Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bible mu muakulu udibu bakula matuku onso

Bible mu muakulu udibu bakula matuku onso

MUMANYI mukuabu diende Alan Duthie wakafunda mu mukanda wende kampanda ne: “Wewe witaba ne: Bible Ndîyi dia Nzambi didiye mutumine bantu, bidi biumvuija ne: Nzambi udi uyukila netu. . . . Bikala tshitendelelu tshiebe tshikale ne mushinga mu nsombelu webe mujima, nunku ngakuilu udi mu Bible udi ne bua kuikala mu muakulu udibu bakula matuku onso.”​—Bible Translations: And How to Choose Between Them.

Bantu badi banange Dîyi dia Nzambi badi bitaba ne muoyo mujima ne: “Dîyi dionso didi mu Mifundu minsantu ndifundisha ku nyuma wa Nzambi, ne didi diambuluisha bua kulongesha, bua kubela, bua kululamija malu, bua kunyoka mu buakane.” (2 Timote 3:16) Bible ki mmukanda wa malu a Nzambi a tshianana adi kaatshiyi ne mushinga to. Mêyi adimu adi “ne muoyo ne bukole,” bualu adi ambuluisha bua kujikija ntatu ya dituku dionso. (Ebelu 4:12) Kadi bua bantu kumvuabu ne kutumikila malu adi mu mukanda wa tshijila eu, bidi bikengela wikale mu muakulu udibu bakula matuku onso. Bidi ne bua kuikala nanku, bualu nansha tshitupa tshia Bible tshitu bantu babikila ne: Dipungila Dipiadipia kabavua batshifunde mu tshiena Greke tshia bamanyi ba mukanda, tshivua bena nkindi bu mudi Platon bakula to. Kadi bavua batshifunde mu tshiena Greke tshivua bantu bonso bakula, tshivuabu babikila ne: Koine. Bulelela, bavua bafunde Bible bua bantu bonso bamone mua kumubala ne kumumvua bimpe, too ne bavua kabayi balonge bikole.

Ke bualu kayi mu bidimu bidi panshi ebi mbapatule nkudimuinu ya bungi mu miakulu mishilashilangane. Dipatuka dia nkudimuinu eyi ndiambuluishe ndambu. Bantu ba bungi mbapete mushindu wa kuikala ne Mifundu minsantu. Nansha nanku, nkudimuinu ya bungi mipiamipia eyi mmipangile bua kuambuluisha bantu bimpe, bualu kayena mijalame ne kayena ne diumvuangana munda muayi. Tshilejilu, imue ya kudiyi mminyange malongesha a mu Bible bu mudi dia tshidi tshifikila muntu padiye ufua, dilongesha didi ditangila anyima ne dîna dia Nzambi mulelela.

Ke bualu kayi bantu badi banange Dîyi dia Nzambi bavua ne disanka bua dipatuka dia Bible​—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua) mu Tshiluba. Bantemu ba Yehowa bavua bamanyishe dipatuka dia nkudimuinu udi ne ngakuilu wa matuku aa mu dia 6/7/2012. Bible eu ki mmunyanga kudi malongesha a bitendelelu, kadi mbamukudimune mu mushindu mujalame. Bualu ebu budi buambuluisha bantu badi bamubala bua kumvua malongesha adimu bimpe menemene kupita bavua babala Bible mu miakulu ya kale. Kadi udi mua kudiebeja ne: mbanganyi badi benze mudimu bua kupatula nkudimuinu eu wa pa buende?

Bakudimunyi bavua batumbishe Nzambi

Nansha mudi Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia wa mikanda ya bena Kristo ya mu tshiena Greke mua kuikala mupiamupia kudi bantu badi bakula Tshiluba, nkudimuinu eu udiku katshia ku 1950. Mu tshidimu atshi, bakamanyisha dipatuka diende mu Anglais kudi bulongolodi bua Bantemu ba Yehowa bukavua bupatule Bible ya bungi. Tshiena-bualu tshia nkudimuinu mupiamupia eu ngumue wa ku mishindu ivua ileja muvua nkudimuinu eu muikale wa pa buende, bualu tshivua tshishilangane bikole menemene ne mushindu uvuabu bakosolola Bible pa tshibidilu mu dipungila “Dikulukulu” ne “Dipiadipia.” Tshibumba tshia Nsentedi (tshia mu Anglais) tshia mu dia 15/9/1950 tshiakamba ne: “Bantu badi benza kasumbu ka bakudimunyi mbaleje dijinga diabu . . . dia kubenga kumanyika, ne ki mbasue bua bamanyishe mêna abu patshidibu ne muoyo anyi panyima pa lufu luabu. Tshipatshila tshia dikudimuna edi ntshia kutumbisha dîna dia Nzambi mulelela udi ne muoyo.”

