“KENDİMİ tuttuğum için üzerimde büyük bir baskı hissettim,” babasının ölümünü hatırladığında Mike böyle söylüyor. Ona göre, kederini gizlemek erkekçe bir davranıştı. Oysa daha sonra yanlış davrandığını anladı. Bu nedenle bir arkadaşı büyükbabasını kaybettiğinde, Mike ne yapması gerektiğini biliyordu. Şöyle anlatıyor: “Birkaç yıl önce olsaydı, omzuna hafifçe vurup ona ‘Sen erkeksin’ derdim. Oysa şimdi koluna dokunup ‘İçinden nasıl geliyorsa öyle davran. Bu, olayı göğüslemene yardım edecek. Gitmemi istiyorsan gideyim. Ama kalmamı istiyorsan kalırım. Hislerini belli etmekten korkma’ dedim.”

MaryAnne de kocası öldüğünde kendini tuttuğu için üzerinde baskı hissetti. Şöyle anlatıyor: “Başkalarına iyi örnek olayım diye öylesine kaygı çekiyordum ki, doğal duygularımı göstermemek üzere kendimi zorladım. Fakat zamanla başkaları için sırtlarını dayayacakları bir yer olmaya çalışmanın bana yardımı dokunmadığını anladım. Durumumu tahlil edip kendime ‘Ağlamak istiyorsan ağla. Çok kuvvetli olmaya çalışma. Kabuğundan çık’ demeye başladım.”

Böylece hem Mike hem de MaryAnne şunu öğütlüyorlar: Keder konusunda kendinizi engellemeyin! Ve onlar haklıdır. Neden mi? Çünkü, kederli olmak duygusal yönden rahatlamak için gereklidir. Hislerinizi açığa vurmanız, üzerinizdeki baskıyı hafifletebilir. Duyguları doğal şekilde ifade etmek, anlayış ve tam bilgiyle birlikte yapıldığında, hislerinize doğru açıdan bakmanızı sağlar.

Tabii, herkes kederini aynı biçimde ifade etmez. Sevilen kişinin ölümünün aniden ya da uzun süren bir hastalıktan sonra olması gibi etkenler geride kalanların duygusal tepkilerini etkileyebilir. Fakat bir şeyin kesin olduğu görülüyor: Hislerinizi bastırmanız size hem bedensel hem de duygusal yönden zarar verebilir. Kederinizi açığa vurmanız çok daha sağlıklıdır. Nasıl mı? Kutsal Yazılar bazı uygulanabilir öğütler içeriyor.

Konuşmak rahatlamaya yardımcı olabilir. Eski ata Eyub, on çocuğunun tümünün ölümünün yanı sıra başından geçen diğer feci olaylardan sonra “Hayatımdan canım bıktı; içimdeki şekvamı (kaygımı, NW) serbest bırakayım; canımın acılığı ile söyliyorum” demişti (Eyub 1:2, 18, 19; 10:1). Eyub duyduğu kaygıyı artık zaptedemez olmuştu. Onu serbest bırakmaya, ‘söylemeye’ ihtiyaç  duymuştu. Aynı şekilde, İngiliz oyun yazarı Shakespeare de Macbeth’te şunları yazmıştı: “Dile getir duyduğun acıyı! Dert sustu mu; yüreğe dolar için için, yıkar yüreği!”

Öyle ise, sizi sabırla ve duygudaşlıkla dinleyecek ‘gerçek bir dostla’ hisleriniz hakkında konuşmanız, sizi bir ölçüde rahatlatabilir (Süleyman’ın Meselleri 17:17). Yaşananları ve hissedilenleri sözlere dökmek çoğu kez onları anlamayı ve onlara göğüs germeyi kolaylaştırır. Ayrıca, eğer sizi dinleyen kişi de sevdiği birini kaybetmiş ve yokluğuna başarıyla göğüs germiş biriyse, ondan içinde bulunduğunuz durumla nasıl başa çıkabileceğiniz konusunda bazı uygulanabilir öneriler alabilirsiniz. Bir anne çocuğu öldüğünde, benzer bir kaybı yaşamış olan başka bir kadınla konuşmasının kendisine neden yardımcı olduğunu açıkladı: “Başka birinin de aynı deneyimden geçtiğini, onu sağ salim atlatmış, yaşamaya devam etmiş ve yaşamını bir dereceye kadar normale çevirmiş olduğunu bilmek, beni çok kuvvetlendirdi.”

