Petsa

Kahubitan: Ang mga petsa nagatimaan sa panahon nga ang mga panghitabo nahitabo. Ang Bibliya nagbutyag ug mga petsa maylabot sa tibuok kinabuhi sa mga indibiduwal, ang yugto sa panahon nga ang tino nga mga magmamando nangatungdanan ug ubang halangdong mga hitabo. Kini nasudlan sa bugtong kompletong kronolohiya nga nagsumikad pa sa panahon sa paglalang kang Adan. Ang kronolohiya sa Bibliya usab nagpunting nga abante sa panahon nga ang pipila hinungdanong mga hitabo diha sa katumanan sa katuyoan sa Diyos mahitabo. Ang Gregorianong kalendaryo, nga karon ilado na sa kadaghanan sa kalibotan, wala gamita hangtod sa 1582. Diha sa kalibotanong mga tinubdan adunay panagsumpaki bahin sa mga  petsa nga gihatag alang sa mga hitabo sa karaang kasaysayan. Apan, ang pipila yawing mga petsa, sama sa 539 W.K.P. alang sa pagkapukan sa Babilonya, ug busa ang 537 W.K.P. alang sa kapasig-ulian sa mga Hudiyo gikan sa pagkabihag, nalig-on na kaayo. (Esd. 1:1-3) Sa paggamit sa maong mga petsa ingong sukaranan, posible na nga ibutyag pinasukad sa kinabag-ohang mga kalendaryo ang mga petsa alang sa karaang Biblikanhong mga hitabo.

Napamatud-an ba sa mga siyentipiko nga ang mga tawo naglungtad na sa yuta sa mga minilyon ka katuigan, dili sa pipila ka linibo ka katuigan lamang ingon sa gibutyag sa Bibliya?

Ang mga paagi sa pagpetsa nga gigamit sa mga siyentipiko gipasukad sa panghunahuna nga mahimong mapuslanon apan sagad nga mohatod ngadto sa hilabihang masumpakiong mga resulta. Busa, ang mga petsa nga gihatag kanunay nga ginausab.

Ang usa ka taho diha sa New Scientist sa Marso 18, 1982, mabasa: “‘Ako nagduhaduha sa pagtuo nga sa di pa dugay sama sa usa ka tuig nga miagi ako namulong sa mga pahayag nga akong gihimo.’ Mao kana ang giingon ni Richard Leakey, atubangan sa angayang tigpaminaw sa gabiing ‘Royal Institution’ nga diskurso sa miaging Biyernes. Siya mianha aron ibutyag nga ang inuyonan nga kinaadman, nga sa di pa dugay iya gayong gisagop diha sa iyang BBC telebisyong seryeng The Making of Mankind, ‘lagmit sayop diha sa ubay-ubay hinungdanon kaayong mga bahin.’ Sa talagsaon, iya na karong nasabtan nga ang labing karaang kagikanan sa tawo mas pa gayong batan-on kay sa 15-20 ka milyong mga tuig nga iyang gipasiugda sa telebisyon.”—P. 695.

Ngadtongadto, ang bag-ong mga metodo sa pagpetsa ginatukod. Unsa kini ka kasaligan? Mahitungod sa usa nga nailhang “thermoluminescence,” The New Encyclopædia Britannica (1976, Macropædia, Tomo 5, p. 509) nag-ingon: “Ang kalaoman inay kay kalamposan ang nagatimaan gayod sa kahimtang sa pagpetsang ‘thermoluminescence’ sa pagkakaron.” Usab, nagtaho ang Science (Agosto 28, 1981, p. 1003) nga ang usa ka eskeleto nga nagbutyag ug edad nga 70,000 anyos pinaagig “amino acid racemization” mihatag lamang ug 8,300 o 9,000 ka tuig pinaagig radyoaktibong pagpetsa.

Nagreport ang Popular Science (Nobyembre 1979, p. 81) nga ang pisiko nga si Robert Gentry “nagatuo nga ang tanang pagpetsang ginatino pinaagig radyoaktibong dugta mahimong sayop—dili lang sa pipila ka tuig, kondili sa han-ay sa kahinungdanon.” Nagpunting ang artikulo nga ang iyang mga panukiduki mitultol ngadto sa konklusiyon nga ang “tawo, inay kay nakalakaw sa yuta sa  3.6 ka milyong katuigan, mahimong naglungtad sa pipila ka libo ka katuigan lamang.”

