1, 2. Kang kinsa ang mga ginikanan angayng mangayog tabang sa pagmatuto sa ilang mga anak?

 “ANG mga anak maoy panulondon gikan ni Jehova,” pahayag sa usa ka mapabilhon nga ginikanan mga 3,000 ka tuig kanhi. (Salmo 127:3) Sa pagkatinuod, ang kalipay sa pagkaginikanan maoy usa ka bililhong ganti gikan sa Diyos, usa nga mabatonan sa kadaghanang mga magtiayon. Hinunoa, sa dili magdugay kadtong adunay mga anak makaamgo ra nga uban sa kalipay, ang pagkaginikanan may dalang mga responsabilidad.

² Ilabina karon, ang pagmatuto ug mga anak usa ka dakong buluhaton. Bisan pa, daghan ang nakahimo niana nga malamposon, ug ang inspiradong salmista nagpunting kon unsaon kana sa paghimo, sa pag-ingon: “Gawas nga si Jehova mismo ang magatukod sa balay, kawang lamang ang kahago niadtong mga nagatukod niini.” (Salmo 127:1) Kon gisunod nimo nga mas suod ang mga instruksiyon ni Jehova, mahimo kang mas maayong ginikanan. Ang Bibliya nag-ingon: “Sumalig ka kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing ug ayaw pagsalig sa imong kaugalingong salabotan.” (Proverbio 3:5) Andam ba kamong maminaw sa tambag ni Jehova samtang sugdan ninyo ang inyong 20-ka-tuig nga proyekto sa pagmatuto ug anak?

3. Unsay responsabilidad sa mga amahan sa pagmatuto ug mga anak?

³ Sa daghang panimalay sa tibuok kalibotan, gilantaw sa mga lalaki ang pagbansay ug anak ingong buluhaton lamang sa babaye. Tinuod, ang Pulong sa Diyos nagpunting sa papel sa amahan ingong ang pangunang tigpangitag panginabuhian. Hinunoa, kini usab nagaingon nga ang bana  adunay mga responsabilidad diha sa balay. Ang Bibliya nag-ingon: “Hikaya ang imong buhat sa gawas, ug andama kini alang kanimo diha sa uma. Ug human niini ikaw usab magtukod sa imong balay.” (Proverbio 24:27) Sa panglantaw sa Diyos, magkauban ang mga amahan ug mga inahan sa pagbansay ug anak.​—Proverbio 1:8, 9.

4. Nganong dili nato lantawon ang mga anak nga lalaki nga labaw kay sa babaye?

⁴ Unsay inyong panglantaw sa inyong mga anak? Ang mga taho nag-ingon nga sa Asia “sagad dili malipay ang mga ginikanan sa pagkahimugso sa usa ka batang babaye.” Ang pagpihig batok sa mga batang babaye gikataho nga naglungtad gihapon sa Latin Amerika, bisan taliwala sa “mas edukadong mga pamilya.” Hinunoa, ang kamatuoran mao nga ang mga batang babaye dili ikaduhang-matang nga mga anak. Si Jacob, usa ka iladong amahan sa karaang mga panahon, nagbatbat sa tanan niyang mga anak, lakip sa anak nga mga babaye nga natawo hangtod niadtong panahona, ingong “ang mga anak nga tungod sa grasya gihatag [kanako] sa Diyos.” (Genesis 33:1-5; 37:35) Sa susamang paagi, gipanalanginan ni Jesus ang tanang “mga bata” (batang mga lalaki ug mga babaye) nga gidala kaniya. (Mateo 19:13-15) Makatino kita nga iyang gisumbalik ang panglantaw ni Jehova.​—Deuteronomio 16:14.