Hissettikleriniz hakkında rahatça konuşamıyorsanız ne olacak? Saul ile Yonatan’ın ölümü üzerine Davud çok duygulu bir ağıt besteleyip içindeki kederi dökmüştü. Bu acıklı beste sonuçta Kutsal Yazılardaki İkinci Samuel kitabının kaydının bir kısmı oldu (2. Samuel 1:17-27; 2. Tarihler 35:25). Benzer şekilde, bazı kimseler de kendilerini yazıyla ifade etmeyi daha kolay bulurlar. Eşini yitiren bir kadın neler hissettiğini yazıp günler sonra yazdıklarını okuduğunu söyledi. Bunun rahatlamasına yardımcı olduğunu fark etmişti.

İster konuşarak ister yazarak olsun, hissettiklerinizi ifade etmeniz kederinizi açığa vurmanıza yardım edebilir. Aynı zamanda yanlış anlaşılmaları da düzeltebilir. Çocuğunu yeni yitirmiş bir anne şunları açıklıyor: “Kocam ve ben bazı çiftlerin, çocuklarının ölümünden sonra boşandıklarını duymuştuk ve bunun bizim başımıza da gelmesini istemiyorduk. Bu nedenle, ne zaman öfke duysak ve birbirimizi suçlamak istesek, konuyu aramızda ayrıntılı şekilde görüşürdük. Bunu yapmakla gerçekten birbirimize daha da yaklaştığımıza inanıyorum.” Böylece, hissettiklerinizi açığa vurmanız, aynı kaybı paylaşıyor olsanız da, başkalarının duyduğu kederin farklı, yani tarzı ve izlediği seyir açısından kişiye özgü olabileceğini anlamanıza yardım edebilir.

Kederi dışa vurmayı kolaylaştırabilen başka bir etken de ağlamaktır. Mukaddes Kitap “ağlamanın vakti var” diyor (Vaiz 3:1, 4). Kuşkusuz, sevdiğimiz birinin ölümü böyle bir vakittir. Keder gözyaşları dökmek, iyileşme sürecinin önemli bir kısmı olarak görülüyor.

Genç bir kadın, annesi öldüğünde yakın bir arkadaşının bu acıyı yenmesine nasıl yardımcı olduğunu açıklıyor: “Arkadaşım her zaman yanımda idi. Benimle ağladı. Benimle konuştu. Duygularımı ona açıkça söyleyebildim ve bu benim  için önemliydi. Ağladığım için sıkılmam gerekmedi.” (Romalılar 12:15’e bakın.) Gözyaşlarınız yüzünden utanmanıza da gerek yok. Görmüş olduğumuz gibi, Mukaddes Kitap, İsa Mesih de içinde olmak üzere, hiçbir mahcubiyet hissetmeden açıkça keder gözyaşları döken imanlı erkek ve kadınların örnekleriyle doludur (Tekvin 50:3; 2. Samuel 1:11, 12; Yuhanna 11:33, 35).

Bir süre, duygularınızı önceden kestiremediğinizi fark edebilirsiniz. Gözyaşları, geliyorum diye uyarmadan yanaklarınızdan süzülebilir. Eşini kaybeden bir kadın, süpermarketten alışveriş ederken (bunu çoğu kez kocasıyla yapardı) ve özellikle alışkanlıkla kocasının en sevdiği yiyeceklere uzandığında, ağladığını fark etti. Kendinize karşı sabırlı olun. Gözyaşlarınızı zaptetmeniz gerektiğini düşünmeyin. Onların kederin doğal ve önemli bir parçası olduğunu unutmayın.

Daha önce de belirtildiği gibi, bazıları sevdikleri birini kaybettikten sonra suçluluk duyar. Bu, sadık bir adam olan Yakub’un, oğlu Yusuf’un “kötü bir canavar” tarafından öldürüldüğüne inandırıldığında duyduğu şiddetli kederi açıklamaya yardımcı olabilir. Yakub, ağabeylerinin iyi durumda olup olmadıklarını öğrenmesi için Yusuf’u oraya kendisi göndermişti. Bu nedenle, büyük olasılıkla, ‘Yusuf’u neden yalnız başına gönderdim? Vahşi hayvanların bol bulunduğu bir yere onu neden yolladım?’ gibi suçluluk duygularıyla kendine eziyet etmişti (Tekvin 37:33-35).

