MIKE sat waynaxa, papitupan jiwatapat amtasisax akham sänwa: “Wali llakitäskchïyätsa janiw jaqinakan llakisitaxa yatipxañap munkayätti” sasa. Mä chachax janis jachañapäkaspa ukham amuyäna. Ukampis qhipatxa ukham amuyatapax jan walïtap amuyasisaxa, kunapachatï mä amigopanachachilapax jiwxäna ukhaxa, kuntï lurañapakan ukxa yatxänwa. “Niya pä mar nayraxa, amigojarux kallachit kattʼasaw akham siriskäyäta: ‘Janit chachäkta’ sasa. Ukampis jichhax amparapat katxarusaw akham sista: ‘Jachañ munsta ukhax jan axsaramti jachaqtʼasim ukaw yanaptʼätamxa. Nayan sarxañax munstax sarxäwa. Ukat jan sarxañax munksta ukax akankaskäwa. Ukampis kunjamatï jikxatasta ukxa jan imtʼasimtiʼ” sasa.

Ukat kunapachatï MaryAnne sat warmin chachapax jiwxäna ukhaxa, llakitäskchïnsa janiw jachkänti. Ukat akham sasaw amtaraki: “Mayninakax nayat yatiqasipxaspa ukatakwa llakisiskirïtxa, ukatwa llakinakajxa imtʼasïyäta janiw jachkäyätti. Ukat ukham qala chuyman tukusaxa, janiw kunans yanaptʼkitänti ukxa qhipatakwa amuyasta. Ukat ukham amuytʼasisaxa naya pachpaw akham sista: ‘Jachañ munsta ukhaxa, jachaqtʼasma. Jan jan jachirjamax tukumti. Jachaqtʼasiñamawa’” sasa.

Mike ukat MaryAnne sat warmisa akham sasaw iwxtʼapxi: Jan llakimx imtʼamti sasa. Chiqansa, ukham lurañax llakitarux wal yanaptʼi. Llakinakampi wali aynachtʼatäskstan ukhasa jan sinti llakisiñasatakiw yanaptʼistani. Ukhamax llakinakas jan imtʼasiñasa ukat mayninakax ukham jikxatasitas yatipxarakini ukat kunatsa ukham jikxatasta uk yatiñasa, llakisitas askirjam uñjañasatakiw yanaptʼistani.

Chiqansa, janiw igualaki taqinix llakisipkiti. Kunattix yaqhipanakan familiarapaxa mä akatjamatwa jiwxapxi jan ukax wali jaya usuntasaw jiwxapxi, ukatwa llakisitanakapax jan pachpäkaspati. Ukampisa, llakinakas imtʼasiñaxa cuerposarus chuymasarus janiw waltʼaykistaspati. Ukhamaxa kunjams jikxatastan ukxa janipuniw imtʼañasäkiti. ¿Kunjamatsa? Uka tuqitxa Biblianwa suma iwxtʼäwinakax utji.

Jan sint llakisiñatakix parlañasawa. Ukat kunapachatï Job chachan tunka wawanakapax jiwxäna ukat ukham kunayman jan wali chijinakar purtʼasïna ukhax akham sänwa: “¡Nayatakix jakañax chʼamäxiwa! Jachkäwirakiw tukusxäxa, tʼaqhisitanakaxatsa taqi chʼamampiw arsusirakï [hebreo arunxa, “antutä”]” sasa (Job 1:2,  18, 19; 10:1). Job chachaxa janiw llakip jaya tiemp imtʼasirjamäxänti. Imtʼasiñat sipansa ‘arsuñapänwa’. Ukhamax “jan sinti llakisiñatakix llakinakasxa arsuñasawa” siski uka arunakamp sasiwa.

Ukhamax jumatï paciencia chuymamp istʼir ‘mä chiqpach amigor’ llakisitam arsusïta ukhaxa, jan sinti llakisiñamatakiw yanaptʼätamxa (Proverbios 17:17). Jumatï, kunjamsa jikxataskta ukat kunatsa ukham jikxatasta uk mayninakar yatiyäta ukhaxa, llakir atipjañaxa janiw chʼamäkaniti. Ukat ischʼukirimax inas mä munat familiapax jiwarakchi ukat kunjamsa uka llakirux atipjatayna, ukat jumax kunjamsa atipjarakisma, ukanak inas mä qhawqha iwxtʼchïtam ukas yanaptʼarakiristamwa. Ukat kunapachatï mä warmin wawapax jiwxän ukhaxa, kunjamsa jupjam llakin jikxatasir warmimpi parltʼañax yanaptʼatayna uka tuqit akham siwa: “Kunjamsa nayjam llakin jikxatasisax llakiparu saykatatayna ukat jichhax kunatï lurañapäki uksa niya ukhampachwa luraski, uk yatiñaw wal chʼamañchtʼitu” sasa.