Bakalua kupatula Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mujima mu Anglais mu 1961. Nansha mudibu kabayi bamanyishe mêna a bakudimunyi ba Bible eu too ne lelu, katuena mua kuelakana bua tshivua tshibasake bua kuenza nunku anyi bua mushindu uvuabu badifile. Mêyi a mbangilu a Bible uvuabu bapatule mu 1984 avua amba ne: “Kukudimuna Mifundu minsantu kudi kumvuija kufunda mu muakulu mukuabu ngenyi ne mêyi a Yehowa Nzambi. . . . Bantu badi benze mudimu wa dikudimuna eu, badi batshina Nzambi Muena Mifundu minsantu ne mbamunange, mbadimone bikale ne dibanza kudiye dia kufunda ngenyi yende ne mêyi ende ne bujalame buonso.”

Nansha bantu bavua mu kasumbu ka bakudimunyi bikale ne meji mimpe, bavuaku bakumbane bua kuenza mudimu eu anyi? Bamue bamanyi badi kabayi anu ne dianyisha bakamba ne: padibu kabayi baleje mêna a bakudimunyi ne tulasa tudibu balonge, mudimu au ngua tshianana, muenza kudi bantu badi kabayi bawumanye. Kadi ki mbamanyi bonso badi ne lungenyi lubi elu to. Alan Duthie wakafunda ne: “Tuetu bamanye bantu badi bakudimune anyi badi bapatule nkudimuinu kampanda wa Bible, bidiku bituambuluisha bua kuamba bikala nkudimuinu au muimpe peshi mubi anyi? Tòo. Bidi bikengela anu kukonkonona malu masunguluke a nkudimuinu ne nkudimuinu yonso.” *

Ke tshidi babadi ba bungi benze. Too ne lelu, bakadi bapatule Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mujima anyi tshitupa tshiende bungi bupite pa miliyo 170 mu miakulu 106 pa buloba bujima. Ntshinyi tshidi bantu ba bungi badi bamubale bamone?

Nkudimuinu udi utumbisha dîna dia Nzambi

Mu Matayi 6:9, Yezu wakalongesha bayidi bende bua kusambila ne: “Tatu wetu udi mu diulu, dîna diebe ditumbishibue.” Pabi, mu nkudimuinu ya bungi kamuena dîna dia Nzambi, badi bamubikila anu ku muanzu bu mudi “Nzambi” anyi “Mukalenge.” Kadi kabivua nanku ku ntuadijilu to. Mu mikanda ya ku ntuadijilu ivuabu bafunde mu tshiena Ebelu bavua batelamu dîna dia Nzambi, “Yehowa” misangu mitue ku 7 000. (Ekesode 3:15; Musambu 83:18) Mu bidimu biakalonda, bena Yuda bakalekela kubikila Nzambi mu dîna diende bua bitabataba. Kunyima kua lufu lua bapostolo ba Yezu, bitabataba ebi biakabuela mu tshisumbu tshia bena Kristo. (Tangila Bienzedi 20:29, 30; 1 Timote 4:1.) Bantu bavua batentula bitupa bia mu Mifundu minsantu bia mu tshiena Greke bakatuadija kupingaja miaku bu mudi Kyrios (muaku udi umvuija “Mukalenge”) ne Theos (muaku udi umvuija “Nzambi”) pa muaba wa dîna dia Nzambi, Yehowa.

Kadi Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia yeye mmupingaje ne dikima dionso dîna dia Yehowa mu mikanda ya bena Kristo ivuabu bafunde mu tshiena Greke (Dipungila Dipiadipia). Dîna edi didi disanganyibuamu misangu 237. Dipingaja dia dîna edi ki ndienzeke patupu ku disua dia bakudimunyi to, kadi ndimanyine pa makebulula a bungi menza ne muoyo umue. Tshilejilu, Luka 4:18 udi utela mêyi a mu Yeshaya 61:1. Mu mifundu ya ku ntuadijilu ya mu tshiena Ebelu, dîna Yehowa didi mu mvese wa mu Yeshaya eu. * Nunku mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia, Luka 4:18 mmukudimuna mudibi bikengela ne: “Nyuma wa Yehowa udi pambidi panyi, bualu mmungele manyi bua kuambila bapele lumu luimpe.”

