АТАСЫНЫН өлүмүнү хатырлајараг Мајк белә дејир: «Һәмин вахт өзүмү сыхырдым ки, һиссләрими бүрузә вермәјим». Мајкын фикринҹә, киши өз кәдәрини үзә вурмамалыдыр. Анҹаг сонралар о јанылдығыны баша ­дүшдү. Буна ҝөрә дә достунун бабасы өләндә Мајк нә етмәк лазым ҝәлдијини артыг билирди. О дејир: «Бир нечә ил бундан әввәл олсајды, достумун күрәјинә вуруб: “Киши ол”, — дејәрдим. Лакин инди мән онун әлиндән тутуб дедим: “Һиссләрини боғмаға чалышма. Бунун сәнә һеч бир көмәји дәјмәјәҹәк. Мәним ҝетмәјими истәјирсәнсә, ҝедәрәм, јох әҝәр истәмирсәнсә, галарам. Анҹаг һиссләрини бүрузә вермәкдән чәкинмә”».

Мари-Ан да әри өләндә һиссләрини боғмаға чалышырды. О јадына салыр: «Башгаларына јахшы нүмунә олмаг мәним үчүн елә ваҹиб иди ки, јашамалы олдуғум һиссләри ичимдә боғурдум. Амма ахырда баша дүшдүм ки, ҝүҹлү ҝөрүнмәјә чалышмагла өзүмә зијан едирәм. Дүшдүјүм вәзијјәти ҝөтүр-гој етдим вә өзүмә дедим: “Ағламаг истәјирсәнсә, ағла. Һәддән артыг ҝүҹлү олмаға чалышма. Үрәјини бошалт ки, раһатлашасан”».

Һәм Мајк, һәм дә Мари-Ан мәсләһәт ҝөрүр: «Кәдәринизи ҝизләтмәјин!» Онлар һаглыдырлар. Нә үчүн? Чүнки емосионал ҹәһәтдән сакитләшмәк үчүн кәдәрләнмәк ваҹиб амилдир. Һиссләри бүрузә вермәк дахили ҝәрҝинлији арадан галдырмаға көмәк едир. Һиссләрин дүзҝүн шәкилдә ифадә олунмасы үчүн буну тәбии, еләҹә дә анлајыш вә ағылла етмәк лазымдыр.

Әлбәттә, һамы өз кәдәрини ејни ҹүр тәзаһүр етдирмир. Һәмчинин доғма инсанын гәфләтән, јохса узун хәстәликдән сонра өлмәси кими амилләр дә онун јахынларынын кечирдији һиссләрә тәсир едир. Анҹаг бир шеј јәгиндир: һиссләри боғмаг инсана һәм физики, һәм дә емосионал ҹәһәтдән зәрәр јетирә биләр. Кәдәри бүрузә вермәк исә даһа чох фајда ҝәтирир. Буну неҹә етмәк олар? Мүгәддәс Јазыларда буна даир бир нечә јахшы мәсләһәт вар.

Данышмағын бөјүк көмәји дәјә биләр. Он ушағыны итирдикдән, һәмчинин башына башга фәлакәтләр ҝәлдикдән сонра гәдимдә јашамыш Әјјуб демишди: «Һәјатымдан безмишәм. Дәрдими ачыб-төкәҹәјәм, јана-јана данышаҹағам» (Әјјуб 1:2, 18, 19; 10:1). Әјјуб дәрдини даһа ичиндә  сахлаја билмирди. Она дәрдини данышмаг лазым иди. Ејнилә, инҝилис драматургу Шекспир дә данышмагла үрәји бошалтмадыгда кәдәрин инсана неҹә аҹы вердији һагда «Макбет» әсәриндә белә јазмышды: «Гәлбимизи дидән кәдәримизи ағлајыб бошалдаг ҝөз јашымызла».