5. Unsang mga tagdononong butang ang angay mag-impluwensiya sa desisyon sa magtiayon bahin sa gidak-on sa ilang pamilya?

⁵ Sa inyong katilingban gilaoman ba ang usa ka babaye nga manganak ug daghan kutob sa mahimo? Sa tinuod, kon pila ang gusto nilang anak maoy personal nga desisyon sa magtiayon. Komosta na man kon ang mga ginikanan walay ikasarang sa pagpakaon, pagpabiste, ug pagpaeskuyla sa daghang anak? Sa walay duhaduha, angayng tagdon kini sa magtiayon sa dihang modesisyon sa gidak-on sa ilang pamilya. Ang pila ka magtiayon nga dili makasuportar sa tanan nilang mga anak magtugyan sa mga paryente sa responsabilidad sa pagpadako sa pipila kanila. Kini bang batasana tilinguhaon? Dili gayod. Ug kini wala magpahigawas sa mga ginikanan sa ilang obligasyon labot sa ilang mga anak. Ang Bibliya nagaingon: “Kon si bisan  kinsa wala magatagana alang kanila nga iyang kaugalingon, ug ilabina alang kanila nga mga membro sa iyang panimalay, siya nagalimod sa pagtuo.” (1 Timoteo 5:8) Paningkamotan sa responsableng mga magtiayon nga planohon ang gidak-on sa ilang “panimalay” aron nga sila ‘makatagana alang niadtong ilang kaugalingon.’ Makagamit ba sila ug pugong sa pagpanganak aron mahimo kini? Kana usab maoy personal nga desisyon, ug kon ang mga magtiayon mohukom gayod nga buhaton kini, ang pagpili sa kontraseptibo usa usab ka personal nga butang. “Ang matag usa magapas-an sa iyang kaugalingong luwan.” (Galacia 6:5) Hinunoa, ang pugong sa pagpanganak nga naglangkit sa bisan unsang matang sa aborsiyon maoy supak sa mga prinsipyo sa Bibliya. Si Jehova nga Diyos mao “ang tinubdan sa kinabuhi.” (Salmo 36:9) Busa, ang pagputi sa usa ka kinabuhi human kini isamkon magpakitag dayag nga kawalay-pagtahod kang Jehova ug walay kalainan sa pagbuno.​—Exodo 21:22, 23; Salmo 139:16; Jeremias 1:5.

6. Kanus-a angay magsugod ang pagbansay sa usa ka anak?

⁶ Ang Proverbio 22:6 nag-ingon: “Bansaya ang bata diha sa dalan nga iyang pagalaktan.” Ang pagbansay sa mga anak maoy laing dakong obligasyon sa ginikanan. Hinunoa, kanus-a angay magsugod ang maong pagbansay? Sayo kaayo. Gipahayag ni apostol Pablo nga si Timoteo gibansay “sukad sa pagkabata.” (2 Timoteo 3:15) Ang Gregong pulong nga gigamit dinhi mahimong magpunting sa usa ka masuso o bisan gani sa wala-pa-mahimugsong bata. (Lucas 1:41, 44; Buhat 7:18-20) Busa, si Timoteo nakadawat ug pagbansay sukad sa panahon nga siya bata pa kaayo​—ug may katarongan niana. Ang pagkabata mao ang tilinguhaong panahon nga sugdan ang pagbansay sa usa ka anak. Bisan ang usa ka masuso adunay kagutom sa kahibalo.

7. (a) Nganong mahinungdanon nga ang duha ka ginikanan makaugmad ug suod nga relasyon uban sa usa ka masuso? (b) Unsang relasyon ang naglungtad tali kang Jehova ug sa iyang bugtong Anak?

⁷ “Sa una nakong pagkakita sa akong masuso,” matod sa  usa ka inahan, “nahigugma ako kaniya.” Mao usab sa kadaghanang mga inahan. Kanang nindot nga bugkos tali sa inahan ug sa masuso magkadako samtang sila mogugol ug panahon nga magkauban human sa pagkahimugso. Ang pagpatutoy modugang sa maong kasuod. (Itandi ang 1 Tesalonica 2:7.) Ang paghapohap sa inahan sa iyang masuso ug pagpakig-estorya kaniya mahinungdanon sa pagtagana sa emosyonal nga mga panginahanglan sa masuso. (Itandi ang Isaias 66:12.) Apan komosta na man ang amahan? Siya usab kinahanglang mougmad ug suod nga relasyon uban sa iyang bag-ong anak. Si Jehova mismo maoy panig-ingnan niini. Sa basahon sa Proverbio, nasayran nato ang relasyon ni Jehova uban sa iyang bugtong Anak, kinsa gihawasan ingong nag-ingon: “Si Jehova nagpatungha kanako sa sinugdan sa iyang dalan . . . Ako sa matag adlaw maoy kahimuot niya.” (Proverbio 8:22, 30; Juan 1:14) Sa susama, ginaugmad sa maayong amahan ang mainiton, mahigugmaong relasyon uban sa iyang anak sukad gayod sa pagsugod sa kinabuhi sa bata. “Busga sa pagmahal,” matod sa usa ka amahan. “Wala gayoy batang namatay gumikan sa mga paghalog ug mga paghalok.”