Dikudimuna mushindu eu didi diambuluisha kabidi babadi bua kumona dishilangana didi pankatshi pa Yehowa Nzambi ne Muanende mulela umuepele, Yezu Kristo. Tshilejilu, nkudimuinu ya bungi mmikudimune Matayi 22:44 ne: ‘Mukalenge wakambila mukalenge wanyi.’ Kadi nnganyi udi wakula ne nganyi? Mu bulelela, mvese eu udi utela mêyi a mu Musambu wa 110:1 udi ne dîna dia Nzambi mu mifundu ya ku ntuadijilu ya mu tshiena Ebelu. Ke bualu kayi mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mbakudimune mvese eu ne: “Yehowa wakambila Mukalenge wanyi ne: ‘Somba ku tshianza tshianyi tshia balume too ne pangateka bena lukuna bebe muinshi mua makasa ebe.’” Kumvua dishilangana didi Mifundu minsantu ifila pankatshi pa Yehowa Nzambi ne Muanende kudi ne mushinga wa bungi. (Mâko 13:32; Yone 8:17, 18; 14:28) Bua muntu kusungidibuaye, udi ne bua kumvua dishilangana edi. Bienzedi 2:21 udi wamba ne: “Muntu yonso udi ubikila dîna dia Yehowa neasungidibue.”

Mujalame ne umvuika bimpe

Kudi malu makuabu a pa buawu mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia. Bua kukudimuna Bible wa mu Anglais bavua batambe kuimanyina pa mifundu ya mu tshiena Greke ya Westcott ne Hort, idi mimanyike bikole ne bantu bavua bayenze, bavua bayenze bimpe menemene. Bakudimunyi ba Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia bavua badienzeje ne muoyo mujima bua kukudimuna tshiena Greke tshia ku ntuadijilu ku muaku ku muaku pavuaku mushindu, ne bujalame buonso mu muakulu mupepele udi bantu bakula lelu. Kuenza nunku nkuambuluishe bua kulama lungenyi luvua mu mifundu ya ntuadijilu ya Bible ne nkuambuluishe kabidi bantu bua kumumvua bimpe.

Tuangate tshilejilu tshia Lomo 13:1 mudi mupostolo Paulo ulomba bena Kristo bua ‘kukokela bakokeshi badi ku mutu,’ anyi bamfumu ba mbulamatadi. Mu nkudimuinu ya bungi badi bamba ne: bakokeshi aba ‘mbajadikibue kudi Nzambi’ anyi ‘mbateka kudi Mvidi Mukulu.’ (Mukanda wa Nzambi; Mukanda wa Mvidi Mukulu wa bena Katolike) Bamfumu bakuabu bavua badibingisha bua dikokesha diabu dibi ne mêyi aa. Kadi bu mudi bakudimunyi ba Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia bakudimune ku muaku ku muaku ne bujalame, mbakudimune mvese eu ne: “Makokeshi adiku mmatekibue malondangane mu milongo yawu ku dianyisha dia Nzambi.” * Bidi biumvuika ne: ki Nzambi udi usungula bakokeshi ba pa buloba to, kadi udi ubalekela bangata bukokeshi bulondangane mu milongo yabu, kadi bushadile ku buende.

Bakudimunyi ba Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mbadienzeje bua kupatula dishilangana dia mushindu udibu bafunde miaku ya pa muanda ya mu tshiena Greke. Mu miakulu ya bungi ya mpindieu, miaku ya pa muanda idi mua kuleja dîba didi bualu buenzeke, mbuena kuamba ne: bukadi bupite, bua mpindieu ne butshilualua. Mu tshiena Greke, miaku ya pa muanda idi ileja kabidi bikala bualu budibu bakuila buikale bua tshitupa tshîpi, bumane kujika anyi butungunuka. Tuangate tshilejilu tshia mêyi a Yezu adi mu Matayi 6:33. Muaku wa pa muanda wa mu tshiena Greke udibu bakudimune “kukeba” udi ne lungenyi lua bualu budi butungunuka. Tudi tumvua mpindieu mushinga udi nawu mêyi a Yezu padibu bakudimune ne: “Nunku, tungunukayi tshia kumpala ne kukeba Bukalenge ne buakane buende, nanku nebanusakidile bintu bikuabu bionso ebi.” Bia muomumue, mbakudimune Matayi 7:7 ne: “Tungunukayi ne kulomba, nebanupeshe; tungunukayi ne kukeba, nenupete; tungunukayi ne kukokola, nebanunzuluile.”​—Tangila kabidi Lomo 1:32; 6:2; Galatiya 5:15.

Bakudimunyi ba Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mbadienzeje bikole menemene bua kukudimuna miaku minene mu mushindu wa muomumue. Tshilejilu, mbakudimune muaku wa mu tshiena Greke wa stauros ne: mutshi wa makenga muaba wonso udiwu usanganyibua. Ke bualu kayi, babadi badi mua kumona diakamue ne: Yezu kavua mufue pa mutshi mutshiamakane bu mudi bitendelelu bikuabu bilongesha, kadi Yezu wakafuila pa mutshi wa makenga. Bena Lomo bavua bakengesha bantu pavuabu babapopela ku mutshi wa makenga.​—Matayi 10:38; 1 Kolinto 1:17, 18; Galatiya 6:12, 14.

