Skip to content

Skip to table of contents

Ko ha ‘Amanaki Papau ki he Kau Maté

Ko ha ‘Amanaki Papau ki he Kau Maté

NA‘E tohi ha finemui ta‘u 25 ‘o pehē: “ ‘I he 1981 na‘e mate ai ‘a ‘eku fa‘ē na‘á ne pusiaki‘i aú ‘i he kanisā. Na‘e mātu‘aki faingata‘a ‘a ‘ene maté kiate au pea mo hoku tuonga‘ane pusiakí. Na‘á ku ta‘u 17, pea ta‘u 11 ‘a hoku tuonga‘ané. Na‘á ku ‘ofa lahi ‘aupito ki he‘eku fa‘eé ni. ‘I hano ako‘i kiate au ‘o pehē kuó ne ‘i hēvaní, na‘á ku loto leva ke u taonakita koe‘uhi ke u ‘alu kiate ia. He ko hoku kaume‘a lelei tahá ia.”

‘Oku hā ngali mātu‘aki ta‘etotonu ‘a hono ma‘u ‘e he maté ‘a e mālohi ke ne to‘o atu ha taha ‘okú ke ‘ofa ai. Pea ‘i he taimi ‘oku hoko ai iá, ‘oku mātu‘aki faingata‘a lahi ‘aupito ke fuesia ‘a e fakakaukau atu ki he ‘ikai ‘aupito ke toe malava ke talanoa atu ki he tokotaha na‘á te ‘ofa aí, mo kata fakataha mo ia, pe puke mai ia. ‘Oku ‘ikai lava ke to‘o atu ‘a e mamahi ko iá ‘e he tala mai ‘o pehē ‘oku ‘i hēvani ‘a e tokotaha na‘á ke ‘ofa aí.

Kae kehe, ‘oku fokotu‘u mai ‘e he Tohitapú ia ha ‘amanaki mātu‘aki kehe ‘aupito. Hangē ko ia na‘a tau lave ki ai ki mu‘á, ‘oku fakahaa‘i mai ‘e he Tohitapú ‘oku malava ke toe feohi mo e tokotaha mate na‘á ke ‘ofa aí ‘i he kaha‘u vave maí ni, ‘o ‘ikai ‘i ha hēvani ta‘e‘iloa ka ‘i heni tonu ‘i he māmaní ‘i he malumalu ‘o e ngaahi tu‘unga melino mo mā‘oni‘oni. Pea ‘i he a‘u ki he taimi ko iá ‘e ma‘u ai ‘e he fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘a e ‘amanaki ko e mo‘uilelei haohaoa, pea he‘ikai ‘aupito te nau toe mate. ‘E pehē nai ‘e ha ni‘ihi: ‘ Ka ‘oku pau ko ha faka‘amu pē ia!’

Ko e hā te ne ‘ai koe ke ke tuipau ko ha ‘amanaki papau ‘eni ia? Ke tui ki ha tala‘ofa, ‘e fiema‘u kiate koe ke ke fakapapau‘i ko e tokotaha ‘okú ne fai ‘a e tala‘ofá ‘okú ne fakatou loto-lelei mo malava ke ne fakahoko ia. Ko ia, ko hai ‘a e tokotaha kuó ne tala‘ofa mai ‘e toetu‘u ‘a e kau maté?

‘I he fa‘ahita‘u kamata ke māfana ‘o e 31 T.S., na‘e tala‘ofa lototo‘a ai ‘a Sīsū Kalaisi ‘o pehē: “He hange ā ‘oku fokotu‘u ‘e he Tamai ‘a e kau pekia, mo ne ngaohi ke mo‘ui; pehe foki mo e ‘Alo, ‘oku ne ngaohi ke mo‘ui ‘a kinautolu ‘oku ne loto ki ai. ‘Oua te mou ofo ‘i he me‘a ko ia: he ‘oku ‘unu mai ha taimi, ‘a ia ‘e fanongo ai ki hono [Sīsū] le‘o ‘e he kakai kotoa pe ‘oku ‘i he ngaahi fa‘itoka, pea te nau ‘alu atu mei ai.” (Sione 5:​21, 28, 29) ‘Io, na‘e tala‘ofa ‘e Sīsū Kalaisi ‘o pehē ko e laui miliona ‘oku nau lolotonga mate he taimi ní te nau toe mo‘ui mai ‘i he māmani ko ‘ení pea ma‘u ‘a e ‘amanaki ko e nofo ai ‘o ta‘engata ‘i he malumalu ‘o e ngaahi tu‘unga melino mo faka-Palataisi. (Luke 23:43; Sione 3:16; 17:3; fakafehoanaki mo Sāme 37:29 mo Mātiu 5:5.) Koe‘uhi ko Sīsū na‘á ne fai ‘a e tala‘ofá ni, ‘oku pau ke tau fakakaukau atu ‘okú ne loto-lelei ke fakahoko ia. Ka te ne malava ke fai ia?

