KUA talahau he tagata tane i New York (F.K.A.): “Ko e tama tane haku ko Jonathan ne ahiahi atu ke he tau kapitiga ke he tau maila gahoa. Ko e hoana haku, ko Valentina, ne nakai fialoto ke fina atu a ia ke he matakavi ia. Ne fa hopoate tumau a Valentina ha ko e tau motoka. Ka e fiafia lahi a Jonathan ke he tau mena talaga hila, mo e kua fai fale gahua tote e tau kapitiga hana ke moua e ia e iloaaga ke he gahua. Ko au a ia i kaina i Manhattan lalo, i New York. Kua fano e hoana haku ke ahiahi hana magafaoa i Pueto Riko. ‘Nakai leva to liu mai a Jonathan,’ he manatu e au. Ati tagi e logo he gutuhala. ‘Haia moli fakalata a ia.’ Ka e nakai. Ko e tau leoleo mo e tau tagata he feua ekekafo. ‘Mailoga nakai e koe e tohi fakaholo nei?’ he huhu he ofisa leoleo. ‘E, ko e he tama tane haku, ko Jonathan.’ ‘Ko e fai tala momoko a mautolu ki a koe. Kua ha ha i ai e pakia, mo e . . . ko e tama tane hau, . . . ko e tama tane hau kua mate tuai.’ Ko e manatu fakamua haku, ‘Kua nakai moli!’ Ko e mena fakaofo ia kua fakamahafagi ai e pakia mamahi he tau loto ha maua, ti maulu fakahaga agaia, pihia agaia ni ke he tau tau ne mole.”

 Ko e matua tane i Barcelona (Sepania) ne tohi: “Ke he magahala i tua a Sepania he atu tau 1960, ko e magafaoa fiafia a mautolu. Ko lautolu ia ko María, ko e hoana haku, mo e fanau tokotolu ha maua, ko David, Paquito mo Isabel, tau tau 13, 11, mo e 9 ke he fakaholo taha ia ni.

“Taha aho ia Mati 1963, ko Paquito ne liu mai he aoga mo e gugu ha kua mamahi kelea e ulu. Kua uka lahi ia mautolu ke iloa e mena ne fakatupu aki—ka e nakai leva. Tolu e matahola he mole ti mate a ia. Ko e pa toto ke he ulu ne amanaki ti fakaoti aki e moui hana.

“Ko e mate ha Paquito kua 30 e tau tau he mole. Ka e pete na ia, ko e mamahi hokulo he galo ia kua ha ha ia maua ti hoko mai ke he aho nei. Kua nakai fai mena ke mate e tama he tau mamatua mo e nakai ke logona kua galo mai foki ia laua taha—pete ni he loa e tau magaaho kua mole po ke toko fiha foki e fanau ha laua.”

Ko e tau mena ua nei ne tupu, ke he tau mamatua  ne mamate e fanau, kua fakakite mai e hokulo mo e he nakai galo he kafokia ka mate e tama. Moli ha e tau kupu ne tohi he ekekafo: “Ko e mate he tama kua fa mahani lahi ke momoko mo e mamahi lahi ke he mate he tagata lahi ha ko e tagata fakamui e tama ne amanaki e magafaoa ke mate. . . . Ko e mate he taha tama kua fakatatai atu ke he galo he tau amaamanakiaga ke he vaha i mua, tau fakafetuiaga [ko e tama tane, figona fifine, tau mokopuna], tau mena tutupu . . . ne kua nakai la olioli ia ki ai.” Mo e ko e logonaaga hokulo nei ha kua galo, kua pihia foki kehe ha fifine ka to e tama ti galo.