Belki bazı ihmalkârlıklarınızın sevdiğiniz kişinin ölümüne katkıda bulunmuş olduğunu düşünüyorsunuz. Suçluluk gerçek ya da hayali olsun, bunun farkında olmak, kederden ileri gelen ve aslında yararlı olabilen normal bir tepkidir. Böyle hisleri de içinizde gizli tutmak zorunda değilsiniz. Kendinizi ne kadar suçlu hissettiğiniz hakkında konuşmak, büyük ihtiyaç duyulan rahatlamayı getirebilir.

Bir kimseyi ne kadar seviyor olursak olalım, onun yaşamını denetleyemeyeceğimizin ve başına ‘vakit ve beklenmedik olayların’ gelmesini engelleyemeyeceğimizin farkında olmalıyız (Vaiz 9:11).  Üstelik, kuşkusuz niyetiniz kötü değildi. Örneğin, doktordan daha erken randevu almazken niyetiniz sevdiğiniz kimsenin hastalanıp ölmesi miydi? Kuşkusuz hayır! Öyle ise, o kimsenin ölümünden gerçekten suçlu olabilir misiniz? Hayır.

Bir anne, kızının bir otomobil kazasında ölümünden sonra duyduğu suçlulukla mücadele etmeyi öğrendi. Şunları açıklıyor: “Onu dışarıya gönderdiğim için suçluluk duyuyordum. Fakat böyle düşünmemin saçma olduğunu en sonunda fark ettim. Onu babasıyla beraber alışverişe göndermemde yanlış bir taraf yoktu. Bu sadece korkunç bir kazaydı.”

‘Fakat söylemek veya yapmak istediğim o kadar çok şey daha vardı ki,’ diyebilirsiniz. Doğru, fakat hangimiz kusursuz bir baba, anne ya da çocuk olduğunu söyleyebilir? Mukaddes Kitap bize şunu hatırlatıyor: “Hepimiz birçok kez hata yaparız. Konuşurken hataya düşmeyen kimse, bütün bedenine gem vurabilen kusursuz biridir” (Yakub 3:2; Romalılar 5:12). O halde, kusursuz olmadığınız gerçeğini kabul edin. “Keşke”ler hiçbir şeyi değiştirmeyecek, fakat düzelmenizi geciktirecektir.

Eğer suçluluk duymanızın hayali değil de haklı nedenleri varsa, bu duyguyu yatıştırmakta en önemli etken olan Tanrı’nın bağışlayıcılığını göz önünde bulundurun. Mukaddes Kitap bize şu güvenceyi veriyor: “Eğer fesatları (hataları, NW) hesaba alırsan, ey Yehova, ya Rab, kim durabilir? Fakat sende aflık vardır” (Mezmur 130:3, 4). Geçmişe geri dönemezsiniz ve hiçbir şeyi değiştiremezsiniz. Bununla birlikte, geçmişte işlediğiniz hataları bağışlamasını Tanrı’dan dileyebilirsiniz. Peki sonra? Eğer Tanrı geçmişteki hatalarınızı bağışlayacağına söz veriyorsa, sizin de kendinizi bağışlamanız gerekmez mi? (Süleyman’ın Meselleri 28:13; 1. Yuhanna 1:9).

Ayrıca belki doktorlara, hemşirelere, dostlarınıza, hatta ölen kimseye bir dereceye kadar öfke duyuyor musunuz? Bunun da ölüm karşısında gösterilen genel bir tepki olduğunu bilin. Belki öfkeniz duyduğunuz kedere doğal olarak eşlik ediyor. Bir yazar şöyle söyledi: “Sadece öfkenizin farkında olmakla –onun doğrultusunda davranmakla değil, onu hissettiğinizi bilmekle– yıkıcı etkisinden kurtulabilirsiniz.”

Öfkeyi ifade etmek ya da paylaşmak da yardım edebilir. Nasıl mı? Kuşkusuz, kontrolsüz öfke nöbetleriyle değil. Mukaddes Kitap uzun süreli öfkenin tehlikeli olduğunu söyleyerek bizi uyarır (Süleyman’ın Meselleri 14:29, 30). Fakat anlayışlı bir dostunuzla bu konuda konuşarak rahatlayabilirsiniz. Ayrıca bazıları öfkeli olduklarında sıkı bir egzersiz yapmanın kendilerini rahatlattığını fark etti. (Efesoslular 4:25, 26’ya bakın.)