¿Llakinakamat maynir yatiyañax jumatakix chʼamati? Davitaxa, Saulampi Jonatanampi jiwapkän ukhaxa, chuym chʼallxtaykir ukat wali llakiskañ qʼuchwa qillqatayna, ukanwa kunjamas jikxatasïna ukxa arsusïna. Uka qhipatxa, uka llakiskañ qʼuchuxa Biblianxa Payïr Samuel libron jikxatasiraki (2 Samuel 1:17-27; 2 Crónicas 35:25). Ukat Davitjamarakiw yaqhipanakax llakinakap qillqas arsusipxaraki. Mä viuda warmixa akham sänwa, kunjamtï jikxataskäyäta ukxa qillqäyätwa ukat walja urunakat liytʼarakïyätwa sasa. Ukaw jan sinti llakisiñatak yanaptʼäna.

Kunjamatï jikxatasta uk yaqhanakar yatiyäta jan ukax qillqtʼasïta ukhaxa jan sint llakisiñamatakiw yanaptʼätamxa. Ukhamarakiw kuna jan wali amuyunak qhanstayañsa yanaptʼarakïtamwa. Uka tuqit mä warmix akham sänwa: “Yaqha chacha warminakax wawap jiwatapatxa divorciasiñar kunaw puripxatayna sas parlirwa chachajampix istʼapxäyäta, ukat nanakax janiw ukhamar purtʼasiñ munapkäyätti. Ukatwa sapakuti colerasipkäyäta jan ukax juchañchasipkäyät ukhaxa, ukspachapuniw uka tuqit askichapxirïta. Ukhamatwa jukʼamp sums apasipxta” sasa. Ukhamaxa, kunjams jikxatasta uk maynir yatiyäta ukhaxa, inas ak amuychïta: chiqansa jaqix janiw igualaki llakisktanti jan ukasti sapa mayniw may may llakistanxa.

Ukat jan sinti llakisiñatakix jachaqtʼasiñaw yanaptʼarakiristamxa. Bibliax ‘jachañ horasax’ utjiw siwa (Eclesiastés 3:1, 4). Ukat kunapachatï mä munat familiaras jan ukax amigos jiwxi ukhaw uka jachañ horasax purini. Ukham llakisat jachaqtʼasiñaxa jukʼat jukʼat llakir atipjañatakiw yanaptʼistani.

Mä tawaqitax akham siwa, mamitajan jiwatapat jan sinti llakisiñatakix mä munat amigajaw yanaptʼitu. Ukat akham sasaw amtasiraki: “Amigajaxa janipuniw sapaki jaytjkitänti. Nayamp chikaw jachirïna. Nayampiw parltʼarakïna. Ukatwa jan axsartʼas llakinakajxa yatiyäyäta  ukaxa nayatakix wali askipunïnwa. Janipuniw jachañxa phinqʼaskäyätti” sasa (Romanos 12:15 uñxattʼata). Jumax janirakiw jachañxa phinqʼasiñamäkiti. Kunjamatï yatiqktanxa, iyawsäwin walja chach warminakasa Jesucristosa wali qhana ukat jan phinqʼasisaw jachapxäna sasaw Bibliax parli (Génesis 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Juan 11:33, 35).

Jumax kunapachas wali llakit jikxatasïta ukxa janiw sum yatkasmati. Inas mä akatjamat llakita jikxatasisax jachaqtʼaschisma. Mä viuda warmixa, sapakuti mercador alasir sarkan ukhax jachxakirïnwa (kunattix chachapampix walja kutiw ukar sarapxirïtayna), ukat kunanaktï chachapax munirïkän ukanakxa armtʼamay aptasasa jachxakirïnwa. Ukhamax paciencianïñamawa. Ukat janiw jachañajäkiti sasax janiw sañamäkiti. Taqinis jachapuntanwa uk janipun armasimti ukampis ukaxa jukʼat jukʼat llakiru atipjañatakisa wali askirakiwa.

Kunjamatï sawayxtanxa, yaqhipanakax maynin jiwatapatxa jupanak pachpaw juchañchasiñ yatipxi. Ukxa, kunjamsa Diosar luqtir Jacob chachax jikxatasitayna ukwa amuytʼayistu, kunapachatï José yuqamarux mä ‘monte animalaw’ manqʼantatayna sas sapkän ukhax wal jachäna. Kunattix Jacob pachpawa jilanakamax kunjamäsipkpachas uk uñjanim sasax khitatayna. Ukat inas jupax ‘¿kunatakikis José wawajar sapaki khitpachäta? ¿Kunatakikis uka walja monte animalanakan chiqaru khitpachätxa?’ sasax inas wal llakischïna (Génesis 37:33-35).

