NA NGOI so Michel arappelé na kuâ ti babâ ti lo, lo tene: “Mbi bâ so mbi doit ti kanga ndö ti vundu ti mbi.” Ti lo, ti kanga ndö ti vundu ti lo ayeke sarango ye tongana koli la. Me lo ga ti bâ so lo handa terê ti lo. Ni la, na ngoi so mbeni kamarade ti lo aperdre âta ti lo ti koli, Michel ahinga ye so lo doit ti sara. Lo tene: “Tongana ayeke fade na yâ ti angu so ahon awe, ka mbi pika épaule ti lo na mbi tene ‘sara ye tongana koli.’ Me, ti so, mbi gbu tîtï ti lo mbi tene: ‘Sara kamene ti ye so ayeke na bê ti mo ape. A yeke aidé mo ti gbu lê ni. Tongana mo ye mbi gue, mbi yeke gue. Tongana mo ye mbi ngbâ, mbi yeke ngbâ. Me, sara kamene ti ye so ayeke na bê ti mo ape.’”

Marie-Anne nga abâ so lo doit ti kanga ndö ti vundu ti lo na peko ti kuâ ti koli ti lo. Lo tene: “Mbi sara lani kue ti zia nzoni tapande, ni la mbi sara lani pëpe vundu tongana ti azo kue. Me, yeke yeke, mbi bâ so a yeke nzoni apë ti gi ti sara terê ti mbi tongana mbeni tênë gï ndali ti lê ti azo. Tongaso mbi komanse ti yeda na ye so asi na mbi na mbi tene: ‘Toto tongana mo ye ti toto. Tara pëpe ti fa so mo kpengba mingi. Sigi na vundu ti mo.’”

Ni la, Michel na Marie-Anne kue atene: Kanga ndö ti vundu ti mo ape. Na ala ayeke na raison. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so, tongana zo atoto la si vundu ti lo ayeke dë. Ti toto ayeke sara si vundu ti mo ahon. Tongana mo comprendre ye so asi na mo nga mo hinga ye dä nzoni, vundu ni ayeke ga na bê ti lo na ayeke mû lege na mo ti leke apensé ti mo nzoni.

Biani, azo kue ayeke fa vundu ti ala legeoko ape. Ambeni ye ni ayeke so tongana zo so mo ye lo akui gï hio tongaso wala lo kui na peko ti mbeni kobela so aninga na terê ti lo alingbi ti sara si mo sara ye kirikiri. Me tâ tënë ni ayeke so: Tongana mo kanga ndö ti vundu ti mo apeut ti sara sioni na mo nga asara si mo yeke na anzoni pensé ape. A yeke nzoni mingi ti fa vundu ti mo na gigi. Tongana nyen? Mbeti ti Nzapa amû anzoni wango na ndö ni.

Ti sara tënë apeut ti dë bê ti mo. Na peko ti so amolenge ti Job bale-oko akui, nga ambeni kpale asi na lo wani, Job atene: “Mbi ke fini ti mbi. Mbi yeke fa adema ti mbi na gigi. Na yâ ti kota vundu  ti mbi, mbi yeke sara tënë!” (Job 1:2, 18, 19; 10:1) Job alingbi lani ti kanga ndö ti vundu ti lo pëpe. Lo bezoin ti zi lege na ni, ti “sara tënë”. Legeoko nga, na yâ ti buku ti lo so a iri ni Macbeth, wasungo mbeti, Shakespeare atene: “Mû lege na vundu ti sara tënë, kota vundu so asara tënë ape ayeke hon ndö ti zo yeke yeke.”

Ti fa atënë ti bê ti mo na mbeni “tâ kamarade” so alingbi ti kanga bê ti mä mo na nzoni bê, ayeke dë bê ti mo (aProverbe 17:17). Mingi ni, a yeke ngangu ape ti yeda na aye so ayeke na bê ti mo na ti hon ndö ni tongana mo sara tënë ni na gigi. Nga, tongana zo so amä mo so awara lani mara ti kpale ni na lo hon ndö ni, lo lingbi ti fa na mo anzoni wango so ayeke aidé ande mo. Mbeni mama so molenge ti lo akui afa tongana nyen la ti causé na mbeni wali so awara mara ti kpale ni so a-aidé lo, lo tene: “Ti hinga so mbeni zo awara nga mara ti ye ni so, lo hon ndö ni, na vie ti lo akiri aga nzoni, akpengba mbi.”

