Talaga kadi a sientipiko ti ebolusion?

Kastoy ti “sientipiko a metodo”: Paliiwem ti mapasamak; maibatay kadagita a panagpaliiw, mangbukelka ti teoria no ania ti mabalin a pudno; subokem dayta a teoria babaen ti kanayonan pay a panagpaliiw ken panagexperimento; ket paliiwem no dagidiay pakpakauna a naibatay iti dayta a teoria ket matungpalda. Isu kadi daytoy ti metodo a sinurot dagidiay mamati ken mangisursuro iti ebolusion?

Kuna ni astronomo Robert Jastrow: “Marurod [dagiti sientista] ta awan ti nabatad a sungbatda, yantangay dagiti kemiko dida nagballigi a nangtulad kadagiti experimento ti nakaparsuaan maipapan iti panangpataud iti biag manipud awan biagna a materia. Di nga ammo dagiti sientista no kasano a napasamak dayta.”—The Enchanted Loom: Mind in the Universe (Nueva York, 1981), p. 19.

Binigbig ni ebolusionista Loren Eiseley: “Kalpasan a binabalawna ti teologo gaput’ panagtalekna iti mitolohia ken milagro, ti siensia natakuatanna ti awan arpadna a sasaadenna a namarsua iti bukodna a mitolohia: nga isu daytoy, ti panangipapan a, kalpasan ti naunday a panangipamuspusan, daydiay dina mapaneknekan a mabalin a mapasamak ita ket, kinapudnona, napasamak  idi nabayag unayen a tiempo.”—The Immense Journey (Nueva York, 1957), p. 199.

Sigun iti New Scientist: “Umad-adu ti dagup dagiti sientista, nangnangruna ta umad-adu kadakuada dagiti ebolusionista . . . ti agkuna a ti teoria ti ebolusion sigun ken Darwin ket saan a pulos a pudpudno a sientipiko a teoria. . . . Adu kadagitoy a kritiko ti narigat unay a pagduaduaan ti kinaintelihenteda.”—Hunio 25, 1981, p. 828.

Kuna ni pisisista H. S. Lipson: “Ti laeng maakseptar a pannakailawlawagna isu ti panamarsua. Ammok nga ilunod daytoy dagiti pisisista, a kas met la a talaga kaniak, ngem ditay koma iwaksi ti maysa a teoria a ditay kursonada no dagiti experimento ket paneknekanna dayta.” (Nainayon ti italiko.)—Physics Bulletin, 1980, Tomo 31, p. 138.

  Agtutunos kadi dagidiay mangisursuro iti ebolusion? No maammuanyo dagitoy a kinapudno aniat’ makunayo iti pannursuroda?

Kuna ti introduksion ti centennial edition ti Origin of Species (Londres, 1956) ni Darwin: “Kas pagaammotayo, nagsusungani unay ti opinion dagiti biologo, saan laeng no maipapan kadagiti makagapu iti ebolusion no di ket daydiay aktual a panagandarna. Rumsua daytoy a panagsusungani gapu ta di met makapnek ti ebidensia ket di mangituggod iti piho a konklusion. Umiso ngarud ken maikanatad a maammuan koma ti di sientipiko a publiko dagitoy a panagsisimparat no maipapan iti ebolusion.”—Babaen ken W. R. Thompson, direktor idi ti Commonwealth Institute of Biological Control, Ottawa, Canada.

“Maysa a siglo kalpasan ti ipapatay ni Darwin, awanantay pay laeng iti uray sangkabassit la koma a mapaneknekan wenno nakapapati nga idea no kasano a naangay ti ebolusion—ket kadagiti kallabes a tawtawen intuggodna daytoy ti extraordinario a panagririnnisiris gapu iti dayta a kuestion. . . . Adda kasla labolabo a gubat iti nagbabaetan dagiti mismo nga ebolusionista, a tunggal kita ti sekta [a sumursurot iti ebolusion] ipilitda nga adda koma baro a panagbalbaliw.”—C. Booker (mannurat ti London Times), The Star, (Johannesburg), Abril 20, 1982, p. 19.

Kuna ti sientipiko a magasin a Discover: “Ti ebolusion . . . saan laeng a pundamentalista a Kristiano ti mangat-atakar, no  di ket kukuestionaran payen dagiti agdindinamag a sientista. Kadagiti paleontologo, dagiti sientista a mangad-adal kadagiti bimmato (fossil) a rekord, kumarkaro met ti panagsusupiatda.”—Oktubre 1980, p. 88.