Ukat inas jumax wali munat familiaraman jiwatapatxa nayaw jan sum uñjkti ukatwa jiwxi sasax juchañchasta. Ukhamächi ukaxa, ak amtañaw yanaptʼätamxa, chiqäskpans janisa taqiniwa ukham jiwaspacha juchañchasiñ yattanxa. Ukat uka llakinakas imtʼasiñas janirakiw walïkiti. Jumatï ukham juchanjam amuyasta ukhaxa yaqhanakampis parlañamarakiwa, ukhamatwa jan sinti llakiskätati.

Ukampisa, uka familiarasarus khitirus wals munaskchiñänixa, janiw jan jiwañapatakix kuns lurksnati janirakiw “horasax jan waltʼañax” utjki ukats jarkʼaqkaraksnati (Eclesiastés 9:11). Ukatxa, kuntï lurkta ukxa janiw kuna jan wali  amtampis lurktati. Amuytʼañataki, jumatï qullayasiñ utar jan irpksta ukhaxa, ¿usuntañapa jan ukax jiwañap munasati jan irpkäyäta? ¡Janiwa! Ukhamaxa, ¿jiwatapatxa chiqapuniti jumax juchanïta? Janiwa.

Ukat kunapachatï mä taykan wawapax automp usuchjat jiwkän ukhaxa jupas jiwatapat juchanïkaspa ukhamwa jikxatasïna, ukat kunjams uka jan waltʼäwir atipjäna uka tuqit jupax akham siwa: “Jupar khitataxat nayas juchanïkirista ukhamwa amuyasïyäta. Ukham amuyatajax inamayakïnwa. Kunattix awkipampi khitatajaxa janiw kuna jan walïkänsa, kunatï lurañapäkäna ukakwa phuqaskäna. Mä jan wali chijiruw purtʼasïna” sasa.

Ukampis inas akham amuyasta: ‘Kunats jan akham sispachäta, kunaks luririskäyäta...’ sasa. Ukampisa, ¿khitis jiwasat jan pantjasir awkïtwa, taykätwa, yuqätwa, phuchätwa sasax saspa? Bibliaxa akham siwa: “Taqiniw walja pantjasïwinak lurtan, ukampis maynitix arsutapanxa jan pantjaskchixa, ukax chiqa jaqiwa” sasa (Santiago 3:2; Romanos 5:12). Taqinis pantjasirïtanwa uk amtañamapuniwa. Ukampis kuntï lurañ munkäyäta, uka tuqit sapakuti llakisiskätaxa janiw yanaptʼkätamti.

Ukat jumatï chiqapun juchanïtam amuyasta ukat jan juman amuyunakamakïkchi ukhaxa, Diosan pampachtʼäwip thaqhañamawa, ukhamatwa jan sinti llakiskätati. Bibliaxa akham siwa: “Dios Tatay, jumatix taqpach juchanak amxäsiskakismaxa, ¿khitirak nayraqataman saytʼaspasti? Ukampis jumaw juchanakat pampachapxista, ukhamat jumar waqaychañ yatichapxista” sasa (Salmo 130:3, 4). Jumax janiw nayra luratanakam mayjtʼaykasmati, ukampisa, Diosaruw pampachtʼita sasax mayisiñama. ¿Kunampsa lurasma? Niyakixay Diosax nayra jucha luratanakas pampachäwa sischixa, ¿janit juma pachpax pampachasiñamäkarakispa? (Proverbios 28:13; 1 Juan 1:9.)

¿Doctoranakampi ukat enfermeranakampi, amigonakamampi, jan ukax jiwirimamp coleratätati? Ukhamächi ukhaxa ak amtasiñamawa, mä munat familiarar jan ukax amigor jiwatapat llakisisaw ukham jikxatasiraktanxa. Inas llakit jikxatasisaxa ina chʼusat colerasiraksta. Ukanak amuyasiñaxa yanaptʼarakiristamwa. Mä qillqirix akham sänwa: “Kunats colerastan uk amuytʼasiñäni ukat janirak coleramp atipayaskañäniti ukhaxa janiw kuna jan waltʼäwirus purtʼaskañäniti” sasa.

Ukat colerasitam yaqhanakar yatiyañaxa, yanaptʼarakiristamwa. ¿Kunjamsa? Chiqansa janiw yaqhanakamp nuwaskañäniti. Bibliaxa wali jay colerat sarnaqañaxa mayni kikparux janiw waltʼaykiti siwa (Proverbios 14:29, 30). Inas mä suma amigompi parltʼañax yanaptʼaristma. Ukat kunapachatï coleratäpki ukhaxa qariñkam ejercicio lurañaw yaqhanakarux yanaptʼaraki (Efesios 4:25, 26 uñxattʼarakïta).

