa tambag sa Bibliya mahitungod sa kahindikan?

¹⁰ Ang lain importante nga balaod maylabot sa paghipos sa tawhanong hugaw, nga kinahanglan ilubong gawas sa kampo. (Deuteronomio 23:​12, 13) Walay duhaduha kining balaod nagluwas sa Israel gikan sa daghang mga balatian. Bisan karon, ang grabe nga mga suliran sa kahimsog gipahinabo sa ubang kayutaan sa dili hustong paghipos sa tawhanong hugaw. Kon ang katawhan sa maong kayutaan mosunod pa lamang sa balaod nga sinulat linibo ka tuig na kanhi sa Bibliya, magmaarang-arang ang ilang kahimsog.

11. Unsang tambag sa Bibliya sa mental nga kahimsog ang nakaplagan nga praktikal?

¹¹ Ang hataas nga sukdanan sa kahindikan sa Bibliya naglakip bisan pa sa mental nga kahimsog. Ang usa ka  proverbio sa Bibliya nagkanayon: “Ang usa ka kalma nga kasingkasing mao ang kinabuhi sa unodnong organismo, apan ang kasina mao ang kadunotan sa kabukogan.” (Proverbio 14:30) Sa bag-o pang mga tuig, ang medikal nga panukiduki nagpasundayag nga ang atong pisikal nga kahimsog sa pagkatinuod apektado sa atong mental nga tinamdan. Pananglitan, si Doktora C. B. Thomas sa Unibersidad sa Johns Hopkins mituon sa kapin sa usa ka libo ka graduwado latas sa usa ka hugna sa panahon sa 16 ka tuig, nga nagbagay sa ilang sikolohikanhong mga kinaiya uban sa ilang pagkamatakdan sa balatian. Usa ka butang namatikdan niya: Ang mga graduwado nga daling matakdan sa balatian mao kadtong kinsa mas masuk-anon ug mas mabalak-on ubos sa kapit-os.⁵

Unsa ang Giingon sa Bibliya?

12. Ngano nga ang Simbahang Katoliko miinsister nga ang teoriya ni Galileo mahitungod sa yuta usa ka erehiya?

¹² Kon ang Bibliya tuman ka tukma sa mga natad siyentipikonhon, ngano nga ang Simbahang Katoliko miingon nga ang pagtulon-an ni Galileo nga ang yuta nagtuyok libot sa adlaw dili kasulatanhon? Tungod kana sa interpretasyon sa mga awtoridad sa pipila ka bersikulo sa Bibliya.⁶ Husto ba sila? Basahon nato ang duha ka pasahe nga gikutlo nila ug tan-awon ta.

13, 14. Unsang mga bersikulo sa Bibliya ang sayop nga gipadapat sa Simbahang Katoliko? Ipatin-aw.

¹³ Usa ka pasahe nag-ingon: “Ang adlaw nagsilang, ang adlaw nagsalup; unya ngadto sa dapit niini kini nagdali ug didto kini nagsilang.” (Ecclesiastes 1:​5, The Jerusalem Bible) Sumala sa argumento sa Simbahan, ang mga pulong sama sa “ang adlaw nagsilang” ug “ang adlaw nagsalup” nagkahulogan nga ang adlaw, dili ang yuta, mao ang naglihok. Apan bisan pa karon kita nag-ingon nga ang adlaw nagsilang ug nagsalup, ug ang kadaghanan kanato nahibalo nga ang yuta mao ang naglihok, dili ang adlaw. Kon kita maggamit sa mga pulong sama niini, yano lamang  kita naghubit sa dayag nga lihok sa adlaw sama sa makita kini sa tawhanong maniniid. Ang magsusulat sa Bibliya nagbuhat sa susama ra.

¹⁴ Ang laing pasahe nagkanayon: “Nagpahaluna ka sa yuta sa mga patukoranan niini, nga dili matarog hangtod sa hangtod.” (Salmo 104:​5, The Jerusalem Bible) Kini giinterpretar nga nagkahulogan nga tapos sa paglalang niini ang yuta bisan kanus-a dili na malihok. Bisan pa, sa pagkamatuod, ang bersikulo nagpasiugda sa pagkapermanente sa yuta, dili sa pagkadili matarog niini. Ang yuta bisan kanus-a dili ‘matarog’ sa pagkawala, o malaglag, sama sa gilig-on sa ubang mga bersikulo sa Bibliya. (Salmo 37:29; Ecclesiastes 1:4) Kining kasulatan, usab, walay labot sa relatibo nga lihok sa yuta ug sa adlaw. Sa panahon ni Galileo, ang Simbahan, dili ang Bibliya, ang nagbabag sa libre siyentipikonhon nga panaghisgot.