Ka tongana a yeke ngangu na mo ti fa na gigi ye so ayeke na bê ti mo? Na peko ti kuâ ti Saül na Jonathan, David asigi na mbeni bia ti mawa so na yâ ni lo fa vundu ti lo dä. A zia bia ti mawa so na yâ ti Use mbeti ti Samuel (2 Samuel 1:17-27; 2 Chronique 35:25). Legeoko nga, ambeni zo abâ so ayeke facile na ala tongana ala sû atënë ti bê ti ala na mbeti. Mbeni wali-mua atene so lo sû atënë ti bê ti lo na mbeti na lo kiri lo diko ni lango kete na pekoni. A sara nzoni na lo mingi.

Atâa a yeke na lege ti tënë wala ti mbeti, sarango lisoro alingbi ti aidé mo ti tene vundu ti mo adë. A yeke aidé zo ti comprendre mba ti lo. Mbeni mama so aperdre molenge ti lo atene: “Mbi na koli ti mbi e mä so ambeni couple asara divorce na peko ti so molenge ti ala akui, na e ye si asi na e ape. Lakue tongana e bâ so ngonzo agbu e, nga zo oko oko aye ti accusé mba ti lo, e yeke causé na ndö ni na e leke tënë. Mbi bâ so e ga nduru mingi na mba tongana e sara tongaso.” Biani, tongana mo fa apensé ti mo, a yeke aidé mo ti comprendre so na yâ ti vundu ni so, ambeni zo nga ayeke bâ pasi, me peut-être na mbeni fason nde.

Mbeni ye so apeut nga ti aidé mo ti tene vundu ti mo adë, ayeke ti toto. Bible atene “ngoi ti toto,” ayeke dä (Zo-ti-fa-tene 3:1, 4). A yeke si ka na temps so mo perdre mbeni zo so mo ye lo. Ti toto na temps so vundu asara mo ayeke kota ye so asara si mo duti nzoni na pekoni.

Mbeni maseka wali afa tongana nyen la mbeni kota kamarade ti lo a-aidé lo ti kanga bê na ngoi so mama ti lo akui. Lo tene: “Kamarade ti mbi ayeke lani lakue na terê ti mbi. Lo yeke toto na mbi. Lo yeke sara tënë na mbi. Mbi peut ti zi bê ti mbi na lo, na a yeke lani important na mbi. Mbi sara  lani kamene ti toto ape.” (Bâ aRomain 12:15). Mo nga, sara kamene ti toto ape. Tongana ti so e bâ fade, Bible asara tënë ti gbâ ti akoli na awali be-ta-zo, nga na Jésus Christ, so kamene asara ala oko ape ti toto.—Genèse 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Jean 11:33, 35.

Na ambeni ngoi, peut-être mo yeke bâ ande so, mo peut ti kanga ndö ti vundu ti mo ape. Ngu ti lê ayeke sigi na bê ti lo. Mbeni wali-mua atene na ngoi so mbi yeke gue ti vo aye na yâ ti mbeni kota magazin (ye so lo na koli ti lo ayeke sara lani) mbi yeke toto, mingi ni na ngoi so mbi ye ti mû ambeni kobe so mbi bâ so koli ti mbi aye ni lani mingi. Kanga bê na mo wani. Tene ape so mo doit ti kanga lege na ngu ti lê ti mo. Rappelé so vundu ni so ayeke na lege ni nga ayeke ndali ti nzoni ti mo.

Tongana ti so e bâ fade, azo mingi ayeke bi tënë na li ti ala ndali ti kuâ ti mbeni zo so ala ye lo. Ye so aidé e ti fa raison so Jacob, mbeni koli be-ta-zo, asara lani kota vundu na ngoi so a tene na lo so mbeni “sioni nyama ti ngonda” afâ molenge ti lo Joseph. A yeke lo la lo tokua Joseph ti gue ti bâ aita ti lo. Peut-être Jacob abi tënë na li ti lo wani na lo tene: ‘Ngbanga ti nyen la mbi tokua Joseph gï lo oko? Ngbanga ti nyen la mbi tokua lo na mbeni ndö so anyama ti ngonda ayeke dä mingi?’—Genèse 37:33-35.