Si‘i hifo ‘i he ta‘u ‘e ua ‘i he hili ‘a ‘ene fai ‘a e tala‘ofa ko iá, na‘e fakahāhaa‘i ai ‘e Sīsū ‘i ha founga mālohi ‘okú ne fakatou loto-lelei mo malava ke ne fakahoko ‘a e toetu‘ú.

“Lasalosi, Tu‘u Mai ki Tu‘a”!

Na‘e hoko ha me‘a fakaue‘i-loto mo‘oni. Na‘e puke lahi ‘aupito ‘a Lasalosi. Ko hono ongo tuofefiné, ko Mele mo Mā‘ata, na‘á na fai ha fekau kia Sīsū, ‘a ia na‘á ne ‘i he kauvai ‘e taha ‘o e Vaitafe Sioataní: “ ‘Eiki, ke ke mea‘i ko e siana ‘oku ke ‘ofa ai ‘oku puke.” (Sione 11:3) Na‘á na ‘ilo na‘e ‘ofa ‘a Sīsū ‘ia Lasalosi. ‘Ikai ‘e fie sio ‘a Sīsū ki hono kaume‘a kuo puké? Ka ko e me‘a faikehé, na‘e ‘ikai te ne ‘alu leva ki Pētani, ka na‘e nofo pē ‘a Sīsū ‘i he feitu‘u na‘á ne ‘i aí ‘i he ‘aho ‘e ua hono hokó.​—Sione 11:5, 6.

Na‘e mate ‘a Lasalosi ‘i he hili pē ha taimi si‘i mei hono ‘oatu ‘a e pōpoaki ‘o kau ki he‘ene puké. Na‘e ‘ilo ‘e Sīsū ‘a e taimi na‘e mate ai ‘a Lasalosí, pea na‘á ne fakakaukau leva ke fai ha me‘a ‘o fekau‘aki mo e me‘á ni. ‘I he taimi na‘e toki a‘u mai ai ‘a Sīsū ki Pētaní, ne ‘osi ‘a e ‘aho ia ‘e fā mei he mate ‘a hono kaume‘a ‘ofeiná ni. (Sione 11:​17, 39) Na‘e malava ‘e Sīsū ke toe fakafoki mai ke mo‘ui ha taha kuó ne mate ‘i he vaha‘a taimi lōloa ko iá?

‘I he fanongo ‘o fekau‘aki mo e ha‘u ‘a Sīsuú, na‘e lele leva ‘a Mā‘ata, he ko e fefine longomo‘ui, ke fakafetaulaki kiate ia. (Fakafehoanaki mo Luke 10:​38-42.) ‘I he ongo kia Sīsū ‘a e loto-mamahi ‘a Mā‘atá, na‘á ne fakapapau‘i ange kiate ia: “ ‘E toetu‘u ho tuonga‘ane.” ‘I hono fakahaa‘i ‘e Mā‘ata ‘a ‘ene tui ki ha toetu‘u ‘i he kaha‘ú, na‘e tala mahino ange ‘e Sīsū kiate ia: “Ko au pē ko e Toetu‘u, pea mo e Mo‘ui: ko ia ‘oku tui pikitai kiate au, ne ongo kuo pekia, ka te ne mo‘ui pē.”​—Sione 11:​20-25.

‘I he a‘u ‘a Sīsū ki he fonualotó, na‘á ne fekau atu leva ke to‘o ‘a e fu‘u maka na‘e tāpuni‘i‘aki ‘a e hū‘angá. Pea ‘i he hili ‘a ‘ene lotu le‘o lahi, na‘á ne fekau atu leva: “Lasalosi, tu‘u mai kitu‘a”!​—Sione 11:​38-43.

Na‘e sio fakamama‘u ‘a e fa‘ahinga kotoa pē na‘e ‘i aí ki he fonualotó. Ko ia, na‘e ‘asi mai leva mei he kaupō‘ulí ha tokotaha. Ko hono ongo va‘é mo hono ongo nimá na‘e kei ha‘i‘aki ha ngaahi no‘o, pea ko hono fofongá na‘e takai‘aki ha konga tupenu. Na‘e fekau atu leva ‘a Sīsū: “Vete ia, pea tukuange ke ne ‘alu.” Na‘e tō hifo ki he kelekelé ‘a e no‘o fakamuimui na‘e tāvani‘aki iá. ‘Io, tā ko Lasalosi, ko e tangata na‘á ne mate ‘o ‘osi ‘a e ‘aho ‘e faá!​—Sione 11:44.