Ebolusyon ug Paglalang

15. Unsa ang teoriya sa ebolusyon, ug sa unsang paagi kini nagsupak sa Bibliya?

¹⁵ Aduna, bisan pa, usa ka dapit diin ang daghan nagkanayon nga ang modernong siyensiya ug ang Bibliya desperado nga nagkabangga. Kadaghanan sa mga siyentista nagtuo sa teoriya sa ebolusyon, nga nagtudlo nga ang buhing butang naggikan sa usa ka yanong porma sa kinabuhi nga milungtad minilyon ka tuig na kanhi. Ang Bibliya, sa laing bahin, nagtudlo nga ang matag dako nga grupo sa buhing butang espesyal nga gilalang ug nagliwat lamang “sumala sa matang niini.” Ang tawo, matod niini, gilalang “gikan sa abug sa yuta.” (Genesis 1:21; 2:7) Kini usa ba ka tataw siyentipikonhong sayop sa Bibliya? Una pa kini desidihi, suod nga sud-ongon ta kon unsa ang nahibaloan sa siyensiya, batok sa kon unsa ang teoriya niini.

16-18. (a) Unsa ang usa ka obserbasyon nga gihimo ni Charles Darwin nga mitultol kaniya sa pagtuo sa ebolusyon? (b) Sa unsang paagi kita makapangatarungan nga kon unsa ang naobserbahan ni Darwin sa Kapuloan sa Galápagos wala magsupak sa kon unsa ang giingon sa Bibliya?

¹⁶ Ang teoriya sa ebolusyon gihimong popular sulod sa  miaging siglo ni Charles Darwin. Sa didto siya sa Kapuloan sa Galápagos sa Pasipiko, si Darwin kusganon nga nadani sa nagkalahi nga klase sa mga finch (mga langgam) sa nagkalainlaing kapuloan, nga gisabot niya, naggikan tanan sa usa lamang ka klase sa kagikanan. Bahin nga maylabot niining obserbasyon, siya nag-ugmad sa teoriya nga ang tanang buhing butang naggikan sa usa ka orihinal, yano nga porma. Ang nagpaluyong puwersa luyo sa ebolusyon sa taastaas nga mga linalang gikan sa ubos, nagpahayag siya, mao ang natural nga pagpili, ang pagtunhay sa labing angay nga mabuhi. Salamat sa ebolusyon, nangangkon siya, nga ang mga mananap sa yuta naugmad gikan sa mga isda, mga langgam gikan sa mga mananap nga nagkamang, ug uban pa.

¹⁷ Sa pagkamatuod, kon unsa ang naobserbahan ni Darwin niadtong hilit nga kapuloan harmonya uban sa Bibliya, nga nagtugot sa panaglahi sulod sa usa ka panguna buhi nga matang. Ang tanan nagkalainlaing rasa sa katawhan, pananglitan, naggikan sa usa ka orihinal tawhanong pares lamang. (Genesis 2:​7, 22-24) Busa kini dili butang kahibudnganan nga kadtong nagkalahi nga klase sa mga finch naggikan sa usa ka kumon nga klase sa kagikan. Apan sila nagpabilin nga mga finch. Wala sila mahimong mga banog o mga agila.

 ¹⁸ Ni ang nagkalainlaing klase sa mga finch ni sa bisan unsa pa nga nakita ni Darwin nagpamatuod nga ang tanang buhing butang, ma pating man o kanaway, elepante o wati, nagbaton sa usa ka kumon nga kagikan. Bisan pa niana, daghang mga siyentista nag-angkon nga ang ebolusyon dili na usa ka teoriya lamang apan kini usa na ka kamatuoran. Ang uban, samtang nag-ila sa mga suliran sa teoriya, nag-ingon nga bisan unsaon sila magtuo niini. Kini ang popular nga buhaton. Kita, bisan pa, nanginahanglan nga mahibalo kon ang ebolusyon ba napamatud-an na sa gilapdon nga ang Bibliya napamatud-an nga sayop.