Ukat kunjams jikxatasktan uk yaqhanakar yatiyañas wakisiskchixa, ukampis ak amuytʼañasawa. Kunjamas jikxatastan uk yaqhanakar yatiyañampi ukat yaqhanakamp coleratas samarasiñampix janiw kikpäkiti. Colerat jikxatasisas ukat taqi kunas jan amtasarjam phuqasxchi ukhaxa janiw mayninakar juchañchañasäkiti. Ukhamax kunjams jikxataskta uk yatiyañamawa, ukampis janiw qhuru arunakampi parlañamäkiti (Proverbios 18:21). Jan sinti llakisiñatakix kuna wakiskir yanaptʼas utji uka tuqitwa jichhax yatxattʼañäni.

Bibliax akham siwa: “[Jehová] Tatitux llakimp aynachtʼatanakan jakʼapankaskiwa,  jupanakar qhispiyañataki, aynachtʼat chuymanakap waytañataki” sasa (Salmo 34:18). Chiqpachansa taqi kunat sipansa Jehová Diosampi suma apasiñaw mä munat familiaraman jan ukax amigoman jiwatapat llakisitamaru atipjañamatakix yanaptʼiristamxa. ¿Kunjamata? Jichhakam yatxatktan täqi uka iwxtʼanakaxa Bibliat apstʼatawa, jan ukax ukarjam qillqtʼatawa. Ukat ukarjam lurañax jan sinti llakisiñamatakiw yanaptʼiristma.

Ukampisa, Diosar mayisiñxa janipun armasimti. Bibliaxa akham sasaw iwxtʼistu: “Diosar llakinakam katuyam, jupasti chʼaman tukuyätam” sasa (Salmo 55:22). Mä suma amigor llakinakas yatiytan ukhaxa yanaptʼistuwa, ukat sipansa, ¡jukʼampiw ‘chuymachtʼir’ Diosasar llakinakas yatiyañax yanaptʼistäni! (2 Corintios 1:3.)

Oracionaxa janiw sum jikxatasiñasatakïkiti. Jan ukasti ‘mayisitanakasar istʼir’ Diosasaxa, taqi chuyma mayisir yupaychirinakajaruxa qullan ajayu churä siwa (Salmo 65:2; Lucas 11:13). Ukat qullan ajayuxa mä arunxa Diosan ‘jachʼa chʼamapaxa’ jukʼampi nayraru sartañamatakixa yanaptʼiristamwa (2 Corintios 4:7). Jehová Diosaxa, chiqa chuymani yupaychirinakaparuxa sapa may jan waltʼäwinak aguantañxa yanaptʼaspawa ukxa janiw armasiñamäkiti.

Mä warmix kunjamsa Diosat mayisiñax wawapan jiwatapata jan sinti llakisiñatakix juparus chachaparus yanaptʼatayna uka tuqit akham siwa: “Kunapachatï wali llakita arumax utan jikxatasipxirïta ukhaxa, panpachaniw Diosaru jachʼata mayisipxirïta. Ukat jiwatapat nayrïr urunakanxa, taman tantachäwir sarañatakisa, jachʼa tantachäwinakar sarañatakisa, Diosatwa chʼama mayisipxirïta. Ukat alwanakaxa wali llakitapuni jikxatasipxirïta ukhaxa, Jehová Diosaruw taqi chuyma yanaptʼap maytʼasipxirïta. Ukat utar sapak mantañxa walpun axsarayasirïtxa; ukatwa sapakuti utar mantañatakix Jehová Diosatpuni maytʼasirïta” sasa. Diosat jan jithiqtas yupaychir uka warmitakixa, Diosar mayisiñax wali wakiskiripunïnwa. Jumatï Diosat mayisipunïtaxa uka kikparakiwa, ‘Diosax chuymamsa, amuyumsa imatapa’ amuyarakïta (Filipenses 4:6, 7; Romanos 12:12).

Diosan yanaptʼapaxa wali wakiskiripuniwa. Apóstol Pablox akham siwa: “Taqi tʼaqhisiñanakasanwa Diosax chuymachistu, jiwasax tʼaqhisirinakar chuymachañasataki” sasa. Chiqansa, Diosan yanaptʼapaxa janiw taqi llakinakxa qʼal chhaqtaykaspati, ukampis jan sinti llakisiñatakixa yanaptʼistaspawa. Ukampixa janiw mayamps jachxätati jan ukax jiwirimats armasxäpunitaw sañ munkiti. Ukampisa, uka llakxa atipjasmawa. Ukhamäni ukhaxa, mayninakax ukham llakin uñjasipxani ukhaxa uka llakipar kunjamsa atipjaspa uksa amuytʼätawa ukat khuyaptʼayasirakïtawa (2 Corintios 1:4).