Na‘e Hoko Mo‘oni ‘a e Me‘á Ni?

Ko e fakamatala ‘o fekau‘aki mo hono fokotu‘u hake ‘o Lasalosi mei he maté ‘oku fakahaa‘i ia ‘i he Kōsipeli ‘a Sioné ko ha me‘a mo‘oni na‘e hoko ‘i he hisitōliá. ‘Oku mae‘ee‘a lelei ‘a e fakamatala fakaikiiki ki aí ke lau ia ko ha talanoa fakatātā pē. Ko hano fehu‘ia ‘a e hoko mo‘oni ‘a e me‘á ni ‘i he hisitōliá ko hano toe fehu‘ia ai pē ia ‘o e ngaahi mana kotoa ‘i he Tohitapú, ‘o kau ai ‘a e toetu‘u ‘a Sīsū Kalaisí tonu. Pea ko hano faka‘ikai‘i ‘a e toetu‘u ‘a Sīsuú ko hano faka‘ikai‘i ai pē ia ‘a e tui fakalūkufua ‘a e Kalisitiané.​—1 Kolinito 15:​13-15.

Ko hono mo‘oní, kapau ‘okú ke tui ‘oku ‘i ai ‘a e ‘Otua, ‘oku totonu ke ‘oua ‘e ‘i ai ha‘o palopalema ‘o fekau‘aki mo e tui ki he toetu‘ú. Ke fakatātā ‘aki ‘eni: ‘Oku malava ke hiki ‘i ha fo‘i tepi vitiō ‘a hono lau ‘e ha taha ‘a ‘ene tohi tuku fakalao, pea ‘i he hili ‘ene maté, ‘oku malava ‘a hono ngaahi kāingá mo hono ngaahi kaume‘á ke nau sio mo fanongo kiate ia tonu, ki he‘ene fakamatala ‘o fekau‘aki mo e me‘a ‘e fai ki hono konga ‘apí. ‘I he ta‘u ‘e teau kuo maliu atú, na‘e ‘ikai fai ha fakakaukau ai ki hono fai ha hiki vitiō pehē. Pea ki he kakai ‘e ni‘ihi ‘oku nau lolotonga mo‘ui ‘i he ngaahi feitu‘u mama‘o ‘o e māmaní, ‘oku kei mama‘o mei he‘enau fakakaukaú ‘anautolu ‘a hono ngāue‘aki fakatekinolosia ‘o e hiki vitioó pea ‘oku hangē ia ha mana kiate kinautolú. Kapau ‘oku malava ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni fakasaienisi na‘e fokotu‘u ‘e he Tokotaha-Fakatupú ke ngāue‘aki ‘e he fa‘ahinga ‘o e tangatá ki hano toe fa‘u ha fa‘ahinga me‘a hā mai mo malava ke fanongo ki ai, ‘ikai ‘oku totonu ke malava ‘e he Tokotaha-Fakatupú ke fai ha me‘a ‘oku toe lahi ange? Ko ia, ‘ikai ‘oku ‘uhinga lelei, ke pehē ko e Tokotaha na‘á ne fakatupu ‘a e mo‘uí ‘oku malava ke ne toe fakatupu mai ia?

Na‘e hoko ‘a e mana ko eni fekau‘aki mo hono toe fokotu‘u mai ‘o Lasalosi ke mo‘uí ‘o tupulekina ai ‘a e tui kia Sīsū pea mo e toetu‘ú. (Sione 11:​41, 42; 12:​9-11, 17-19) ‘I ha founga fakaue‘i-loto, ‘oku toe fakahaa‘i ‘e he me‘a ko iá ‘a e holi mālohi ‘a Sihova mo hono ‘Aló ke fakahoko ‘a e toetu‘ú.