Napamatud-an Na ba Kini?

19. Ang rekord sa fossil ba nagpaluyo sa ebolusyon o sa paglalang?

¹⁹ Sa unsang paagi ang teoriya sa ebolusyon masulayan? Ang labing dayag nga paagi mao ang pagsusi sa rekord sa fossil (nabatong linubong sa kanhiay) sa pagtino kon ang usa ka anam-anam nga kausaban ba gikan sa usa ka matang ngadto sa lain sa pagkamatuod nahitabo. Nahitabo ba kini? Wala, sama sa prangka nga giadmiter sa usa ka gidaghanon sa mga siyentista. Ang usa, si Francis Hitching, misulat: “Kon mangita ka ug mga talikala taliwala sa pangunang mga grupo sa mga mananap, yanong wala kay makita.”⁷ Pagkadayag kining kakulang sa ebidensiya sa rekord sa fossil nga ang mga ebolusyonista nagpatunghag mga kapuli sa teoriya ni Darwin sa anam-anam nga kausaban. Ang kamatuoran mao, bisan pa, nga ang hinanali nga pagpadayag sa mga matang sa mananap sa rekord sa fossil nagpaluyo sa espesyal nga paglalang kapin pa kay sa ebolusyon.

20. Ngano ang paagi sa buhi nga mga selula sa pagsanay wala nagtugot alang sa ebolusyon nga mahitabo?

²⁰ Dugang pa, si Hitching nagpakita nga ang buhing mga linalang giprograma sa pagsanay sa ilang kaugalingon nga mao ra gihapon inay kay mahimong lain. Miingon siya: “Ang buhing mga selula nagsanay sa ilang kaugalingon  uban sa halos bug-os nga katukma. Ang ang-ang sa sayop hilabihan ka diyotay nga walay hinimog-tawo nga makina ang mahimong susama niini. Apil na usab ang kinaiyang mga utlanan. Ang mga tanom makadangat sa usa ka gidak-on ug mohunong na sa pagdako pa. Ang mga langaw dili mahimong bisan unsa kondili mga langaw ra gihapon ilalom sa bisan unsa mang sirkumstansiya nga namugna na.”⁸ Ang mga mutasyon (kausaban) nga gipahinabo sa mga siyentista sa mga langaw latas sa daghang dekada napakyas sa pag-usab niini aron mahimong lain.

Ang Sinugdan sa Kinabuhi

21. Unsang konklusyon nga napamatud-an ni Louis Pasteur ang naghatag grabe nga suliran sa mga ebolusyonista?

²¹ Ang laing samag-tunok nga pangutana diin napakyas ang mga ebolusyonista sa pagtubag mao: Unsa ang sinugdan sa kinabuhi? Sa unsang paagi ang nahauna yanong porma sa kinabuhi​—gikan diin gikaingon nga kitang tanan naggikan​—naglungtad? Kasiglohan kanhi, kini  wala nagpadayag nga suliran. Kadaghanan sa katawhan niadto naghunahuna nga ang mga langaw naggikan sa nagkadugta nga karne ug ang tapok sa karaang mga nuug dihadiha mahimong mga ilaga. Apan, kapin na sa usa ka gatos ka tuig kanhi, ang Pranses nga kemiko nga si Louis Pasteur tataw nga nagpasundayag nga ang kinabuhi naggikan lamang sa nag-unang kinabuhi.

22, 23. Sumala sa mga ebolusyonista, sa unsang paagi nagsugod ang kinabuhi, apan unsa ang gipakita sa kamatuoran?