Ne fakamaama mai he hoana ne lahi e momoko he loto: “Ko e tane haku, ko Russell, ne fekafekau mo tagata lagomatai fakaekekafo ke he tau gahua kautau he magahala Pasifika he Felakutaki II he Lalolagi. Kua kitia e ia mo e kua hao mai he falu a tauaga kelea. Ne liu mai a ia ke he Tau Fahi Kaufakalataha mo e ke he moui ne mua atu e mafola. He magaaho fakamui ne gahua fekafekau a ia ke he Kupu he Atua. Ke he vahaloto he 60 mo e 65 he tau tau he moui hana ne kamata a ia ke moua e tau fakamailoga he atefua kua eke ke kelea. Kua lali a ia ke takitaki e moui malolo. Ka e, ke he taha aho ia Iulai 1988, ne hoko ki a ia e matematekelea lahi ha ko e gagao fakaofo ke he hana atefua ti mate. Ko e mate hana kua lahi mahaki e fakaatukehe. Ha kua nakai la mavehe age au. Nakai ni ko e tane haku a ia. Ka ko e kapitiga mua atu he mitaki haku. Kua fakalataha a maua ke he 40 e tau tau he moui tokoua. Mogonei kua tuga to hagaao atu au kehe matimati uho.”

Ko e gahoa ni e tau mena tutupu nei mai he afe he tau matematekelea ne lauia ai e tau magafaoa he lalolagi katoa he tau aho oti. Ke tuga ka talahau he loga he tau tagata ne maanu ki a ko e, he magaaho ne uta ai he mate e tama hau, ko e tane hau, hoana hau, matua hau, kapitiga hau, kua moli ni ke he mena ne fakahigoa ai he Kerisiano tohitohi ko Paulo, “ko e fi fakamui.” Ke fa mahani ko e aga fakamua pauaki ke he tau tala kelea kua liga nakai fia talia ki ai, “Kua nakai moli! Nakai talitonu au.” Ko e falu aga ne fa mumui mai foki, to kitekite atu a tautolu.—1 Korinito 15:25, 26.

Ka e, ato onoono a tautolu ke he tau logonaaga he maanu, o mai a tautolu ke tali falu a huhu kua mua atu e aoga. Ko e kakano ka he mate ko e fakaoti haia he tagata ia? Ha ha i ai nakai ha amaamanakiaga ke liu a tautolu ke kitia foki e tau fakahele ha tautolu?

Ko e tagata tohi Tohi Tapu ko Paulo ne foaki mai e amaamanakiaga ke lagomatai mai he “fi fakamui” ia, ko e mate. Ne tohi e ia: ‘Ko e mate ke fakaotioti.’ “Ko e fi fakamui ke moumou ko e mate.” (1 Korinito 15:26, The New English Bible) Ko e ha a Paulo ne fakamoli atu ai ke he mena ia? Ha kua fakaako atu e ia ne kua liu tu mai he mate a ia, ko Iesu Keriso. (Gahua 9:3-19) Ko e mena foki a ia ne maeke ai a Paulo ke tohi: “Ha ko e tagata [Atamu] ne hoko mai ai e mate, ti ko e tagata [Iesu Keriso] foki kua hoko mai ai e liu foki tutu mai a lautolu kua mamate. Ha ko e mena tuga he mamate e tau tagata oti kia Atamu, to pihia foki e fakamomoui mai oti kia Keriso.”—1 Korinito 15:21, 22.

Kua hokulo lahi e maanu ha Iesu he magaaho ne feleveia a ia mo e takape ha Naina mo e kitia e tama tane mate hana. Ne talahau mai e fakamauaga he Tohi Tapu ki a tautolu: “Kua tata a [Iesu] ke he gutuhala he māga [Naina] kitiala, kua tauloto mai e tagata mate, ko e tama fuataha a ia he hana matua fifine, ko ia foki ko e takape; ha ha ia ia foki e tau tagata tokologa he māga ia. Kua kikite atu e Iki kia ia, ti fakaalofa hohofi ai a ia kia ia, mo e tala age kia ia, Ua tagi a koe. Kua haele age a ia, kua piki atu ke he fata, ti tutu ai a lautolu ne tauloto, ati tala age ai a ia, Ko e fuata na e, kua tala atu e au kia koe, Ati matike a. Ti matike hake a ia  ne mate kua vagahau; ti tuku atu e ia a ia ke he hana matua fifine. Kua hoko kia lautolu oti e matakutaku, kua fakaheke atu a lautolu ke he Atua, kua pehe age, Kua tupu kia tautolu nai e perofeta kua mua; kua ahi mai foki he Atua hana motu.” Mailoga la ne kua fakaalofa hohofi ai a Iesu, ati fakaliu tu mai e ia e tama tane he takape! Manamanatu foki ke he hatakiaga ia ma e vaha i mua!—Luka 7:12-16.