‘ ‘E Kāvea ki Ai ‘a e ‘Otuá’

Ko e me‘a na‘e fai ‘e Sīsū ‘i he mate ‘a Lasalosí ‘oku hā mei ai ‘a e ‘ofa u‘uu‘u ‘a e ‘Alo ‘o e ‘Otuá. ‘Oku fakahaa‘i mahino ‘e he‘ene ngaahi ongo‘i loloto ‘i he me‘a ko ení ‘a ‘ene holi mālohi ke fokotu‘u ‘a e kau maté. ‘Oku tau lau: “Bea kuo aluage a Mele ki he botu oku i ai a Jisu, o ne mamata ki ai, bea tomabee ia ki hono va‘e, o ne behe kiate ia, Eiki, ka ne ke i heni, behe, ne ikai mate hoku tuogaane. Bea i he mamata a Jisu kiate ia oku tagi, bea tagi foki moe kakai Jiu nae ha‘u mo ia, bea to‘e ia i he laumalie, bea mamahi ia, O ne pehe, Kuo mou tuku ife ia? Bea nau tala kiate ia, Eiki, ha‘u o mamata. Bea tagi a Jisu. Bea lea ai ae kau Jiu, Vakai ki hono lahi o ene ofa kiate ia”!​—Sione 11:​32-36PM.

Ko e ongo‘i kaungāmamahi mei he loto ‘o Sīsuú na‘e fakahāhā ia heni ‘i he ngaahi kupu‘i lea ‘e tolu: “to‘e,” “bea mamahi,” “bea tangi.” Ko e ngaahi fo‘i lea ‘i he tupu‘ilea na‘e ngāue‘aki ‘i hono hiki ‘a e me‘a fakaue‘i-loto ko ‘ení ‘oku fakahaa‘i ai na‘e mātu‘aki ue‘i loloto ‘a Sīsū ‘e he mate ‘a hono kaume‘a ‘ofeina ko Lasalosí pea ‘i he‘ene mamata ki he tangi ‘a e tuofefine ‘o Lasalosí na‘e tō lo‘imata mo Ia. *

Ko e me‘a ‘oku taau ke fakatokanga‘i hení na‘e ‘osi fakahoko ‘e Sīsū ia ki mu‘a hano fokotu‘u mei he maté ha ongo me‘a ‘e toko ua. Pea na‘á ne ‘osi fakaangaanga ke fai ‘a e me‘a tatau kia Lasalosi. (Sione 11:​11, 23, 25) Ka neongo ia, na‘á ne “tangi.” Ko ia, ko hono toe fokotu‘u mai ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ke mo‘uí, ‘oku ‘ikai ko ha me‘a pē kia Sīsū na‘e pau ke ne fai. ‘I he me‘a ko ‘ení ‘oku fakahaa‘i mahino ai ko ‘ene manava‘ofa mo ‘ene ngaahi ongo‘i loloto ‘a ‘ene holi mālohi ke to‘o atu ‘a e faka‘auha ‘a e maté.

Ko e ngaahi ongo‘i manava‘ofa ‘a Sīsū ‘i he‘ene fokotu‘u ‘a Lasalosi mei he maté na‘e fakahaa‘i ai ‘a ‘ene holi mālohi ke to‘o atu ‘a e faka‘auha ‘a e maté

Koe‘uhi ko Sīsū ‘ ko e ‘imisi mo‘oni ia ‘o Sihova tonu ko e ‘Otuá,’ ‘oku totonu ke tau ‘amanekina ‘a e me‘a tatau mei he‘etau Tamai fakahēvaní. (Hepelu 1:3) ‘I he fekau‘aki mo e loto-lelei ‘a Sihova tonu ke fakahoko ‘a e toetu‘ú, na‘e pehē ‘e he tangata anga-tonu ko Siopé: “Ka pekia ha tangata, te ne toe mo‘ui koa? . . . Te ke toki ui, pea te u tali atu ‘e au: ‘E kavea ho finangalo ki he fita‘a ‘a ho nima.” (Siope 14:​14, 15, faka‘ītali ‘amautolu.) Ko e tupu‘ilea ‘oku ngāue‘aki heni ‘o pehē “ ‘e kavea ho finangalo,” ‘okú ne fakahaa‘i ‘a e faka‘amu mo e holi fakamātoato ‘a e ‘Otuá. (Senesi 31:30; Sāme 84:2) ‘Oku hā mahino, ‘oku fakatu‘otu‘a vēkeveke atu ‘a Sihova ki he toetu‘ú.

‘E lava ke tau tui mo‘oni ki he tala‘ofa fekau‘aki mo e toetu‘ú? ‘Io, ‘oku ‘ikai toe ‘i ai ha veiveiua ko Sihova mo hono ‘Aló ‘okú na fakatou loto-lelei ke fai ia mo malava ke na fakahoko ia. Ko e hā hono ‘uhinga ‘o e me‘á ni kiate koé? ‘Okú ke ma‘u ‘a e ‘amanaki ke toe feohi mo e fa‘ahinga ‘ofeina kuo nau maté ‘i heni ‘i he māmaní kae ‘i ha ngaahi tu‘unga mātu‘aki kehekehe ia mei he ngaahi tu‘unga ‘i he taimi ní!