Беләликлә, сәбир вә шәфгәтлә динләјән «дост»унузла һиссләринизи бөлүшмәк сизә мүәјјән дәрәҹәдә јүнҝүллүк ҝәтирә биләр (Мәсәлләр 17:17). Инсан кечирдији һиссләри сөзләрлә ифадә едәндә бу һиссләри баша дүшмәк вә онлара таб ҝәтирмәк асан олур. Әҝәр сизи динләјән инсан да јахыныны итирибсә вә бу иткидән сонра өзүнә ҝәлә билибсә, ондан өзүнүз үчүн фајдалы мәсләһәт ала биләрсиниз. Ушағы өлән бир ана ејни итки илә үзләшән башга бир гадынла сөһбәтин она нә үчүн көмәк етдији һагда белә дејир: «Башга бир адамын да бу кими вәзијјәтлә үзләшдијини, сағ-саламат галдығыны, баш верәнләрә таб ҝәтириб инди нормал һәјат сүрдүјүнү ҝөрмәк мәнә чох бөјүк ҝүҹ верди».

Бәс әҝәр сиз өз һиссләринизи башгалары илә бөлүшә билмирсинизсә, онда неҹә? Талутла Јонатанын өлүмүндән сонра Давуд чох кәдәрли бир ағы гошараг үрәјини бошалтды. Сонралар бу ағы Мүгәддәс Јазыларын «Икинҹи Ишмуил» китабына дахил едилди (2 Ишмуил 1:17—27; 2 Салнамәләр 35:25). Буна бәнзәр тәрздә, бәзиләринә кечирдикләри һиссләри јазыда ифадә етмәк даһа асан олур. Бир дул гадын дејир ки, о, өз һиссләрини вәрәгә јазыр, бир нечә ҝүндән сонра исә онлары тәкрарән охујурду. Бу, она раһатлыг ҝәтирирди.

Һиссләринизи истәр данышмагла, истәрсә дә јазмагла ифадә етмәк кәдәринизи ичиниздә сахламамаға көмәк едәҹәк. Бунун сајәсиндә анлашылмазлыглары да арадан галдырмаг мүмкүн олур. Өвладыны итирән бир гадын изаһ едир: «Әримлә мән ешитмишдик ки, бәзиләри ушагларыны итирдикдән сонра бошанмышдылар, биз исә ејни шејин бизим дә башымыза ҝәлмәсини истәмирдик. Буна ҝөрә дә һәр дәфә гәзәбләнәндә вә бир-биримизи ҝүнаһландырмаг истәјәндә ачыг сөһбәт едирдик. Дүшүнүрәм ки, бу, бизи бир-биримизә даһа да јахынлашдырды». Беләликлә, һиссләринизи башгаларына данышсаныз, баша дүшәҹәксиниз ки, ејни итки илә үзләшмәсинә бахмајараг, һәрә өз кәдәрини бир ҹүр — өзүнәмәхсус тәрздә јашајыр.

Үрәји бошалтмағын диҝәр үсулу ағламагдыр. Мүгәддәс Китабда дејилир ки, ағламағын өз вахты вар (Ваиз 3:1, 4). Сөзсүз ки, севдијимиз инсан өләндә елә ағламағын вахты олур. Ҝөз јашлары ахытмаг инсанын бу јарадан сағалмасы үчүн ваҹиб амилдир.

Бир ҝәнҹ гыз анасынын өлүмүнә таб ҝәтирмәкдә јахын достунун она неҹә көмәк етдијини белә изаһ едир: «Достум һәмишә јанымда олурду. О, мәнимлә ағлајыр, мәнимлә сөһбәт едирди. Өз һиссләрими она ачыг даныша билирдим, бу  исә мәним үчүн чох ваҹиб иди. Онун јанында ағламаға да чәкинмирдим». (Ромалылара 12:15 ајәсинә бахын.) Сиз дә ҝөз јашларыныздан утанмајын. Ҝөрдүјүмүз кими, Мүгәддәс Китабда, Иса Мәсиһ дә дахил олмагла, кәдәрләнәркән чәкинмәдән ағлајан чохлу иманлы киши вә гадынларын нүмунәси вар (Јарадылыш 50:3; 2 Ишмуил 1:11, 12; Јәһја 11:33, 35).