Kinahanglang matikdan, hinuon, nga ang mga siyentipiko nagatuo nga ang edad sa yuta mismo mas dako gayod kay sa edad sa tawo. Ang Bibliya wala man magsupak niana.

Ang mga panuigon ba sa mga tawo antes ang Lunop, ingon sa gibutyag diha sa Bibliya, gisukod sumala sa samang matang sa mga tuig nga atong ginagamit?

Kon ipangatarongan nga ang “mga tuig” kinahanglang katumbas sa atong mga bulan, kana magkahulogan nga si Enos nahimong amahan samtang siya pito pa ka tuig ang edad, ug nga si Cainan lima pa lang ka tuig ang panuigon sa dihang siya nahimong amahan sa usa ka anak nga lalaki. (Gen. 5:9, 12) Kana, sa matin-aw, dili mahimo.

Ang detalyadong kronolohiya nga gitagana maylabot sa Lunop nagpakita sa gidugayon sa mga bulan ug mga tuig nga gigamit sa maong panahon. Ang pagtandi sa Genesis 7:11, 24 ug Gen 8:3, 4 nagbutyag nga lima ka bulan (gikan sa ika-17 sa ika-2 nga bulan ngadto sa ika-17 sa ika-7 nga bulan) maoy katumbas sa 150 ka adlaw, o lima ka 30-adlaw nga mga bulan. Gipunting ang tinong reperensiya sa “ikanapulong bulan” ug sa dugang pang mga yugto nga saylo niana antes moabot ang sunod nga tuig. (Gen. 8:5, 6, 8, 10, 12-14) Maoy dayag, ang ilang mga tuig nalangkoban ug dose 30-adlaw nga mga bulan. Sa una pa gayong panahon, ang untop lunar nga kalendaryo sa pupanahon gipasibo sa gidugayon sa solar nga tuig, ingon sa gipakita sa paghimo sa Israel ug pupanahon nga mga pangilin sa panagkatigom sa gitino nga mga petsa. Nianang paagiha ang mga piyesta (pangilin) nagpadayon nga gihimo sa angay nga mga panahon.—Lev. 23:39.

Ibutang sa hunahuna nga gibuhat sa Diyos ang mga tawo aron mabuhing walay kataposan. Maoy tungod sa sala ni Adan nga misangpot sa kamatayon. (Gen. 2:17; 3:17-19; Roma 5:12) Sila nga nabuhi sa wala pa ang Lunop mas duol man sa kahingpitan kay kanato karon, mao nga sila nabuhi nga mas dugay. Apan ang matag usa namatay sulod sa usa ka libo ka katuigan.

Ngano ang mga Saksi ni Jehova nagaingon nga ang Gingharian sa Diyos natukod sa 1914?

Duha ka han-ay sa pamatuod nagpunting nianang tuiga: (1) Ang kronolohiya sa Bibliya ug (2) ang mga hitabo sukad sa 1914 diha sa katumanan sa tagna. Dinhi atong tagdon ang kronolohiya. Alang sa katumanan sa tagna, tan-awa ang lintunganayng ulohang “Kataposang mga Adlaw.”

 Basahang Daniel 4:1-17. Nagpakita ang mga Dan 4 bersikulo 20-37 nga kining tagnaa natuman kang Nabucodonosor. Pero aduna usab kini ing mas dakong katumanan. Sa unsang paagi atong masayran kana? Ang mga Dan 4 bersikulo 3 ug 17 nagpakita nga ang damgo nga gihatag kang Haring Nabucodonosor naglangkit sa Gingharian sa Diyos ug sa saad sa Diyos nga ihatag kana “ngadto kaniya nga iyang hiuyonan . . . bisan kaniya nga labing ubos sa mga tawo.” Ang tibuok Bibliya nagbutyag nga maoy katuyoan ni Jehova alang sa iyang kaugalingong Anak, si Jesu-Kristo, sa pagmando ingong Iyang hawas ibabaw sa katawhan. (Sal. 2:1-8; Dan. 7:13, 14; 1 Cor. 15:23-25; Pin. 11:15; 12:10) Ang pagbatbat sa Bibliya bahin kang Jesus nagpakita nga siya gayod mao ang “labing ubos sa mga tawo.” (Filip. 2:7, 8; Mat. 11:28-30) Ang matagnaong damgo, diay, nagpunting ngadto sa panahon sa dihang si Jehova mohatag sa pagmando sa katawhan ngadto sa iyang kaugalingong Anak.