Ko Sihova ko e ‘Otuá, ‘a ia na‘á ne ‘ai ke kamata ‘a e mo‘ui ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘i ha ngoue faka‘ofo‘ofa, kuó ne tala‘ofa ke toe fakafoki mai ‘a e Palataisi ‘i he māmaní ‘i he malumalu ‘o e pule ‘a Hono Pule‘anga fakahēvaní ‘i he to‘ukupu ‘o Sīsū Kalaisi kuo fakalāngilangi‘i he taimi ní. (Senesi 2:​7-9; Mātiu 6:10; Luke 23:​42, 43) ‘I he Palataisi ko ia ‘e toe fakafoki maí, ‘e ma‘u ai ‘e he fāmili ‘o e tangatá ‘a e ‘amanaki ko e mo‘ui fiefia ‘o ta‘engata, ‘o ‘ata‘atā mei he ngaahi mahaki kotoa mo e puké. (Fakahā 21:​1-4; fakafehoanaki mo Siope 33:25; Aisea 35:​5-7.) ‘E mole atu foki ‘a e taaufehi‘a kotoa pē, taaufehi‘a fakamatakali, fakamālohi fakamatakali, mo e faingata‘a‘ia faka‘ekonōmiká. ‘E hanga ‘e Sihova ko e ‘Otuá ‘o fakafou ‘ia Sīsū Kalaisi ‘a hono fokotu‘u hake ‘a e kau maté ki ha māmani kuo ‘osi fakama‘a pehē.

Ko e toetu‘ú, ‘oku makatu‘unga ia ‘i he feilaulau huhu‘i ‘a Kalaisi Sīsū, ‘e fakahoko mai ai ‘a e fiefia ki he kakai kotoa pē

Ko e ‘amanaki ia he taimí ni ‘oku ma‘u ‘e he fefine Kalisitiane na‘e lave ki ai ‘i he kamata‘anga ‘o e konga ko ‘ení. ‘I he hili ha ngaahi ta‘u mei he mate ‘a ‘ene fa‘eé, na‘e tokoni‘i ia ‘e he Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ke ne fai ha ako fakalelei ‘o e Tohitapú. ‘Okú ne fakamanatu‘i ‘o pehē: “ ‘I he hili ‘a e ako ‘o kau ki he ‘amanaki ‘o e toetu‘ú, na‘á ku tangi. Na‘e hoko ko ha me‘a fakaofo mo‘oni ia ke u ‘ilo ‘e lava ke u toe sio ki he‘eku fa‘eé.”

Kapau ‘oku faka‘amu pehē ho lotó ke toe sio ki ha taha na‘á ke ‘ofa ai, ‘e fiefia ‘a e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ke nau tokoni‘i koe ke ke ako ki he founga ‘e lava ke ke fakapapau‘i ai kiate koe ‘a e ‘amanaki papau ko ‘ení.

^ pal. 20 Ko e fo‘i lea faka-Kalisi na‘e liliu ko e “to‘e” ‘oku ha‘u ia mei he fo‘i veape (em·bri·maʹo·mai) ‘a ia ‘oku ‘uhinga ko hono ue‘i ‘i ha founga ke mamahi, pe ongo‘i loloto. ‘Oku pehē ‘e ha mataotao Tohitapu ‘e taha: “ ‘Oku ‘uhinga pē ‘eni ia ko e ongo‘i loloto na‘e ma‘u ‘e Sīsuú ko e to‘e ta‘emapule‘i na‘e ha‘u mei Hono lotó.” Ko e fo‘i lea na‘e liliu ko e “mamahí” ‘oku ha‘u ia mei he fo‘i lea faka-Kalisi (ta·rasʹso) ‘a ia ‘okú ne fakahaa‘i ‘a e hoha‘a tu‘u. Fakatatau ki he lau ‘a ha tokotaha fa‘u tikisinali, ‘oku ‘uhinga ‘a e fo‘i leá ni “ki hono fakatupunga ha taha ke moveuveu ‘i he loto, . . . ki hono uesia ia ‘e he mamahi pe loto-mamahi lahi.” Ko e fo‘i lea ko e “pea tangí” ‘oku ha‘u ia mei he fo‘i veape faka-Kalisi (da·kryʹo) ‘a ia ‘oku ‘uhinga ko e “tō lo‘imata, tangi fakalongolongo.”