 Ania a panangmatmat ti suportaran dagiti bimmato a rekord?

Inannugot idi ni Darwin: “No ti nagduduma a puli . . . ket talaga a naggigiddanda a timmaud, maperdin ti teoria ti ebolusion.” (The Origin of Species, Nueva York, 1902, Part Two, p. 83) Adda kadi pammaneknek a naggigiddan a timmaud dagiti “nagduduma a puli,” wenno nagin-inutda kadi a naporma, kas kunaen ti ebolusion?

Umdas kadi ti nakabakabdan a bimmato a rekord tapno maipasdek ti umiso a konklusion?

Kuna ni sientista Porter Kier ti Smithsonian Institution: “Ginasut a milionen dagiti rekord a bimmato, a namarkaan ken nainaganan, a masarakan kadagiti museo ti intero a lubong.” (New Scientist, Enero 15, 1981, p. 129) Inayon ti A Guide to Earth History: “Babaen ti tulong dagiti bimmato a rekord nabatad a ladawan ti biag kadagiti naglabas a pampanawen ti maidatag dagiti paleontologo kadatayo.”—(Nueva York, 1956), Richard Carrington, Mentor edition, p. 48.

Ania a talaga ti ipakita dagiti bimmato a rekord?

Inlatak ti Bulletin ti Field Museum of Natural History ti Chicago: “Ti teoria [ti ebolusion] ni Darwin nasinged ti pannakainaigna kadagiti pammaneknek dagiti bimmato a rekord, ket nalabit kaaduan a tattao ti mangipagarup a dagiti bimmato a rekord isudat’ napigsa a mangpaneknek iti kinaumiso ti patarus ni Darwin no iti historia ti biag. Makapaldaang, ta saan a makuna a pudno daytoy. . . . ta dagiti rekord a nakabakab idi ken ita kaskasdi a dida mangipakita iti nagin-inayad ken nagin-inut a panagprogreso ti ebolusion.”—Enero 1979, Tomo 50, No. 1, pp. 22, 23.

Kuna ti A View of Life: “No irugi manipud puon ti Cambrian period sa agpangato iti agarup 10 milion a tawen, amin a kangrunaan a grupo dagiti nagtulang nga animal nagparangda amin a karkarna ti panagdudumada a nairekord ditoy planetatayo.”—(California, 1981), Salvador E. Luria, Stephen Jay Gould, Sam Singer, p. 649.

 Insurat ni paleontologo Alfred Romer: “Idiay baba [ti Cambrian period], nagpuskol dagiti lin-ak nga isu koma ti pakabirukan kadagiti in-inauna ngem dagiti Cambrian a nabiag. Ngem awan matakuatantay a kasta; dagitoy nga in-inauna a benneg awan a pulos malasinmo nga anniniwan ti biag, ket ti sapasap a ladawan makuna a maitunos iti naisangsangayan a panamarsua idi mangrugi ti Cambrian a pampanawen.”—Natural History, Oktubre 1959, p. 467.

Kuna ni zoologo Harold Coffin: “No koma ta umiso ti progresibo nga ebolusion manipud simple agturong iti komplikado, mabirokan koma dagiti inapo dagitoy kompleton a nabiag a parsua a masarakan iti Cambrian; ngem awan met natakuatanda nga inapoda ket admitiren dagiti sientista nga awan namnamada a makatakuat iti kakasta. No ibatay kadagitoy a pasamak, no ibatay kadagiti aktual a nakabakabdan iti uneg ti daga, kasayaatan pay laeng ti teoria nga adda ti bigla a pannakaparsua dagiti amin a kangrunaan a porma ti biag.”—Liberty, Setiembre/Oktubre 1975, p. 12.

Sibabatad a binigbig ni astronomo Carl Sagan, sigun iti librona a Cosmos: “Ti pammaneknek ti bimmato a rekord maitunos iti idea nga adda Dakkel a Manangdisenio.”—(Nueva York, 1980), p. 29.

Di ngata mabalin a ti ebolusion ket resulta ti “mutation,” kayatna a sawen, ti bigla a nakaro a panagbalbaliw dagiti “genes”?