Unsa man ang nahitabo sa kasamtangan? Ang pagmando ibabaw sa katawhan, ingon sa girepresentahan sa kahoy ug sa punoan niana, nakabaton ug “kasingkasing sa usa ka mananap.” (Dan. 4:16) Ang kasaysayan sa katawhan pagamandoan sa mga gobyerno nga nagpasundayag sa mga kinaiya sa mapintas nga mga mananap. Sa modernong kapanahonan, ang uso sagad nga gigamit sa paghulagway sa Rusya; ang agila, sa Estados Unidos; ang leyon, sa Britanya; ang dragon, sa Tsina. Nagagamit usab ang Bibliya sa mapintas nga mga mananap ingong mga simbolo sa kalibotanong mga gobyerno ug sa interong sistema sa kalibotan sa tawhanong pagmando ubos sa impluwensiya ni Satanas. (Dan. 7:2-8, 17, 23; 8:20-22; Pin. 13:1, 2) Ingon sa gipakita ni Jesus sa iyang tagna nga nagpunting sa konklusiyon sa sistema sa mga butang, ang Jerusalem “pagayatakan sa mga nasod, hangtod ang tinudlong mga panahon sa mga nasod” matuman. (Luc. 21:24) Ang “Jerusalem” naghulagway sa Gingharian sa Diyos sanglit kay ang mga hari niini gikaingon man nga naglingkod “sa trono sa pagkahari ni Jehova.” (1 Cron. 28:4, 5; Mat. 5:34, 35) Busa, ang Hentil nga mga gobyerno, nga gihulagwayan sa mapintas nga mga mananap, ‘magyatak’ sa katungod sa Gingharian sa Diyos sa pagdumala sa tawhanong mga kalihokan ug sila sa ilang kaugalingon mokiling ubos sa pagbuot ni Satanas.—Itanding Lucas 4:5, 6.

Sa unsang gidugayon nga ang maong mga gobyerno tugotan sa paggamit niining maong pagkontrol antes gihatag ni Jehova ang Gingharian ngadto kang Jesu-Kristo? Nag-ingon ang Daniel 4:16 nga “pito ka panahon” (“pito ka tuig,” AT ug Mo, usab ang footnote sa JB sa Dan 4 bersikulo 13). Ang Bibliya nagpakita nga diha sa pagkalkulo sa matagnaong panahon, ang usa ka adlaw ihapon ingong usa ka tuig. (Ezek. 4:6; Num. 14:34) Nan, pila ka “adlaw” ang nalangkit? Ang Pinadayag 11:2, 3 matin-aw nga nag-ingon nga adunay  42 ka bulan (3 1/2 ka tuig) nianang maong tagna nga kuwentahon ingong 1,260 ka adlaw. Ang pito ka tuig maoy doble niana, o 2,520 ka adlaw. Sa pagpadapat sa lagdang “usa ka adlaw alang sa usa ka tuig” moresulta diha sa 2,520 ka tuig.

Kanus-a man magsugod ang pag-ihap sa “pito ka panahon”? Human si Zedekias, ang kataposang hari sa mahulagwayong Gingharian sa Diyos, gipapahawa gikan sa trono didto sa Jerusalem pinaagi sa mga Babilonyanhon. (Ezek. 21:25-27) Sa kataposan, sayo sa Oktubre sa 607 W.K.P. ang kataposang timaan sa Hudiyonhong pagkasoberano nawagtang. Niadtong panahona ang Hudiyong gobernador, si Gedalia, nga maoy gibilin sa mga Babilonyanhon nga mag-atiman, gipatay sa lipot, ug ang nahibilin nga mga Hudiyo mingkalagiw ngadto sa Ehipto. (Jeremias, mga kapitulo 40-43) Ang kasaligang kronolohiya sa Bibliya nagpakita nga kini nahitabo sa 70 anyos sa wala pa ang 537 W.K.P., nga sa maong tuig ang mga Hudiyo nahibalik gikan sa pagkabinihag; nga mao, sayo sa Oktubre sa 607 W.K.P. (Jer. 29:10; Dan. 9:2; alang sa dugang mga detalye, tan-awang basahong “Let Your Kingdom Come,” mga panid 186-189.)