Peut être mo bâ so mo la mo sara ye na lege ni ape si mbeni zo so mo ndoye lo akui. Mara ti pensé so, atâa a yeke vrai wala vrai ape, ayeke si na azo kue na ayeke na lege ni. Ge nga, a yeke nzoni mo bata ni na bê ti mo ape. Ti fa apensé ti mo ni so na mbeni zo ayeke aidé mo ti wara dengo bê so mo bezoin ni.

Hinga so, atâa mo ye mbeni zo mingi, mo peut ti duti na ngangu na ndö ti fini ti lo ape, ‘ye so azo aku terê ti ala na ni pëpe’ ayeke si na azo so e ye ala, e peut ti kanga lege na ni ape (Zo-ti-fa-tene 9:11). Na mbage, sara ye na sioni bê ape. Na tapande,  tongana mo gue na sewa ti mo ni hio na docteur ape, eskê mo sara mbana ti tene terê ti lo ason na lo kui? Ên-ën. Tongaso, eskê ayeke tâ mo la mo sara si lo kui so? Ên-ën.

Mbeni mama asara kue ti kpe ti bi tënë na li ti lo na peko ti so molenge ti lo ti wali akui na peko ti mbeni accident. Lo tene: “Mbi bi tënë na li ti mbi wani ndali ti so mbi la mbi tokua lo. Me na nda ni mbi bâ so tënë ti mbi ni ayeke na lege ni ape. A yeke sioni ape ti tokua lo na babâ ti lo ti gue ti vo ye. A yeke lani gï mbeni sioni accident la asi so.”

Mo peut ti tene: ‘Aye ayeke fade mingi so mbi ye ti tene na lo wala ti sara na lo!’ Me zo wa la apeut ti tene so ni yeke mbeni babâ, mama wala molenge so asara ye kue gï mbilimbili? Bible adabe ti e atene: “Fani mingi e kue e yeke pika gere ti e. Tongana mbeni zo apika gere ti lo na tënë ti yanga ti lo pëpe, zo tongaso ayeke mbilimbili-kue.” (Jacques 3:2; aRomain 5:12). Tongaso yeda so mo yeke mbilimbili kue ape. Ti ngbâ lakue ti tene “ka tongana” ayeke sara si vundu ti mo ahunzi hio ape.

Ye oko, tongana mo bâ so ti vrai ni tënë ayeke na li ti mo, pensé na kota ye so apeut ti zi ni: Pardon ti Nzapa. Bible adë bê ti e atene: “Tongana afaute la, Jah, mo yeke bâ ni, ka Jéhovah, zo wa la alingbi ti luti? Na mbage ti mo la azo ayeke wara tâ pardon.” (Psaume 130:3, 4). Mo peut ti kiri na peko ape ti changé ambeni ye so asi awe. Me, mo peut ti voro terê na Nzapa ti pardoné mo ndali ti asioni ye so mo sara lani. Nyen la mo doit ti sara na pekoni? Tongana Nzapa amû zendo ti pardoné afaute so mo sara lani, eskê mo peut ti pardoné nga mo wani ape?—aProverbe 28:13; 1 Jean 1:9.

Asi na mo awe so bê ti mo ason na terê ti adocteur, a-infirmié, akamarade ti mo wala na terê ti zo ni so akui so? Hinga so a yeke ye so ayeke si ka na azo so aperdre mbeni zo ti ala la. Peut être vundu ti mo ni la asara si mo sara ngonzo so. Mbeni wasungo mbeti atene: “A yeke gï tongana mo hinga so ngonzo agbu mo, si mo peut ti hon ndö ti asioni ye so aga na pekoni. Me pëpe na petengo ndö ni wala na gingo ti ke so ngonzo asara mo.”

Ti fa ngonzo ti mo na gigi nga ayeke aidé mo. Me tongana nyen? Ayeke pëpe na sarango ye kirikiri. Bible agboto mê ti e so ti sara ngonzo aninga ayeke sioni (aProverbe 14:29, 30). Me bê ti mo ayeke dë tongana mo sara tënë ni na mbeni kamarade so ayeke comprendre mo. Ambeni abâ so ti sara sport apeut ti sara si ngonzo ti ala adë.—Bâ nga aÉphésien 4:25, 26.