Duygularınız hakkında açık ve dürüst olmanız önemliyse de, dikkatli konuşmanız da gereklidir. Duygularınızı ifade etmenizle onları başkalarının üzerine adeta boca etmeniz arasında çok fark var. Duyduğunuz öfke ve düş kırıklığı yüzünden başkalarını suçlamanıza gerek yok. Öyle ise duygularınızı açıklarken düşmanca değil, düşünceli şekilde davranın (Süleyman’ın Meselleri 18:21). Şimdi ele alacağımız şey ise, kedere göğüs germekte üstün nitelikte bir yardımdır.

Mukaddes Kitap bize şu güvenceyi verir: “RAB yüreği kırık olanlara yakındır, ve ruhu ezilmiş olanları kurtarır” (Mezmur 34:18). Evet, sevdiğiniz birinin ölümüne göğüs germenize diğer her şeyden çok Tanrı ile kurduğunuz ilişki yardım edebilir. Nasıl mı? Buraya kadar sunulan  uygulanabilir önerilerin tümü Tanrı’nın Sözü olan Mukaddes Kitaba dayanır ya da onunla uyum içindedir. Bunları uygulamanız kedere göğüs germenize yardım edebilir.

Buna ek olarak, duanın değerini de küçümsemeyin. Mukaddes Kitap bizi ısrarla şöyle teşvik ediyor: “Yükünü RABBE bırak, ve o sana destek olur” (Mezmur 55:22). Duygudaşlık gösteren bir arkadaşınıza hislerinizi açmak size yardım edebiliyorsa da, ‘her tesellinin kaynağı Tanrı’ya’ içinizi dökmeniz size çok daha yardımcı olacak! (2. Korintoslular 1:3).

Kendimizi daha iyi hissetmemizi sağlayan sadece dua değildir. “Duayı işiten,” içtenlikle dileyen hizmetçilerine kutsal ruhu vereceğini vaat ediyor (Mezmur 65:2; Luka 11:13). Tanrı’nın kutsal ruhu, yani faal kuvveti, her gün bir sonraki güne erişmeniz için sizi ‘normalin ötesindeki güçle’ donatabilir (2. Korintoslular 4:7). Unutmayın: Tanrı, ne türden olursa olsun, sadık hizmetçilerinin karşılaşabilecekleri her soruna dayanabilmeleri için yardım edebilir.

Çocuğunu yitiren bir kadın, o sırada duanın kuvvetinin hem kendisine hem de kocasına nasıl yardımcı olduğunu hatırlıyor. “Geceleri evde olduğumuzda, içimizdeki kederle başa çıkamaz duruma geldiğimizde beraberce yüksek sesle dua ediyorduk” diyor. “İlk kez onsuz bir şey yapmak zorunda kaldığımızda –cemaat ibadetine ilk gittiğimizde, büyük ibadete ilk katıldığımızda– kuvvet için dua ediyorduk. Sabahları uyanınca acı gerçeğe dayanamayacakmışız gibi geldiğinde, bize yardım etmesi için Yehova’ya dua ediyorduk. Bazı nedenlerle eve yalnız başıma girmem benim için gerçekten sarsıcı bir olaydı. Bu nedenle, eve her yalnız gelişimde, sakin kalmama yardım etmesi için Yehova’ya dua ediyordum.” Bu sadık kadın dualarının birçok şeyi farklı hale getirdiğine haklı olarak kesinlikle inanıyor. Siz de ısrarla ettiğiniz dualara karşılık olarak, ‘Tanrı’nın her düşünüşün çok üstünde olan barışının Mesih İsa aracılığıyla yüreğinizi ve zihninizi koruduğunu’ görebilirsiniz (Filipililer 4:6, 7; Romalılar 12:12).

Tanrı’nın sağladığı yardım, durumu farklı kılar. İsa’nın bir takipçisi olan elçi Pavlus, Tanrı’nın, ‘tüm sıkıntılarımızda bizi teselli ederek, sıkıntı çeken herkesi teselli edebilmemizi sağladığını’ açıkladı. Gerçi, Tanrı’nın sağladığı yardım acıyı dindirmez, fakat dayanmayı kolaylaştırabilir. Bu, sizin artık ağlamayacağınız veya sevdiğiniz kişiyi unutacağınız anlamına gelmez. Fakat kendinizi toparlayabilirsiniz. Bunu yaptığınızda, başınızdan geçenler sizi, benzer bir kayıpla başa çıkmaya uğraşanlara karşı çok daha anlayışlı ve duygudaş hale getirebilir (2. Korintoslular 1:3, 4).