Paglalang

Kahubitan: Ang paglalang, ingon sa gipatin-aw diha sa Bibliya, nagakahulogan nga ang Labing Gamhanang Diyos nagdesinyo ug nagpatungha sa uniberso, apil na ang ubang espiritung mga persona ug tanang pasukaranang mga matang sa kinabuhi ibabaw sa yuta.

Niining moderno, siyentipikanhong kalibotan, makataronganon ba nga motuo diha sa paglalang?

“Ang mga balaod sa kinaiya sa uniberso maoy tukma kaayo mao nga kita dili malisdan sa pagtukod ug sakyanan sa wanang aron sa paglupad ngadto sa bulan ug maorasan ang maong panaw nga eksakto ang usa ka tibhang sa usa ka gutling. Kining mga balaora aduna gayoy nagmugna.”—Gikutlo gikan kang Wernher von Braun, kinsa dakog kalabotan sa pagpadalag Amerikanong mga astronut ngadto sa bulan.

Kinaiyahang uniberso: Kon nakita mo ang usa ka tukma nga relo, magkanayon ka ba nga kana naporma nga salagma pinaagig duyog nga paghuyop sa pipila ka abog? Maoy dayag, ang usa nga may intelihensiya ang nagbuhat niana. Aduna pa man ganiy mas kahibulongang “orasan.” Ang mga planeta diha sa atong solar nga sistema, ingon man ang mga bituon sa interong uniberso, nagalihok nga may katakdo nga mas tukma kay sa kadaghanang mga relo. Ang galaksiya nga didto nahimutang ang atong solar nga sistema naglakip sa mas pang 100 ka bilyong mga bituon, ug ang mga astronomo nagbanabana nga adunay 100 ka bilyon sa maong mga galaksiya diha sa uniberso. Kon ang usa ka orasan maoy pamatuod sa intelihenteng desinyo, unsa pa ka labaw gayod ang hilabihang kadako ug kakomplikado nga uniberso. Ang Bibliya nagbatbat sa Tigdesinyo niana ingong “ang matuod nga Diyos, si Jehova, . . . ang Maglalalang sa mga langit ug Makagagahom nga nagbuklad niana.”—Isa. 42:5; 40:26; Sal. 19:1.

Planetang Yuta: Sa dihang motadlas sa umaw nga kamingawan, kon mahabutho ka sa usa ka matahom nga balay, nga areglado ang tanan ug anaay pagkaon, motuo ka ba nga kana nahimutang didto pinaagig pila ka salagmang pagbuto? Dili; amgohon mo nga adunay nagtukod niana nga may dakong kaalam. Buweno, ang mga siyentipiko wala pay nakaplagang kinabuhi diha sa bisan unsang mga planeta sa atong solar nga sistema gawas sa yuta; ang nabatonan nga ebidensiya nagbutyag nga ang uban maoy umaw. Kining planetaha maoy, ingon sa gipahayag sa librong The Earth, “ang katingalahan sa uniberso, usa ka talagsaong  globo.” (New York, 1963, ni Arthur Beiser, p. 10) Kini maoy husto gayod ang gilay-on gikan sa adlaw alang sa tawhanong kinabuhi, ug nagalihok kini sa husto gayong kakusgon sa pagpabilin sa tuyok niini. Ang atmospera, nga makaplagan lamang palibot sa yuta, gilangkoban ug husto gayong gidaghanon sa mga gas aron sa pagsustener sa kinabuhi, bisan tuod ang pipila niini makapatay. Sa kahibulongan, ang kahayag gikan sa adlaw, ang carbon dioxide gikan sa hangin, ug tubig ug minerales gikan sa tabunok nga yuta nagalangkob sa pagpatunghag kalan-on alang sa mga molupyo sa yuta. Kini bang tanan nahitabo ingong resulta sa pila ka dili mapugngan nga pagbuto didto sa wanang? Miadmeter ang Science News: “Maorag ang maong talagsaon ug tukmang mga kahimtang dili mahitabo nga salagma.” (Agosto 24 ug 31, 1974, p. 124) Ang konklusiyon sa Bibliya maoy makataronganon sa dihang kini nag-ingon: “Siyempre, ang matag balay adunay nagtukod niini, apan ang nagtukod sa tanang butang mao ang Diyos.”—Heb. 3:4.