²² Busa sa unsang paagi ang mga ebolusyonista nagpatin-aw sa tuboran sa kinabuhi? Sumala sa labing popular nga teoriya, ang usa ka sulagma nga kombinasyon sa mga kemikal ug enerhiya nagpahinabo sa dihadiha nga paglungtad sa kinabuhi minilyon ka tuig na kanhi. Kumosta na man ang prinsipyo nga napamatud-an ni Pasteur? Ang The World Book Encyclopedia nagpatin-aw: “Si Pasteur nagpakita nga ang kinabuhi dili mahimong maglungtad dihadiha ubos sa kemikal ug pisikal nga mga kahimtang nga presente sa yuta karon. Binilyon ka tuig kanhi, bisan pa, ang kemikal ug pisikal nga mga kahimtang sa yuta lahi ra kaayo”!⁹

²³ Bisan pa ubos sa lahi ra kaayo nga mga kahimtang, anaa ang usa ka dakong kal-ang taliwala sa dili-buhi nga butang ug sa labing yano buhi nga butang. Si Michael Denton, sa iyang basahon Evolution: A Theory in Crisis, miingon: “Taliwala sa usa ka buhi nga selula ug sa labing hataas nga ang-ang sa dili-biyolohikal nga sistema, sama sa usa ka kristal o sa manipis nga niyebe, anaa ang usa ka kang-a nga sama ka halapad ug kalubus taman sa posible nga mahanduraw.”¹⁰ Ang ideya nga ang dili-buhi nga materyal mahimong magbaton ug kinabuhi pinaagi sa wala damha nga sulagma hilabihan ka halayo aron mahimong imposible. Ang pagpatin-aw sa Bibliya, nga ‘ang kinabuhi naggikan sa kinabuhi’  sa pagkaagi nga ang kinabuhi gilalang sa Diyos, madanihon nga harmonya sa kamatuoran.

Nganong Dili ang Paglalang

24. Bisan pa sa mga suliran sa teoriya, ngano ang kadaghanan sa mga siyentista naghawid pa gihapon sa teoriya sa ebolusyon?

²⁴ Bisan pa sa mga suliran nga kinaiya sa teoriya sa ebolusyon, ang pagtuo sa paglalang giisip karon nga dili siyentipikonhon, bisan pa ngani salikwaut. Ngano kini? Ngano nga ang usa ka awtoridad sama kang Francis Hitching, kinsa prangka nga nagpunting sa kahuyangan sa ebolusyon, nagsalikway sa ideya sa paglalang?¹¹ Si Michael Denton nagpatin-aw nga ang ebolusyon, uban sa tanang mga kapakyasan niini, magpadayon nga itudlo tungod kay ang mga teoriya maylabot sa paglalang “naglangkit sa prangka labaw-natural nga mga kawsa.”¹² Sa ato pa, ang kamatuoran nga ang paglalang naglangkit sa Maglalalang naghimo niini nga dili madawat. Dayag, nga mao kini ang matang sa nagkaylap nga pangatarungan nga nahinagbo nato sa kaso sa mga milagro: Imposible ang mga milagro tungod kay kini milagroso!

25. Unsang kahuyangan sa ebolusyon, sa siyentipikonhong pagkasulti, ang nagpakita nga kini dili usa ka balido nga kapuli sa paglalang sa pagpatin-aw sa sinugdan sa kinabuhi?

²⁵ Gawas pa, ang teoriya sa ebolusyon mismo lalom nga gidudahan sa siyentipikonhong panlantaw. Si Michael Denton nagpadayon sa pag-ingon: “Ingon nga sa sukaranan usa ka teoriya sa pagtukod-usab sa kasaysayan, [ang teoriya sa ebolusyon ni Darwin] imposible nga matino pinaagi sa pag-experimento o direkta nga pagpaniid nga normal sa siyensiya. . . . Dugang pa, ang teoriya sa ebolusyon  maylabot sa usa ka serye sa talagsaong mga hitabo, sa sinugdan sa kinabuhi, sa sinugdan sa intelihensiya ug uban pa. Ang talagsaong mga hitabo dili masubli ug dili mahimong ipailalom sa bisan unsang matang sa experimento sa pagsusi.”¹³ Ang kamatuoran mao nga ang teoriya sa ebolusyon, walay sapayan sa pagkapopular niini, puno sa mga kal-ang ug mga suliran. Wala kini maghatag sa maayong katarungan sa pagsalikway sa talaan sa Bibliya sa sinugdan sa kinabuhi. Ang kapitulo uno sa Genesis nagtagana sa kompleto rasonable nga talaan kon sa unsang paagi kining “dili masubli” “talagsaong mga hitabo” nahitabo sulod sa ‘mga adlaw’ sa paglalang nga nakatag latas sa kamilenyohan sa panahon. a

Kumosta Na Man ang Lunop?