Dîyi dia Nzambi pa buloba bujima

Dipatuka dia Mifundu ya bena Kristo ya tshiena Greke mu Tshiluba didi anu ntuadijilu patupu. Mbalongolole bua kukudimuna Bible mujima mu tshikondo tshikumbanyine. Babadi badiku mua kutuishibua ne: Bible wa mu Tshiluba eu neikale mujalame ne umvuangana anu bu mudi wa mu Anglais anyi?

Eyowa, bidi nanku bualu bena mu Komite wa difunda wa Kasumbu Kaludiki ke badi balombole ne balondeshe bimpe bimpe mudimu wa dikudimuna eu. Bakangata dipangadika dia meji bua dikudimuna Bible mu miakulu mikuabu dienzeke kudi bakudimunyi bikale mu kasumbu. Nunku, bakangata dipangadika dia kuenza tusumbu tua dikudimuna Bible mu matunga a bungi pa buloba bujima. Bakenza Tshibambalu tshidi tshitangila midimu ya dikudimuna mu New York bua kuambuluisha tusumbu atu mu majinga atu, kuandamuna nkonko ne kuenza bua ne: Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ikale umvuangana mu miakulu mishilashilangane. Mbapatule kabidi programe muimpe wa ordinatere bua kuambuluisha bakudimunyi ba Bible. Kadi kanudishimi to, dikudimuna ditshidi anu dilomba bakudimunyi bua kuenza mudimu mukole. Kadi ordinatere mmipepejile tusumbu tua bakudimunyi ba Bible mudimu bua kukumbaja tshipatshila tshinene tshidibu natshi tshia kukudimuna Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne bujalame buonso ne muikale umvuangana anu bu mudi wa mu Anglais. Bualu bukuabu, programe wa dikudimuna wa ordinatere udi uleja mudibu bakudimune muaku wonso wa mu tshiena Ebelu ne wa mu tshiena Greke mu Bible wa mu Anglais. Programe eu udi wambuluisha bikole bakudimunyi bua kusungula miaku ya mu muakulu wabu idi mikumbane.

Tudi mua kumona buimpe bua malu onso adibu balongolole aa patudi tutangila Bible udi mupatuke eu. Tudi tunulomba bua nukonkonone Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua). Udi mua kupeta Bible eu kudi bapatudi ba tshibejibeji etshi. Bible eu udi ne malu makuabu a pa buawu akusankisha. Tshilejilu, mmupepele bua kumumvua ne kumubala; udi ne mitu ya bualu yakuambuluisha bua kupeta mvese idi mimanyike ne lukasa; udi ne tuarte tua matunga ne biena-bualu bimpe bidibu basakidile. Bualu bua mushinga mukole mbua se: udi mua kubala Bible eu ne dishindika dia ne: udi ne mêyi a Nzambi majalame, makudimuna mu muakulu udibu bakula matuku onso.

^ tshik. 9 Bualu bua kukema, bavua bafunde bia muomumue pa tshizubu tshia Bible wa mu Anglais wa références (1971) wa New American Standard Bible ne: “Katuena batele dîna dia mumanyi wa malu a Bible nansha umue bua bantu baye kumulomba mibelu anyi lungenyi, bualu tudi bajadike ne: Dîyi dia Nzambi didi ne mushinga diodi nkayadi.”

^ tshik. 13 Bushuwa, bavua batambe kushindamena mu nkudimuinu wa tshiena Greke wa Septante bua kutela mêyi a mvese ya mu Mifundu ya mu tshiena Ebelu mu tshidibu babikila ne: Dipungila Dipiadipia. Bu mudi mikanda ya Septante ya ku ndekelu eku kayiyi ne dîna dia Nzambi, bamanyi ba malu a Bible ba bungi badi bamba ne: bidi bikengela kabidi kumbusha dîna edi mu Mifundu ya bena Kristo ya mu tshiena Greke. Kadi mikanda ya Septante ya kale menemene idi ne dîna Yehowa mu mushindu uvuabu badifunda mu tshiena Ebelu tshia kale. Bualu ebu budi butua mpanda ku dipingaja dia dîna Yehowa mu Mifundu ya tshiena Greke.

^ tshik. 17 Tangila A Manual Greek Lexicon of the New Testament, mufunda kudi Abbott-Smith, ne A Greek-English Lexicon mufunda kudi Liddell ne Scott. Bilondeshile mikanda eyi ne mikuabu idi mimanyike, muaku wa mu tshiena Greke eu udi umvuija ku muaku ku muaku “kuteka mu bulongame, kuteka tshintu pa muaba watshi.”

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Bible (Matayi-Buakabuluibua)

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Bafundi ba Bible bu mupostolo Paulo bakafunda mu muakulu udi bantu bakula matuku onso