Tawhanong utok: Ang modernong mga kompuyeter maoy produkto sa dakong panukiduki ug makugihong inhenyeriya. Dili kini kay “mitungha lamang.” Komosta na man ang tawhanong utok? Nga dili pareho sa utok sa bisan unsang mananap, ang utok sa tawhanong bata modako sa tulo ka pilo sulod sa unang tuig niini. Kon sa unsang paagi kini nagalihok sa gihapon dako pang misteryo ngadto sa mga siyentipiko. Diha sa mga tawo, anaa kanang binuhat-daan nga katakos sa pagkat-on sa malisod nga mga pinulongan, sa pagpabili sa katahom, sa paghan-ay ug awit, sa pagpalandong sa sinugdanan ug kahulogan sa kinabuhi. Miingon ang siruhano sa utok nga si Robert White: “Wala na akoy kapilian kondili sa pag-ila sa kalungtaran sa usa ka Superyor nga Utokan, nga maoy responsable sa desinyo ug katukoran sa di-katuohan sa utok-isip nga kalabotan—butang nga dili gayod maarangan sa tawo sa pagsabot.” (The Reader’s Digest, Septiyembre 1978, p. 99) Ang kahulmahan niining maong katingalahan nagasugod gikan sa gamayng mabinhion nga selula diha sa tagoangkan. Uban sa talagsaong pagsabot, ang magsusulat sa Bibliya nga si David miingon ngadto kang Jehova: “Ako magadayeg kanimo tungod kay makalilisang ug kahibulongan uyamot ang pagbuhat kanako. Kahibulongan man ang imong mga buhat, ingon sa nahibaloan kaayo sa akong kalag.”—Sal. 139:14.

Buhing selula: Ang usa ka buhing selula usahay gitumong ingong “simpleng” porma sa kinabuhi. Pero ang usa-selula nga mananap makasakmit man ug pagkaon, makahilis niana, makawagtang sa mga biya, makatukod ug puy-anan para sa kaugalingon ug makahimog seksuwal nga kalihokan. Ang kada selula sa tawhanong lawas gipakasama sa naparilan nga siyudad, uban sa  kaulohang gobyerno sa pagmentenar sa kahusay, usa ka planta sa elektrisidad aron sa pagpatunghag enerhiya, mga pabrika sa pagpatunghag mga protena, usa ka komplikadong transportasyon nga sistema, ug nagabantay sa pagtino sa angay nga pasudlon. Ug ang usa lang ka tawhanong lawas nalangkoban sa gidaghanong mga 100 ka trilyon ka selula. Pagkatukma sa mga pulong sa Salmo 104:24: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, O Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan”!

Ang Bibliya ba nagtugot ug ideya nga gigamit sa Diyos ang ebolusyon sa pagpatungha sa nagkalainlaing mga matang sa buhing mga butang?

Ang Genesis 1:11, 12 nag-ingon nga ang balili ug mga kahoy gibuhat aron sa pagpatunghag matag usa “sumala sa matang niini.” Midugang ang mga Gen 1 bersikulo 21, 24, 25 nga gilalang sa Diyos ang mga linalang sa dagat, pak-an nga mga linalang ug mga mananap sa yuta, ang matag usa “sumala sa matang niini.” Walay pagtugot dinhi para sa usa ka pasukaranang matang sa pailisay pagtubo o pagbalhin ngadto sa laing matang.

Mahitungod sa tawo, ang Genesis 1:26 nagtaho nga miingon ang Diyos: “Buhaton nato ang tawo sumala sa atong dagway, ingon sa kasama nato.” Busa siya nagbaton ug sama-diyos nga mga hiyas, dili mga kinaiya nga naugmad lamang nga iya sa usa ka mananap. Midugang ang Genesis 2:7: “Giumol ni Jehova nga Diyos ang tawo [dili gikan sa pila ka una-naglungtad nga kinabuhi kondili] gikan sa abog sa yuta ug gihuypan ang mga buho sa iyang ilong sa gininhawa sa kinabuhi.” Walay pasabot dinhi ug ebolusyon, kondili, hununoa, kahubitan sa usa ka bag-ong linalang.

Gilalang ba sa Diyos ang tanang mga minilyong pagkalainlain sa mga organismo nga nagalungtad sa yuta karon?