Ола билсин, бир мүддәт емосионал вәзијјәтиниз дәјишкән олаҹаг. Һеч ҝөзләмәдијиниз бир һалда ҝөзләриниздән јаш аха биләр. Бир дул гадын мағазада алыш-вериш едәркән (бу иши о, әввәлләр әри илә едәрди), хүсусилә дә вәрдиш етдији үчүн әринин севдији шејләрә әл атаркән өзүнү сахлаја билмәјиб ағлајырды. Өзүнүзә гаршы сәбирли олун. Ҝөз јашларынызы сахламалы олдуғунузу дүшүнмәјин. Јадда сахлајын ки, кәдәрли оланда ағламаг тәбии һалдыр, үстәлик, бу ваҹибдир.

Артыг гејд едилдији кими, әзизләри вәфат едәндә бәзи инсанлар өзләрини ҝүнаһкар һисс едирләр. Беләликлә, Јагуба оғлу Јусифи вәһши һејванын парчаладығы дејиләндә онун нә үчүн шиддәтли кәдәр һисси кечирдијини баша дүшмәк олар. Јусифи гардашларындан хәбәр тутмаға Јагуб өзү ҝөндәрмишди. Буна ҝөрә дә, еһтимал ки: «Нә үчүн Јусифи тәк ҝөндәрдим? Нијә ону вәһши һејванларла долу олан јерә ҝөндәрдим?» — дејә Јагуб өзүнү гынајырды (Јарадылыш 37:33—35).

Бәлкә дә, сизә елә ҝәлир ки, өз тәрәфиниздән ҝөстәрдијиниз етинасызлыгла әзиз адамынызын өлүмүнә баис олмусунуз. Әсаслы, јахуд әсассыз олмасындан асылы олмајараг, өзүнү ҝүнаһландырмағын тәбии һисс олдуғуну билмәјин дә көмәји дәјир. Јенә дә, бу ҹүр һиссләри ичиниздә сахламајын. Өзүнүзү ҝүнаһкар һисс етдијиниз барәдә башгаларына данышсаныз, јүнҝүллүк тапаҹагсыныз.

Баша дүшүн ки, инсаны нә гәдәр чох севмәјимиздән асылы олмајараг, биз нә онун һәјатына нәзарәт едә биләрик, нә дә ону вахт вә тәсадүфдән горуја биләрик (Ваиз 9:11). Бундан әлавә,  шүбһәсиз ки, сизин нијјәтиниз пис олмајыб. Мәсәлән, севдијиниз инсаны һәкимә вахтында апармамагла онун хәстәләниб өлмәсиними истәјирдиниз? Әлбәттә, јох! Белә исә, онун өлүмүндә ҝүнаһкарсынызмы? Хејр.

Гызы автомобил гәзасында һәлак олан бир ана бу һиссин өһдәсиндән ҝәлмәји өјрәнди. О дејир: «Ону иш далынҹа ҝөндәрдијим үчүн өзүмү ҝүнаһкар һисс едирдим. Лакин тезликлә баша дүшдүм ки, бу ҹүр фикирләшмәк ҝүлмәлидир. Ону атасы илә бирликдә иш далынҹа ҝөндәрмәкдә пис бир шеј јох иди. Бу, садәҹә бәдбәхт һадисә иди».