Tongaso a yeke kota ye ti hinga mo wani nzoni nga ti fa na gigi aye so ayeke na bê ti mo. Ye oko, a lingbi mo sara hange. Ti fa na gigi atënë ti bê mo ayeke nde na bingo tënë ni na li ti ambeni zo. Mo bezoin ape ti accusé amba ti mo ndali ti ngonzo wala vundu so mo yeke na ni. Tongaso sara effort ti fa ye so ayeke na bê ti mo na gigi, me na ngonzo pëpe (aProverbe 18:21). Fadeso e yeke sara tene na ndö ti mbeni ye so ayeke important mingi so ayeke aidé mo ti hon ndö ti vundu ti mo.

Bible adë bê ti e atene: “Jéhovah ayeke nduru na azo so mbeni ye amû vundu na ala ngangu; lo sö azo so bê ti ala awoko kue.” (Psaume 34:18). Songo ti mo na Nzapa ayeke ye so ayeke kota  ahon kue so alingbi ti aidé mo ti hon ndö ti kuâ ti zo so mo ye. Tongana nyen? Awango kue so asigi ge alondo na yâ ti Bible, Mbeti ti Nzapa wala ague oko na ni. Ti sara ye alingbi na ni ayeke aidé mo.

Nga, girisa ape ngangu so sambela ayeke na ni. Bible atene: “Aye so ane mo, mo bi ni na ndö ti Jéhovah, na lo yeke mû ngangu na mo.” (Psaume 55:22). Ti fa tënë ti bê ti mo na mbeni kamarade so abâ mawa ti mo ayeke nzoni, me ti zi bê ti mo na “Nzapa ti dengo bê kue” ayeke tâ nzoni mingi.—2 aCorinthien 1:3.

Gï sambela la si ayeke dë bê ti mo ape. ‘Lo so lo yeke mä sambela’ amû zendo ti mû yingo-vulu na awakua ti lo so ahunda ni na lo na bê ti ala kue (Psaume 65:2; Luc 11:13). Yingo-vulu so ayeke ngangu ti Nzapa apeut ti mû na mo “ngangu so ahon ti so zo ayeke na ni”, so ayeke aidé mo ti gbu lê ni lâ oko oko (2 aCorinthien 4:7). Girisa ape: Nzapa apeut ti aidé awakua ti lo so ayeke be-ta-zo ti gbu ngangu na yâ ti akpale kue so ala yeke tingbi na ni.

Mbeni mama so aperdre molenge ti lo atene so ngangu so sambela ayeke na ni a-aidé lo na koli ti lo, na ngoi ni so. Lo tene: “Na ngoi so e yeke na yanga-da na lakui, na vundu aye ti hon ndö ti e, e yeke sambela legeoko na kota go. Na kozo ngoi so e ye ti sara mbeni ye sân lo, na tapande, ti gue na bungbi, na kota bungbi ti lango ota, e yeke sambela ti wara ngangu. Tongana e zingo na ndapre na e bâ so vundu aye ti hon ndö ti e, e yeke sambela Jéhovah ti aidé e. Ndali ti ambeni raison, a sara ka mbi nzoni ape ti tambela gï mbi oko na yâ ti da. Lakue so mbi kiri gï mbi oko na yanga-da, mbi yeke sambela Jéhovah ti aidé mbi ti duti kpô.” Wali be-ta-zo so ahinga biani so asambela so lo sara a-aidé lo mingi. Mo nga, tongana mo yeke sambela lakue, mo peut ti wara ‘siriri ti Nzapa so ahon ndö ti bibe kue so ayeke bata bê ti mo nga na lege ti hingango ndo ti mo.’—aPhilippien 4:6, 7; aRomain 12:12.

Aide so Nzapa amû ayeke kota mingi. Bazengele Paul atene so Nzapa “adë bê ti e na yâ ti atara kue so e wara, si e lingbi ti dë bê ti ala so ayeke na yâ ti tara nde nde kue”. Tâ tënë, aide so Nzapa amû ayeke zi pasi ni ape, me a yeke mû lege na mo ti gbu lê ni. A ye ti tene ape so mo yeke toto encore ape wala mo yeke girisa na ndö ti zo ni so akui so. Mo yeke kiri ti duti nzoni. Ye so asi na mo so apeut ti sara si mo yeke comprendre nga mo yeke bâ mawa mingi ti amba ti mo so ye ni so asi na ala, na mo yeke aidé ala ti hon ndö ni.—2 aCorinthien 1:4.