Haia, ki mua he tau tagata, ne eke e Iesu e liu tu mai ne kua nakai lata ke nimo. Ko e fakamanatuaga he liu tu mai a nei ne kua fita he talahau e ia ato hoko mai ke he mena nai, ko e liuaki mai ke he moui ke he lalolagi i lalo he “lagi fou.” He magaaho ia ne pehe a Iesu: “Aua neke ofo a mutolu he mena ia, ha ko e mena hoko ke he aho ke logona ai ke he hana leo a lautolu katoa ha he tau tukuaga, mo e o mai ai.”—Fakakiteaga 21:1, 3, 4; Ioane 5:28, 29; 2 Peteru 3:13.

Fakalataha mo lautolu ne kitia e liu tu mai ko Peteru, pihia foki mo e falu he 12 ne o atu mo Iesu ke he hana a tau fenoga. Kua logona moli e lautolu a Iesu ne liu tu mai he lauga he tapa Tahi a Kalilaia. Kua talahau he fakamauaga ki a tautolu: “Kua tala age a Iesu kia lautolu, O mai a, ke kai mena; ka e nakai fakamalolo taha he tau tutaki ke hūhu age kia ia, Ko hai kia a koe? ha ko e mena kua iloa e lautolu, ko e Iki ni a ia. Ati haele age ai a Iesu, kua toto e areto, mo e age kia lautolu; ti pihia ni mo e ika. Ko e fakakite lagatolu mai haia a Iesu ke he hana tau tutaki, tali he matike mai a ia ia lautolu kua mamate.”—Ioane 21:12-14.

Ati pihia ai, ne maeke a Peteru ke tohi mo e malolo katoa: “Fakaaue ke he Atua ko e Matua he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso, ko ia kua fanau fakafou ai a tautolu ha ko e hana fakaalofa lahi, kia moua e tautolu e amaamanaki kua moui, ha ko e liu tu mai a Iesu Keriso mai ia lautolu kua mamate.”—1 Peteru 1:3.

Ne talahau he aposetolo ko Paulo e amaamanakiaga mauokafua hana he magaaho ne pehe ai a ia: “Kua talia e tau mena oti kana kua tohi ke he fakatufono katoa mo e tau perofeta; Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua, kua taofi foki e lautolu nai, ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.”—Gahua 24:14, 15.

To maeke he tau miliona ke moua e amaamanakiaga mauokafua ke liu kitia foki e tau fakahelehele ha lautolu ka liliu momoui mai ke he lalolagi ka e ki lalo hifo he tau tutuaga kua kehe. Ti ko e heigoa mogoia e tau tutuaga ia? Ko e falu a fakamatafeiga he amaamanakiaga ne fakave ke he Tohi Tapu ma e ha tautolu a tau fakahelehele to tutala ki ai ke he vala fakamui he porosua nei, ne fakamataulu “Ko e Amaamanakiaga Moli ma Lautolu ne Mamate.”

Ka e fakamua o mai a tautolu ke onoono atu ke he tau huhu kua liga ha ha ia koe kaeke kua maanu a koe ke he mate he fakahele: Ko e mena hako nakai ke maanu ke he puhala nei? Maeke fefe au ke nofo mo e maanu haku? Ko e heigoa he falu ka taute ke lagomatai au ke fehagai atu ki ai? Maeke fefe au ke lagomatai e falu ne fa e maanu? Mo e ko e mena ne mua atu, Ko e heigoa he Tohi Tapu ne talahau hagaao ke he amaamanakiaga moli ma lautolu ne mamate? To liu foki nakai au ke kitia e fakahele haku? Mo e ki fe?