Ang Genesis kapitulo 1 nag-ingon lamang nga gilalang sa Diyos ang kada usa “sumala sa matang niini.” (Gen. 1:12, 21, 24, 25) Diha sa pagpangandam sa globonhong Lunop sa adlaw ni Noe, ang Diyos nagmando nga ang mga hawas sa matag “matang” sa mananap sa yuta ug nagalupad nga linalang pasudlon sa arka. (Gen. 7:2, 3, 14) Ang kada “matang” adunay genetikong kalaoman alang sa dakong pagkadaiya. Busa aduna ing gikataho nga kapin sa 400 ka lainlaing kaliwat sa mga iro ug labaw sa 250 ka kaliwat ug tipo sa mga kabayo. Ang tanang mestiso-pagpaliwat nga pagkalainlain sa bisan unsang mananap maoy usa lamang ka “matang” sa Genesis. Sa susama, ang tanang pagkadaiya  sa mga tawo—Oriental, Aprikano, Uropeano, silang ang gitas-on pito-tiil nga sama sa Dinka didto sa Sudan ug kanilang ingon ka mugbo sa upat-tiil-upat-pulgada nga mga Enano—nagagikan sa usa orihinal nga paris, sila si Adan ug Eva.—Gen. 1:27, 28; 3:20.

Unsay katarongan alang sa pasukaranang pagkaamgid diha sa gambalay sa buhing mga butang?

“Ang Diyos . . . milalang sa tanang butang.” (Efe. 3:9) Mao nga ang tanang butang adunay samang Dakong Tigdesinyo.

“Ang tanang butang nangahimo pinaagi kaniya [bugtong Anak sa Diyos, kinsa nahimong Jesu-Kristo sa dinhi sa yuta], ug walay bisan usa nga nahimo nga dili pinaagi kaniya.” (Juan 1:3) Busa dihay usa ka Batid nga Magbubuhat nga pinaagi kaniya si Jehova naghimo sa iyang mga buhat sa paglalang.—Prov. 8:22, 30, 31.

Unsa ang sinugdanan sa mga butang galam-on nga diha niana ang uniberso gibuhat?

Nakat-onan sa mga siyentipiko nga ang materya maoy tinong porma sa enerhiya. Kini gipasundayag pinaagig pagpabuto sa nukleyar nga mga armas. Miingon si Josip Kleczek nga batid sa kinaiyahan: “Kadaghanan ug posibleng tanang paninugdang mga partikulo mahimong malalang pinaagig pagkahimong butang makita (materialization) sa enerhiya.”—The Universe (Boston, 1976), Tomo II, p. 17.

Diin man gikan ang maong enerhiya? Human mangutana, “Kinsa ang milalang niining mga butanga [mga bituon ug mga planeta]?”, ang Bibliya nagtug-an maylabot kang Jehova nga Diyos, “Tungod sa kadako sa gahom, siya usab kusgan sa kagahom, walay mausa nga nakulang kanila.” (Isa. 40:26) Busa ang Diyos mismo ang Tinubdan sa tanan nga gikinahanglan aron sa paglalang sa uniberso.

Ang tanan bang paglalang sa kinaiyahan nalampos sa unom lang ka adlaw sulod sa miaging 6,000 ngadto sa 10,000 ka katuigan?

Ang mga kamatuoran dili uyon sa maong konklusiyon: (1) Ang kahayag gikan sa ‘Andromeda nebula’ makita sa usa ka tin-aw nga kagabhion didto sa amihanang bahin sa kalibotan. Nagkinahanglan ug mga 2,000,000 ka katuigan aron sa pagdangat sa yuta, nga nagpakita nga ang uniberso kinahanglang mga  minilyon na ka katuigan ang gidugayon. (2) Ang mga resulta sa radyoaktibong dugta diha sa mga bato sa yuta nagpamatuod nga ang pipila ka han-ay sa bato wala matandog sa mga binilyon ka katuigan.

Ang Genesis 1:3-31 wala maghisgot sa orihinal nga paglalang sa materya o sa langitnong mga butang. Kana naghubit sa pag-andam sa naglungtad nang yuta para puy-anan sa tawo. Kini naglakip sa paglalang sa pasukaranang mga matang sa kabalilihan, dagatnong kinabuhi, pak-an nga mga linalang, kamananapan sa yuta, ug unang tawhanong paris. Kining tanan gikaingon nga nabuhat sulod sa yugtong unom ka “adlaw.” Apan, ang Hebreong pulong nga gihubad “adlaw” adunay lainlaing mga kahulogan, apil na ang ‘usa ka taas nga panahon; ang panahon nga nagkobre sa talagsaong hitabo.’ (Old Testament Word Studies, Grand Rapids, Mich.; 1978, ni W. Wilson, p. 109) Ang termino nga gigamit nagatugot sa kahulogan nga ang kada “adlaw” mahimong mga linibo ka katuigan ang gidugayon.