Ола билсин, фикирләширсиниз: «Она демәк истәдијим вә ја онун үчүн етмәк истәдијим о гәдәр шеј галды ки». Бу дүздүр. Лакин бизләрдән ким камил ата, ана вә ја ушаг олдуғуну дејә биләр? Мүгәддәс Китаб бизә хатырладыр: «Һәр биримиз дәфәләрлә сәһв едирик. Сөзүндә сәһвә јол вермәјән камил инсандыр» (Јагуб 3:2; Ромалылара 5:12). Беләликлә, камил олмадығынызла барышын. «Каш ки, каш ки» демәклә, һеч нәји дәјишмәјәҹәксиниз, әксинә, бу, сизин өзүнүзә ҝәлмәјинизә мане олаҹаг.

Әҝәр өзүнүзү ҝүнаһландырмаға әсаслы сәбәбләриниз варса, о заман ән ваҹиб бир шеји — Аллаһын бағышлајан олдуғуну јадыныза салын, чүнки бу, виҹданынызы сакитләшдирмәјә көмәк едәҹәк. Мүгәддәс Китаб бизи әмин едир: «Еј Јаһ [Јеһова Аллаһ], анҹаг сәһвләримизи ҝөрсәјдин, ким дајана биләрди, еј Јеһова? Сән һәгигәтән бағышлајансан» (Зәбур 130:3, 4). Кечмиши гајтарыб нәјисә дәјишмәк гејри-мүмкүндүр. Амма кечмиш сәһвләринизә ҝөрә Аллаһа јалварыб әфв диләјә биләрсиниз. Бәс сонра? Әҝәр Аллаһ ҝүнаһларынызы бағышлајаҹағыны вәд едирсә, сиз дә өзүнүзү бағышламалы дејилсинизми? (Мәсәлләр 28:13; 1 Јәһја 1:9).

Ола билсин, сиз һәкимләрә, тибб баҹыларына, достлара вә һәтта өлән адамын өзүнә дә гәзәбләнирсиниз. Баша дүшүн ки, итки үз верәндә кәдәрләнмәклә јанашы гәзәбләнмәк дә тәбии һалдыр. Бир јазычы демишдир: «Гәзәбләниб һәрәкәт етмәклә јох, гәзәбин мөвҹуд олдуғуну дәрк етмәклә, онун аҹы нәтиҹәләриндән өзүнүзү горуја биләрсиниз».

Гәзәбләндијинизи билдирмәјин дә фајдасы дәјә биләр. Һансы мәнада? Сөзсүз ки, бу о демәк дејил ки, гәзәби киминсә үстүнә төкмәк олар. Мүгәддәс Китаб узун сүрән гәзәб һиссинин тәһлүкәли олдуғу һагда хәбәрдарлыг едир (Мәсәлләр 14:29, 30). Лакин сизи баша дүшән достунузла бу һагда данышмагла јүнҝүлләшә биләрсиниз. Бәзиләри исә фикир вермишләр ки, гәзәбли вахтларында идманла мәшғул олмаг онлары сакитләшдирир. (Һәмчинин Ефеслиләрә 4:25, 26 ајәләринә бахын.)

Һиссләриниз һагда данышаркән ачыг вә сәмими олмаг лазым ҝәлсә дә, бу заман еһтијатлы олмаг ҝәрәкдир. Һиссләри ифадә етмәклә ону башгаларынын үстүнә төкмәк арасында бөјүк фәрг вар. Гәзәбләндијинизә вә дилхор олдуғунуза ҝөрә башгаларыны ҝүнаһландырмаг дүзҝүн олмазды. Буна ҝөрә дә үрәјинизи бошалдаркән диггәтли олун ки, һирсли-һирсли данышмајасыныз (Мәсәлләр 18:21). Инди исә ҝәлин кәдәрә таб ҝәтирмәјә ән јахшы нәјин көмәк етдијини арашдыраг.

Мүгәддәс Китаб бизи әмин едир: «Јеһова гәлбисыныглара јахындыр, пәришан инсанлары азад  едир» (Зәбур 34:18). Бәли, севдијимиз инсанын өлүмүнә таб ҝәтирмәјә һәр шејдән чох Аллаһла олан мүнасибәтләримиз көмәк едә биләр. Неҹә? Јухарыдакы мәсләһәтләрин һамысы Аллаһын Кәламы олан Мүгәддәс Китаба әсасланыр вә ја она мүвафигдир. Онлара риајәт етмәк сизә кәдәринизә таб ҝәтирмәјә көмәк едәҹәк.