26, 27. (a) Unsa ang giingon sa Bibliya mahitungod sa Lunop? (b) Gikan diin, sa bahin, ang mga tubig sa lunop?

²⁶ Daghan nagpunting sa lain gikaingon nga panagsupak taliwala sa Bibliya ug sa modernong siyensiya. Sa basahon sa Genesis, mabasa nato nga linibo ka tuig kanhi ang pagkadaotan sa mga tawo hilabihan nga ang Diyos nagtuyo sa paglaglag kanila. Bisan pa niana, siya naghatag instruksiyon sa matarung tawo nga si Noe sa pagtukod sa usa ka dako kahoy nga sakayan, sa usa ka arka. Unya ang Diyos nagdala sa usa ka lunop sa katawhan. Si Noe lamang ug ang iyang pamilya mao ang naluwas, uban sa mga hawas sa tanang matang sa mananap. Ang Lunop hilabihan ka dako nga “ang tanang tag-as nga kabukiran ilalom sa tibuok langit gisalanapan.”​—Genesis 7:19.

²⁷ Diin maggikan ang tanang tubig sa pagsalanap sa bug-os nga yuta? Ang Bibliya mismo nagtubag. Sayo sa palakaw sa paglalang, sa dihang ang hawan sa atmospera nagsugod pagkaporma, dihay “mga tubig . . . sa ilalom sa hawan” ug “mga tubig . . . sa ibabaw sa hawan.” (Genesis  1:7; 2 Pedro 3:5) Sa dihang miabot ang Lunop, ang Bibliya nag-ingon: “Ang mga ganghaan sa tubig sa mga langit nabuswang.” (Genesis 7:11) Dayag, nga ang “mga tubig . . . sa ibabaw sa hawan” nahulog ug nagtagana sa dakong tubig alang sa lunop.

28. Sa unsang paagi ang karaang mga alagad sa Diyos, lakip kang Jesus, nag-isip sa Lunop?

²⁸ Ang modernong mga basahon may hilig sa dipagtuo sa usa ka unibersohanon nga lunop. Busa mangutana kita: Ang Lunop ba usa lamang ka tinumutumo, o kini ba nahitabo gayod? Una pa tubagon kini, matikdan nato nga ang ulahing mga magsisimba ni Jehova midawat sa Lunop ingon nga matuod nga kasaysayan; wala sila mag-isip niini nga tinumutumo. Sila Isaias, Jesus, Pablo, ug Pedro lakip niadtong kinsa naghisgot niini ingon nga butang nahitabo gayod. (Isaias 54:9; Mateo 24:​37-39; Hebreohanon 11:7; 1 Pedro 3:​20, 21; 2 Pedro 2:5; 3:​5-7) Apan adunay mga pangutana nga kinahanglan tubagon mahitungod niining unibersohanon nga Lunop.

Ang mga Tubig sa Lunop

29, 30. Unsang mga kamatuoran mahitungod sa abiyo sa tubig sa yuta ang nagpakita nga posible ang Lunop?

²⁹ Una, dili ba ang ideya sa bug-os nga yuta nga gilunopan hilabihan ra? Dili. Sa pagkamatuod, sa pipila ka gilapdon ang yuta sa gihapon gilunopan. Kapitoan ka porsiyento niini gitabonan sa tubig ug 30 porsiyento lamang ang mamalang yuta. Dugang pa, 75 porsiyento sa tab-ang tubig sa yuta natrangkahan sa nabagtok nga yelo ug sa nagtabon nga yelo sa mga polo. Kon kining tanang yelo matunaw, ang nibel sa dagat mahimong mas hataas. Ang mga siyudad sama sa New York ug Tokyo mahanaw.

³⁰ Dugang pa, nag-ingon ang The New Encyclopœdia Britannica: “Ang kasarangan nga giladmon sa tanang kadagatan gibanabana nga 3,790 ka metro (12,430 ka pie), usa ka numero nga taas ra kaayo kay sa kasarangan nga gihabogon sa yuta ibabaw sa nibel sa dagat, nga 840 ka  metro (2,760 ka pie). Kon ang kasarangan nga giladmon padaghanon pinaagi sa kalapdon sa nawong niini, ang gidak-on sa Dagat sa Kalibotan maoy 11 ka beses sa gidak-on sa yuta ibabaw sa nibel sa dagat.”¹⁴ Busa, kon ang tanang butang patagon​—kon ang kabukiran patagon ug ang lalom nga mga hulpa sa dagat pun-on​—ang dagat motabon sa bug-os nga yuta sa giladmon nga linibo ka metro.