Kuna ti Science Digest: “Dagiti mangisursuro iti ebolusion mamatida a ti bigla a panagbalbaliw dagiti kababalin isut’ namuspusan ti dakkel linaktawanna a teoriada.” Nupay kasta, dayta a magasin inadawna met ti kinuna ti British a zoologo Colin Patterson: “Awan makatiped iti panagipagarup. Awan pulos ammotayo maipapan kadagitoy a panagbalbaliw ti kababalin.” (Pebrero 1982, p. 92) Kayatna a sawen, pulos nga awan ebidensia a mangsuportar iti dayta a teoria.

Annugoten ti The Encyclopedia Americana: “Yantangay kaaduan a mutation ket mangdadaelda iti organismo narigat a kunaen nga isu dayta ti mangted puon ken gapu ti ebolusion. Kinapudnona, dagiti mutants a nailadawan kadagiti libro ti biology ket puro perdi ken nakabutbuteng ti itsurada ket ti mutation ad-adda a makadadael imbes ket a makapalaing.”—(1977), Tomo 10, p. 742.

 Dagidiay ngay kasla “bakes a tao” a nailanad kadagiti libro ti eskuelaan, encyclopedia ken museo?

“Ti pannakailadawan ti lasag ken buok ti kakasta nga itsura ket bunga ti panagar-arapaap. . . . Ti kolor ti kudil; ti kolor, porma, ken pannakaiwaras ti buok; ti porma ti langana; ti itsura ti rupana—kadagitoy a kababalin pulos nga awan ammotayo no maipapan iti prehistoriko a tattao.”—The Biology of Race (Nueva York, 1971), James C. King, pp. 135, 151.

“Dagiti idea ti kaaduan a para drowing naibatay iti arapaap imbes nga iti ebidensia. . . . Ti para drowing masapul a partuatenna ti itsura a kasla bakes ken tao; mientras in-inauna daydiay idrowingna, masapul nga ad-adda met a kasla bakes ti itsurana.”—Science Digest, Abril 1981, Tomo 89, p. 41.

“No kasano nga agin-inut a maad-adaltayo a dagidi tao idi ugma ket saanda nga animal, ngarud mabigbigtay koma met a dagidi immuna a tattao ti Ice Age ket saanda a bruto nga animal wenno bakes ti itsurada wenno cretin. Nagkaro ngarud a kinanengneng ti panangipamuspusan nga iladawan daydiay tao a makuna a Neanderthal wenno uray ti Peking man.”—Man, God and Magic (Nueva York, 1961), Ivar Lissner, p. 304.

Ngem dagiti pagadalan a libro dida met aya idatag ti ebolusion kas pudno?

“Ad-adu dagiti sientista a masugsogan nga agbalin a dogmatiko, . . . maulit-ulit a ti kuestion maipapan iti namunganayan dagiti puli ket idatagda a kasla nasungbatanen. Nakaad-adayo dayta iti kinapudno. . . . Ngem napigsa ti tendensia nga agbalin a dogmatiko, ket awan maitedna dayta a pagimbagan ti siensia.”—The Guardian, Londres, Inglatera, Disiembre 4, 1980, p. 15.

Ngem rasonable ngata a patien a naparsua iti innem nga aldaw amin a bambanag ditoy daga?

Adda dadduma a relihion nga isursuroda a ti Dios pinarsuana amin a bambanag iti las-ud ti innem a sag-24 oras nga aldaw. Ngem saan a kastat’ kunaen ti Biblia.

Ibaga ti Genesis 1:3-31 no kasano a ti datin a daga ket insagana ti Dios a pagtaengan ti tao. Kunaenna a naangay daytoy iti las-ud ti innem nga aldaw, ngem dina kunaen a  sag-24 oras dagitoy nga aldaw. Kadarato a dakamaten ti maysa a tao idi “aldaw ni lolona,” a kayatna a sawen ti intero a panagbiag daydi lolona. Kasta met, ti Biblia usarenna a masansan ti termino nga “aldaw” tapno deskribirenna ti naunday a panawen. (Idiligyo ti 2 Pedro 3:8.) No kasta dagiti “aldaw” idiay Genesis kapitulo 1 mabalin a rinibo a tawtawen ti kawatiwatda.

Para iti kanayonan a detalye, kitaenyo ti panid 317.