Nan, sa unsang paagi man makalkulo ang maong panahon ngadto sa 1914? Ang pag-ihap ug 2,520 ka tuig gikan sa sayo sa Oktubre sa 607 W.K.P. magdala kanato ngadto sa sayo sa Oktubre sa 1914 K.P., ingon sa gipakita sa tsart.

PAGKALKULO SA “PITO KA PANAHON”

“Pito ka panahon” = 7 × 360 = 2,520 ka tuig

Ang usa ka Biblikanhong “panahon,” o tuig = 12 × 30 ka adlaw = 360. (Pin. 11:2, 3; 12:6, 14)

Sa katumanan sa “pito ka panahon” ang matag adlaw katumbas sa usa ka tuig. (Ezek. 4:6; Num. 14:34)

Sayo sa Oktubre, 607 W.K.P., ngadto sa Disyembre 31, 607 W.K.P. = 1/4 tuig

Enero 1, 606 W.K.P., ngadto sa Disyembre 31, 1 W.K.P. = 606 ka tuig

Enero 1, 1 K.P., ngadto sa Disyembre 31, 1913 = 1,913 ka tuig

Enero 1, 1914, ngadto sa sayo sa Oktubre, 1914 = 3/4 tuig

Total: 2,520 ka tuig

Unsay nahitabo sa maong panahon? Gitugyan ni Jehova ang pagmando ibabaw sa katawhan ngadto  sa iyang kaugalingong Anak, si Jesu-Kristo, nga gihimaya sa kalangitan.—Dan. 7:13, 14.

Nan nganong aduna pa man gihapoy hilabihang pagkadaotan ibabaw sa yuta? Human si Kristo gipalingkod sa trono, si Satanas ug iyang mga demonyo gitambog gikan sa langit nganhi sa yuta. (Pin. 12:12) Si Kristo ingong Hari wala dihadiha molaglag sa tanan nga mingdumili sa pag-ila sa pagkamagmamando ni Jehova ug sa iyang kaugalingon ingong Mesiyas. Hinunoa, ingon sa iyang gitagna, ang usa ka buluhatong tibuok-kalibotang pagsangyaw ginahimo. (Mat. 24:14) Ingong Hari siya magtultol sa pagbahinbahin sa mga katawhan sa tanang kanasoran, silang magpamatuod nga matarong makahupot sa paglaom sa kinabuhing walay kataposan, ug ang mga daotan ginagahin ngadto sa walay kataposang pagkaputol diha sa kamatayon. (Mat. 25:31-46) Sa kasamtangan, ang labing malisod nga mga kahimtang nga gitagna alang sa “kataposang mga adlaw” magdagsang. Ingon sa gipakita ubos sa ulohang “Kataposang mga Adlaw,” kadtong mga hitaboa maoy tin-aw nga napadayag sukad sa 1914. Sa dili pa ang kataposang mga membro sa kaliwatan nga buhi niadtong 1914 mahanaw sa talan-awon, ang tanang butang nga gitagna magakahitabo, apil na ang “dakong kasakitan” nga diha niana ang presente daotang kalibotan matapos.—Mat. 24:21, 22, 34.

Kanus-a man moabot ang kataposan niining daotang kalibotan?

Si Jesus mitubag: “Mahitungod sa maong adlaw ug takna walay si bisan kinsa nga nasayod, bisan ang mga manulonda sa langit ni ang Anak, kondili ang Amahan lamang.” Apan, siya miingon usab: “Sa pagkamatuod nagaingon ako kaninyo nga kining kaliwatana [nga buhi sa dihang ang “ilhanan” sa “kataposang mga adlaw” nagsugod sa katumanan niana] dili gayod mahanaw hangtod kining tanang mga butanga mahitabo.”—Mat. 24:36, 34.

Usab, human maghisgot ug mga hitabo nga mosunod sa katukoran sa Gingharian diha sa mga kamot ni Jesu-Kristo sa 1914, ang Pinadayag 12:12 midugang: “Paglipay, kamong kalangitan ug kamong nanagpuyo niini! Alaot ang yuta ug ang dagat, kay ang Yawa nahilusad kaninyo, nga adunay dakong kasuko, sanglit nasayod man siya nga ang iyang panahon hamubo na.”