8. Unsang pagpukaw sa kaisipan ang angay ihatag sa mga ginikanan sa mga masuso sa labing sayo kutob sa mahimo?

⁸ Apan labaw pa ang gikinahanglan sa mga masuso. Sukad sa pagkahimugso, andam na ang ilang mga utok nga modawat ug motipig ug mga impormasyon, ug ang pangunang tinubdan niini mao ang mga ginikanan. Tagda pananglitan ang pinulongan. Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga ang pagkat-on sa bata sa pagsulti ug pagbasa nag-agad sa “gituohang suod nga kalangkitan sa matang sa sayong pagpakiglabot sa bata uban sa iyang mga ginikanan.” Sultihi ug basahi ang inyong anak sukad sa pagkabata padayon. Sa madali gusto ka niyang sundogon, ug sa dili madugay pagatudloan nimo siya sa pagbasa. Malagmit, makamao na siyang magbasa una pa motungha sa eskuylahan. Ilabina kanang makatabang kon ikaw nagpuyo sa usa ka nasod diin nihit ang mga magtutudlo ug nagdasok ang mga lawak tun-anan.

9. Unsa ang labing mahinungdanong tumong nga kinahanglang hinumdoman sa mga ginikanan?

 ⁹ Ang pangunang gikabalak-an sa Kristohanong mga ginikanan mao ang pagtagana sa espirituwal nga mga panginahanglan sa ilang anak. (Tan-awa ang Deuteronomio 8:3.) Uban sa unsang tumong? Aron tabangan ang ilang anak nga makaugmad ug samag-Kristong personalidad, sa ato pa, sa pagsul-ob sa “bag-ong pagkatawo.” (Efeso 4:24) Alang niini kinahanglang hatagan nilag pagtagad ang haom nga mga materyales sa pagpanukod ug ang haom nga mga paagi sa pagpanukod.

10. Unsang mga hiyas ang kinahanglang ugmaron sa mga bata?

¹⁰ Ang kalidad sa usa ka tinukod nagdependeg dako sa matang sa materyales nga gigamit diha sa gambalay. Si apostol Pablo nag-ingon nga ang labing maayong materyales sa pagpanukod alang sa Kristohanong mga personalidad maoy “bulawan, salapi, bililhong mga bato.” (1 Corinto 3:10-12) Kini naghawas sa mga hiyas sama sa pagtuo, kaalam, pagsabot, pagkamaunongon, pagtahod, ug mahigugmaong apresasyon alang kang Jehova ug sa iyang mga balaod. (Salmo 19:7-11; Proverbio 2:1-6; 3:13, 14) Sa unsang paagi makatabang ang mga ginikanan sa ilang mga anak sukad sa kinasayohang pagkabata aron maugmad ang maong mga hiyas? Pinaagi sa pagsunod sa pamaagi nga dugay nang gilaraw.

11. Giunsa pagtabang sa Israelinhong mga ginikanan ang ilang mga anak aron maugmad ang diyosnong mga personalidad?

¹¹ Dili dugay sa wala pa mosulod sa Yutang Saad ang nasod sa Israel, giingnan ni Jehova ang Israelinhong mga ginikanan: “Kining mga pulonga nga gisugo ko kanimo niining adlawa magapaibabaw sa imong kasingkasing; ug igasilsil mo kini sa dakong kakugi sa imong anak ug magsulti ka mahitungod niini sa magalingkod ikaw sa imong balay ug sa magalakaw ikaw sa dalan ug sa imong paghigda ug sa imong pagbangon.” (Deuteronomio 6:6, 7) Oo, ang mga ginikanan kinahanglang mahimong mga panig-ingnan, mga kauban, mga tigkomunikar, ug mga magtutudlo alang sa ilang mga anak.

12. Nganong mahinungdanon nga ang mga ginikanan mahimong maayong mga panig-ingnan?

 ¹² Mahimong panig-ingnan. Una, si Jehova nag-ingon: “Kining mga pulonga . . . magapaibabaw sa imong kasingkasing.” Dayon, iyang gidugang: “Igasilsil mo kini sa dakong kakugi sa imong anak.” Busa ang diyosnong mga hiyas kinahanglang anaa una sa kasingkasing sa ginikanan. Kinahanglang gihigugma sa ginikanan ang kamatuoran ug gipadapat kana. Nianang tungora lamang nga iyang maabot ang kasingkasing sa bata. (Proverbio 20:7) Ngano? Tungod kay ang mga bata labaw nga maimpluwensiyahan sa ilang makita kay sa ilang madungog.​—Lucas 6:40; 1 Corinto 11:1.

13. Sa paghatag ug pagtagad sa ilang mga anak, sa unsang paagi masundog sa Kristohanong mga ginikanan ang panig-ingnan ni Jesus?