‘Mamatiak iti ebolusion’

Kunaenyo: ‘Mamatikayo kadi a ti Dios ket nakibiang iti dayta, wenno mamatikayo a manipud idi damo naiparparna laeng ti pannakaporma ti biag? (Sakayto ituloy ti sumungbat sigun iti makuna ti bumalay.)’

Wenno: ‘Saan a realistiko ti mangiwaksi iti aniaman a naan-anay a napaneknekan kas sientipiko a kinapudno, di ngamin? . . . Addaanak kadagiti komento dagiti sientista a makapainteres unay no itoy a punto. (Aramatenyo dagiti nailanad idiay  panid 126, 127, iti segundario a paulo a “Talaga kadi a sientipiko ti ebolusion?” wenno idiay  panid 127, 128, iti “Agtutunos kadi dagidiay mangisursuro iti ebolusion? . . . ”)’

Wenno saan: ‘No nabileg ti ebidensia a mangsuportar iti maysa a banag, patientay amin dayta, saan kadi? . . . Malagipko a kadagidiay libro ti eskuelaan adda ladladawan dagiti bimmato a rekord a mangsuportar iti ebolusion. Nanipud idin adun ti nabasak a makapainteres a komento dagiti sientista maipapan kadagita a rekord. Adda man ditoy ti sumagmamano a makunada. (Aramatenyo dagiti nailanad idiay  panid 128, 129, iti segundario a paulo nga “Ania a panangmatmat ti suportaran dagiti bimmato a rekord?”)’

Wenno saan: ‘Nalabit maysakayo kadagidiay mayat a mangsaranget iti biag kas mayalubog iti aktual a kasasaadna? . . . Kastaak met.’ Sayonto inayon: ‘No agpasiarak idiay away ket makitak a dagiti tabla ken batbato ket nabukelda a kas maysa a balay, nabatad nga adda immun-una ngem siak dita a nangbukel iti dayta, di ngamin? . . . Ngem ita, rasonable kadi a kunaek a dagiti sabsabong a nagtubo iti dinna ti balay ket naiparparnada laeng? No kastat’ kunak masapul a mingmingak ken paliiwek ti komplikado a disenio, yantangay ammok  a kas pamunganayan a kinapudno a no adda disenio adda met nangdisenio. Isu daytoy ti kunaen ti Biblia kadatayo sigun iti Hebreo 3:4.’

Wenno saan maikunayo (iti natataengan a tao): ‘Maysa kadagiti pamunganayan nga idea ti ebolusion isut’ panangibanagna iti panagprogreso ti tao, ti irarang-ayna a kas mamatmatan ita, saan kadi?’ Sayonto inayon: (1) ‘Nabayag met bassiten nga agbibiagkayo. Malagipyo kadit’ kasasaad idi ubbingkay pay? Kastoy kadi ti kaadu ti krimen? . . . Kanayonyo kadi a kandaduan idi ti ridawyo? . . . Makunayo kadi nga ad-addat’ pannakaseknan ti tattao idi para iti kaarubada, para kadagiti natataengan, ngem ita? . . . Gapuna, nupay rimmang-aytay unay no kadagiti tay-ak ti teknolohia, kasla mapukpukaw met ti tattao dagiti galad a kasapulantay unay. Apay ngay a kastoy?’ (2) ‘Madlawko a dagitoy a paspasamak iti panagbiagtayo a napaliiwtayo ket maitunos iti naisurat iti Biblia ditoy Roma 5:12. . . . Gapuna, kimmapuy ti pagannayasanna.’ (3) ‘Ngem ipakita ti Biblia no kasanonto a mabalbaliwan dayta. (Dan. 2:44; Apoc. 21:3, 4)’

‘Mamatiak a ti Dios pinarsuana ti tao babaen iti ebolusion’