31. (a) Alang sa Lunop nga mahitabo, unsa man ang kahimtang sa una-Lunop nga yuta? (b) Unsa ang nagpakita nga kini posible nga ang kabukiran mas mubo ug ang mga hulpa sa dagat mas mabaw una pa ang Lunop?

³¹ Alang sa Lunop nga mahitabo, ang una-Lunop nga mga hulpa sa dagat kinahanglan mas mabaw, ug ang kabukiran mas mubo kay sa kon unsa kini karon. Posible ba kini? Buweno, ang usa ka basahon nagkanayon: “Diin ang kabukiran sa kalibotan karon makapalipong sa kahabogon, ang kadagatan ug ang kapatagan sa makausa, minilyon ka tuig kanhi, miinat sa usa ka patag nga makapasum-ol. . . . Ang kalihokan sa mga plata sa kontinente nagpahinabo sa yuta sa pag-alsa sa mga gitas-on diin ang labing malahutayon lamang sa mga mananap ug mga tanom ang mahimong mabuhi ug, sa pikas nga bahin, sa pag-unlod ug mahiluna sa tinago nga katahom sa ilalom sa nawong sa dagat.”¹⁵ Sanglit ang kabukiran ug ang mga hulpa sa dagat nagsaka-kanaog, dayag kini nga sa usa ka panahon ang kabukiran dili sama ka hatag-as kon sa unsa kini karon ug ang dakong mga hulpa sa dagat dili sama ka lalom.

32. Unsa ang nahitabo sa mga tubig sa Lunop? Ipatin-aw.

³² Unsa ang nahitabo sa mga tubig tapos sa Lunop? Kini gipaawas ngadto sa mga hulpa sa dagat. Sa unsang paagi? Ang mga siyentista nagtuo nga ang mga kontinente nahaluna sa dakong mga plata. Ang kalihokan niining mga plata makapahinabo sa mga kausaban  sa nibel sa nawong sa yuta. Sa ubang mga dapit karon, adunay dakong mga dalama ilalom sa tubig kapin sa napulo ka kilometro [kapin sa 10 km] ang giladmon sa mga utlanan sa plata.¹⁶ Dayag nga​—tingali gipahinabo sa Lunop mismo​—ang mga plata milihok, ang kahiladman sa dagat naunlod, ug ang dakong mga trensera nabuksan, nga nagtugot sa tubig nga mahubas sa yuta. b

Mga Ilhanan sa Lunop?

33, 34. (a) Unsang ebidensiya ang napanag-iya na sa mga siyentista nga mahimong ebidensiya alang sa Lunop? (b) Makatarunganon ba ang pag-ingon nga mahimong sayop ang pagbasa sa ebidensiya sa mga siyentista?

³³ Kon tugtan nato nga ang usa ka dakong lunop mahimong nahitabo, ngano ang mga siyentista wala makakaplag ug mga ilhanan niini? Tingali nakakaplag sila, apan sila nag-interpretar sa ebidensiya sa lain nga paagi. Pananglitan, ang ortodoxo nga siyensiya nagtudlo nga ang nawong sa yuta nausab sa porma sa daghang mga dapit pinaagi sa gamhanang glacier (yelo) sulod sa usa ka serye sa mga panahon sa yelo. Apan ang dayag nga ebidensiya sa kalihokan sa yelo mahimo usahay nga resulta sa aksiyon sa tubig. Nan, lagmit nga ang pipila ka ebidensiya sa Lunop sayop nga gibasa nga ebidensiya sa panahon sa yelo.