Бундан әлавә, дуа етмәјин нә гәдәр дәјәрли олдуғуну да унутмајын. Мүгәддәс Китаб бизи тәшвиг едир: «Сән гајғы јүкүнү Јеһоваја вер, О, сәнә дајаг олар» (Зәбур 55:22). Әҝәр шәфгәтли достла өз һиссләриниз һаггында данышмаг сизә көмәк едә биләрсә, тәсәввүр един, һәр ҹүр тәсәлли верән Аллаһа үрәјинизи бошалтмағын нә гәдәр көмәји дәјәҹәк! (2 Коринфлиләрә 1:3).

Бу о демәк дејил ки, бизә сакитлик ҝәтирән садәҹә дуадыр. «Дуалары ешидән» вәд едир ки, сидги-үрәкдән диләјән хидмәтчиләринә мүгәддәс руһ верәҹәк (Зәбур 65:2; Лука 11:13). Аллаһын мүгәддәс руһу вә ја фәал гүввәси исә јашамаға давам етмәк үчүн бизә ән үстүн гүдрәти верә биләр (2 Коринфлиләрә 4:7). Унутмајын: Аллаһ үзләшдикләри һәр бир проблемә таб ҝәтирмәк үчүн Өз садиг хидмәтчиләринә көмәк едә биләр.

Ушағыны итирән бир гадын дуанын она вә јолдашына иткијә дөзмәјә неҹә көмәк етдијини хатырлајыр: «Ҝеҹәләр евдә тәк галыб кәдәрдән боғуланда биз бирликдә уҹадан дуа едирдик. Илк дәфә һәр шеји онсуз етмәли оланда — јығынҹаг ҝөрүшүнә, топлантыја ҝедәндә ҝүҹ алмаг үчүн дуа едирдик. Сәһәрләр јухудан ајыларкән ҝерчәкликлә барышмаг үчүн Јеһовадан көмәк диләјирдик. Мәним үчүн евә тәк ҝирмәк чох чәтин иди. Буна ҝөрә дә һәр дәфә евә тәк ҝәләндә Јеһоваја дуа едиб өзүмү әлә алмаг үчүн көмәк истәјирдим». Һәмин иманлы гадын һаглы олараг там әминдир ки, етдији дуаларын она көмәји дәјирди. Сиз дә ҝөрәҹәксиниз ки, исрарла етдијиниз дуалара ҹаваб олараг Аллаһын һәр ҹүр ағылдан үстүн олан сүлһү үрәкләринизи вә дүшүнҹәләринизи горујаҹаг (Филиппилиләрә 4:6, 7; Ромалылара 12:12).

Аллаһын тәгдим етдији көмәјин бизә, һәгигәтән дә, фајдасы вар. Һәвари Булусун сөзләринә ҝөрә, Аллаһ бизә һәр сыхынтымызда тәсәлли верир ки, биз дә һәр ҹүр сыхынты ичиндә оланлара тәсәлли верә биләк. Дүздүр, Аллаһын тәгдим етдији көмәк бизи гәлб ағрысындан азад етмәјәҹәк, амма она таб ҝәтирмәјә көмәк едәҹәк. Бу о демәк дејил ки, сиз даһа ағламајаҹаг вә ја өлән әзизинизи унудаҹагсыныз. Лакин бу көмәјин сајәсиндә, сизин емосионал вәзијјәтиниз јахшылашмаға доғру ҝедәҹәк. Һәмчинин јашадыгларынызын сајәсиндә бу кими итки илә үзләшән инсанлара гаршы даһа анлајышлы вә шәфгәтли олаҹагсыныз (2 Коринфлиләрә 1:4).