Kunaenyo: ‘Adu met ti nakasaritak a kastat’ panangmatmatda. Umiso siguro no kunaek a nabileg ti pammatim iti Dios? . . . No kasta ti pammatim talaga a napateg kenka; ket no dayta ti giyam, padpadasem a timbangen ti dadduma a bambanag, saan kadi? . . . Kasta met ti panangmatmatko.’ Sayonto inayon: (1) ‘Ammok a no ti patiek ket kinapudno saanto a maikontra daytoy kadagiti napaneknekan a sientipiko a kinapudno. Maigiddato met ammok a kinamaag ti mangiwaksi iti kunaen ti Sao ti Dios, yantangay ad-adu ti ammo ti Dios maipapan kadagiti inaramidna ngem iti uray asino kadatayo. Mamatiak unay iti kunaen ti Biblia, a naipaltiing a Sao ti Dios, ditoy Genesis 1:21 (ipaganetgetyo ti “kas iti kakikitada”).’ (2) ‘Sa idiay Genesis 2:7 maadaltayo a ti Dios binukelna ti tao, saan a manipud kadagiti immun-una nga animal, no di ket manipud iti tapok.’ (3) ‘Ket idiay bersikulo 21, 22 masarakantayo a ni Eva nabukel, saan a manipud iti maysa nga animal, no di ket manipud paragpag ni Adan a kas material a nangrugian.’

Wenno: ‘(Kalpasan a nagnumokayon, a kas ditoy ngato . . . ) Kunaen dagiti dadduma a simboliko laeng ti panangdakamat ti Biblia ken Adan. Ngem no pudno dayta, ania ngay ti konklusiontayo?’  (1) ‘Ala ket, paliiwenyo ti nasao ditoy Roma 5:19: “Ta kas gapu iti isusukir ti maysa a tao [ni Adan] dagiti adu naibilangda a managbasol, kasta met gapu iti panagtulnog ti maysa [a ni Jesu-Kristo] dagiti adu maibilangdanto a nalinteg.” Umarngi dita, kunaen ti 1 Corinto 15:22: “Ta kas matayda amin ken Adan, kasta met mabiagdanto amin ken Kristo.” Ngem no talaga nga awan daydiay “maysa a tao” a nanaganan Adan, saan ngarud a pulos a nagbasol dayta a tao. No isu ket saan a nagbasol ken awan impatawidna a basol kadagiti annakna, saan ngarud a kasapulan nga ipaay ni Kristo ti biagna para iti sangatauan. No ni Kristo talaga a dina inted ti biagna para kadatayo, awan ngarud ti namnamaentayo a biag malaksid ti agdama a sumagmamano a tawentayo. Kaipapanannanto dayta nga awan a pulos ti manamnama ti Kinakristiano.’ (2) ‘Kaskasdi a masarakan iti Kinakristiano dagiti kangatuan a prinsipio iti moral a di masarakan uray sadino. Posible kadi a dagiti kasayaatan a pannursuro maipapan iti kinapudno ken kinamapagpiaran ket agtaudda manipud iti banag a naibatay iti kinaulbod?’ (Kitaenyo met dagiti panid 27-29, iti segundario a paulo nga “Adan ken Eva.”)

‘Ngem patien met dayta dagiti de-adal a tattao’

Kunaenyo: ‘Pudno, kaskasdi a nadlawko nga uray dagidiay agkuna a patienda dayta ti mabalin sipipigsa a suppiatenda dagiti dadduma a mamati iti ebolusion. (Mangadawkay kadagiti ehemplo manipud  panid 127, 128.) Gapuna, nabatad, masapul a personal a sukimatentayo ti ebidensia tapno maammuantayo no aniat’ patientayo—ebolusion wenno panamarsua.’

Wenno: ‘Pudno dayta. Ngem nadlawko nga addada dagidiay de-adal a tattao a di mamati iti ebolusion.’ Sayonto inayon: (1) ‘Apay nga agsusuppiatda? Agpapareho met ti ebidensia nga inadalda. Nagduduma ngata ti motiboda? Nalabit.’ (2) ‘Kasanoyo a maikeddeng no siasinoda ti patienyo? Bueno, no matmatantayo ti ingrupo (a ditay babalawen ti asinoman nga indibidual), ania a grupo ti kunaenyo a mas mapiar—dagidiay mamati a ti tao ket pinarsua ida ti Dios ket ngarud agsungbatdanto kenkuana, wenno dagidiay agkuna a timmaudda gaput’ pannakaiparparna ket iti kasta awan pagsungbatanda no di la ti bagbagida?’ (3) ‘Gapuna, no kasta, personaltay koma nga usigen ti ebidensia tapno maammuantayo no ti panamarsua wenno ti ebolusion ti mangipaay kadagiti makapnek unay a sungbat no iti panagbiagtayo.’