 ³⁴ Ang susamang mga sayop nahimo. Mahitungod sa panahon kanus-a ang mga siyentista nag-ugmad sa ilang teoriya sa mga panahon sa yelo, mabasa nato: “Sila nakakaplag sa mga panuigon sa yelo sa tagsa ka hugna sa geolohikanhong kasaysayan, agig subay sa pilosopiya sa pagkasama. Ang maampingong pagsusi usab sa ebidensiya ning bag-ong mga tuig, bisan pa, nagsalikway sa daghan niining mga panahon sa yelo; ang mga pormasyon nga kanhi giila ingon nga glacial nga katiguman sa yuta, bato ug uban pa giinterpretar usab ingon nga mga hapnig nga gipahaluna sa mga agos sa lapok, mga pagpangatumpag sa ilalom sa dagat ug sa lapokong mga sulog: ang mga dahili sa lapokong tubig nga nagdalag binanlas, balas ug graba ngadto sa kahiladman sa lalom nga dagat.”¹⁸

35, 36. Unsang ebidensiya sa rekord sa fossil ug sa geolohiya ang mahimong maylabot sa Lunop? Ipatin-aw.

³⁵ Ang laing ebidensiya alang sa Lunop dayag nga naglungtad sa rekord sa fossil. Sa usa ka panahon, sumala niining rekord, ang dakong samag-sable ug ngipon nga mga tigre nag-ukoy sa ilang tukbonon sa Europa, ang mga kabayo nga mas dako pa kay sa bisan unsa karon nga buhi naglaaglaag sa Amihanang Amerika, ug ang dako kaayo nga mga elepante nanghugpa sa Siberia. Unya, libot sa kalibotan, ang mga matang sa mga mananap nga sus-an nahanaw ra. Sa samang panahon, adunay usa ka hinanali nga kausaban sa klima. Mga tinagpulo ka linibo sa dako kaayo nga mga elepante ang namatay ug kalit nga nabagtik sa katugnaw sa Siberia. c Si Alfred Wallace, usa ka iladong  katalirungan ni Charles Darwin, nagpalandong nga ang maong susama ka kanat nga kalaglagan gipahinabo sa pipila ka talagsaong hitabo sa tibuok kalibotan.¹⁹ Daghan ang nangatarungan nga kining hitabo mao ang Lunop.

³⁶ Mitimaan ang usa ka editoryal sa magasin nga Biblical Archaeologist: “Importante nga hinumduman nga ang sugilanon sa usa ka dakong lunop usa sa labing kanat nga mga tradisyon sa tawhanong kultura . . . Bisan pa niana luyo sa labing karaang mga tradisyon nga nakaplagan sa mga tinubdan sa Haduol nga Silangan, aduna gayod usa ka aktuwal nga lunop nga hilabihan ka dako nga penetsahan gikan sa usa sa mga hugna sa panahon sa abunda nga ulan . . . daghang mga linibo ka tuig kanhi.”²⁰ Ang mga hugna sa panahon sa abunda nga ulan maoy mga panahon kanus-a ang nawong sa yuta mas basa kay sa karon. Ang mga lanaw sa tab-ang tubig libot sa kalibotan mas dako kanhi. Kini usa ka teoriya nga ang kabasa gipahinabo sa durong mga ulan nga nalangkit uban sa kataposan sa mga panahon sa yelo. Apan ang uban nagsugyot nga sa usa ka okasyon, ang hilabihan ka basa sa nawong sa yuta resulta sa Lunop.

Ang Katawhan Wala Malimot

37, 38. Sa unsang paagi ang usa ka siyentista nagpakita nga, sumala sa ebidensiya, ang Lunop mahimong nahitabo, ug sa unsang paagi kita nahibalo nga kini nahitabo?

³⁷ Ang propesor sa geolohiya nga si John McCampbell makausa misulat: “Ang lintunganay nga kalahian taliwala  sa Biblikanhong kalaglagan [sa Lunop] ug sa ebolusyonaryo nga unipormitaryanismo dili tungod sa pinasukad-hitabo nga kasayuran sa geolohiya kondili sa interpretasyon sa maong kasayuran. Ang interpretasyon nga gipalabi nag-agad ug dako sa kasinatian ug sa mga dahum-daan sa indibiduwal nga estudyante.”²¹

³⁸ Nga ang Lunop tinuod nga nahitabo makita sa kamatuoran nga ang katawhan wala makalimot niini. Libot sa kalibotan, sa mga dapit nga halagyo ra sama sa Alaska ug sa Kapuloan sa Habagatang Kadagatan, adunay karaang mga sugilanon mahitungod niini. Ang nitibo, una-Columbus nga mga buhilaman sa Amerika, maingon man sa Karaang mga Lumulupyo sa Australia, tanan adunay mga sugilanon mahitungod sa Lunop. Samtang ang pipila sa mga talaan nagkalahi sa detalye, ang pasukaranang kamatuoran nga ang yuta gilunopan ug pipila lamang ka tawo ang naluwas sa usa ka hinimog-tawo nga sakayan makita sa halos tanang bersiyon. Ang bugtong katin-awan alang sa maong kanat nga pagdawat mao nga ang Lunop usa ka hitabo sa kasaysayan. d

39. Unsang dugang pruweba ang nakita nato sa kamatuoran nga ang Bibliya mao ang Pulong sa Diyos, dili sa tawo?

³⁹ Busa, sa hinungdanong mga bahin ang Bibliya harmonya uban sa modernong siyensiya. Diin adunay panagsupak taliwala sa duha, ang ebidensiya sa mga siyentista kwestiyonable. Diin sila nagkauyon, ang Bibliya sagad labihan ka tukma nga kinahanglan motuo kita nga kini nakabaton sa kasayuran niini gikan sa usa ka labaw-tawhanon nga intelihensiya. Sa pagkamatuod, ang panag-uyon sa Bibliya uban sa napamatud-an nga siyensiya nagtagana sa dugang ebidensiya nga kini pulong sa Diyos, dili sa tawo.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Kahon sa panid 105]

“Gikan sa Abug”

Ang “The World Book Encyclopedia” nagtaho: “Ang tanang kemikal nga mga elemento nga naghimo sa tanan buhi nga mga butang makita usab sa dili-buhi nga mga butang.” Sa ato pa, ang pasukaranang mga kemikal nga naghimo sa buhi nga mga organismo, lakip sa tawo, makaplagan usab sa yuta mismo. Kini harmonya uban sa pahayag sa Bibliya: “Ug si Jehova nga Diyos nagpadayon sa pag-umol sa tawo gikan sa abug sa yuta.”​—Genesis 2:7.

[Kahon sa panid 107]

‘Sa Dagway sa Diyos’

Ang uban nagpunting sa pisikal nga kasamahan taliwala sa tawo ug sa pipila sa mga mananap sa pagpamatuod sa ilang relasyon. Kinahanglan mouyon sila, bisan pa, nga ang mental nga mga kapasidad sa tawo mas labaw kay sa bisan hain nianang mananap. Ngano nga ang tawo aduna sa katakos sa paghimog mga plano ug sa pag-organisar sa kalibotan libot kaniya, sa kapasidad alang sa gugma, sa usa ka hataas nga intelihensiya, sa usa ka tanlag, ug sa usa ka hunahuna sa kagahapon, sa karon, ug sa umaabot? Ang ebolusyon dili makatubag niini. Apan ang Bibliya nagtubag niini, sa dihang kini nag-ingon: “Ang Diyos nagpadayon sa paglalang sa tawo diha sa iyang dagway, sa dagway sa Diyos siya naglalang kaniya.” (Genesis 1:27) Kon mahitungod na sa mental ug moral nga mga katakos ug mahimo sa tawo, siya usa ka larawan sa iyang langitnong Amahan.

[Hulagway sa panid 99]

Ang hubit sa Bibliya nga ang yuta nagbitay sa kawanangan nahauyon kaayo uban sa kon unsa ang gitaho nga nakita sa mga astronaut

[Hulagway sa panid 102]

Ang Bibliya wala nalangkit sa pag-ingon kon ang yuta ba nagtuyok libot sa adlaw o ang adlaw ba nagtuyok libot sa yuta

[Hulagway sa panid 112, 113]

Kon ang yuta patagon pa, nga walay kabukiran o kahiladman, kini sa bug-os tabonan sa lalom nga haklap sa tubig

[Hulagway sa panid 114]

Ang dako kaayo nga mga elepante nakaplagan nga kalit nabagtik sa katugnaw tapos sa ilang kamatayon

[Hulagway sa panid 115]

Si Louis Pasteur nagpamatuod nga ang kinabuhi mahimong maggikan lamang sa naglungtad nang kinabuhi

[Diagram/Hulagway sa panid 109]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Bibliya nagpresentar sa tukmang hubit sa tuyok sa tubig sa yuta