¹³ Mahimong kauban. Giingnan ni Jehova ang mga ginikanan sa Israel: ‘Makigsulti sa inyong mga anak sa dihang ikaw naglingkod sa inyong balay ug sa dihang ikaw naglakaw sa dalan.’ Kini nagkinahanglan nga mogugol ug panahon uban sa mga bata bisan kon unsa ka puliki sa mga ginikanan. Dayag nga gibati ni Jesus nga ang mga bata takos sa iyang panahon. Sa kataposang mga adlaw sa iyang ministeryo, “ang mga tawo misugod pagdala ngadto kaniya ug mga bata aron ipahikap kini sila kaniya.” Unsay sanong ni Jesus? “Iyang gikugos ang mga bata ug misugod sa pagpanalangin kanila.” (Marcos 10:13, 16) Tiaw mo, ang kataposang mga takna sa kinabuhi ni Jesus nagsingabot na. Bisan pa niana, iyang gihatagag panahon ug pagtagad kining maong mga bata. Pagkamaayong leksiyon!

14. Nganong mapuslanon nga ang mga ginikanan mogugol ug panahon uban sa ilang anak?

¹⁴ Mahimong tigkomunikar. Ang paggugol ug panahon uban sa inyong anak makatabang kanimo sa pagpakigkomunikar kaniya. Kon kanunay kang nakigkomunikar, mas masabtan nimog maayo kon sa unsang paagi nagakaugmad ang iyang personalidad. Hinunoa, hinumdomi nga ang pagpakigkomunikar dili lamang pagsulti. “Kinahanglan kong ugmaron ang arte sa pagpaminaw,” matod sa usa ka inahan sa Brazil, “sa pagpaminaw uban sa akong kasingkasing.” Ang iyang pailob namunga sa dihang ang  iyang anak nga lalaki misugod sa pagpaambit sa iyang mga pagbati kaniya.

15. Unsay kinahanglang huptan sa hunahuna kon bahin sa lulinghayaw?

¹⁵ Ang mga anak nagkinahanglan ug “panahon sa pagkatawa . . . ug panahon sa pagduladula,” usa ka panahon alang sa paglulinghayaw. (Ecclesiastes 3:1, 4; Zacarias 8:5) Ang lulinghayaw mabungahon kaayo sa dihang pahimuslan kana sa mga ginikanan ug mga anak nga magkauban. Usa ka makapasubong kamatuoran nga sa daghang panimalay ang lulinghayaw nagkahulogan sa pagtan-aw ug telebisyon. Bisan pag ang pila ka programa sa telebisyon mahimong makalingaw, daghan ang nagadaot sa maayong mga prinsipyo, ug ang pagtan-aw ug telebisyon lagmit nga magsumpo  sa komunikasyon diha sa pamilya. Busa, nganong dili mohimog butang nga mamugnaon uban sa inyong mga anak? Pag-awit, pagdula, pagpakig-uban sa mga higala, pagpanuroy sa makalingawng mga dapit. Ang maong mga kalihokan magdasig sa komunikasyon.

16. Unsay angay itudlo sa mga ginikanan sa ilang mga anak mahitungod kang Jehova, ug unsaon nila kana sa paghimo?

¹⁶ Mahimong magtutudlo. “Igasilsil mo [kining mga pulonga] sa dakong kakugi sa imong anak,” matod ni Jehova. Ang konteksto nagatug-an kanimo kon unsa ug kon unsaon sa pagtudlo. Una, “kinahanglang higugmaon nimo si Jehova nga imong Diyos uban sa bug-os nimong kasingkasing ug bug-os nimong kalag ug sa bug-os nimong kusog.” (Deuteronomio 6:5) Dayon, “kining mga pulonga . . . igasilsil mo.” Paghatag ug instruksiyon nga ang tumong mao ang pag-ugmad sa bug-os-kalag nga gugma alang kang Jehova ug sa iyang mga balaod. (Itandi ang Hebreohanon 8:10.) Ang pulong “igasilsil” nagkahulogan sa pagtudlo pinaagig pagsublisubli. Busa si Jehova, sa pagkamatuod, nagasulti kanimo nga ang pangunang paagi sa pagtabang sa imong mga anak nga makaugmad ug diyosnong pagkatawo mao ang paghisgot bahin kaniya sa mapadayonong paagi. Kini naglakip sa pagbaton ug usa ka regular nga pagtuon sa Bibliya uban kanila.

17. Unsay kinahanglang ugmaron sa mga ginikanan diha sa ilang anak? Ngano?

¹⁷ Kadaghanang ginikanan nasayod nga ang pagpasulod ug impormasyon sa kasingkasing sa usa ka bata dili sayon. Giawhag ni apostol Pedro ang isigka-Kristohanon: “Sama sa bag-o pang nahimugso nga mga bata, ugmara ang pagpangandoy sa walay-sambog nga gatas nga iya sa pulong.” (1 Pedro 2:2) Ang ekspresyong “ugmara ang pagpangandoy” nagpasabot nga daghang tawo sa kinaiyanhon wala gutoma sa espirituwal nga pagkaon. Ang mga ginikanan mahimong mangita gayod ug mga paagi aron ugmaron kanang maong pagpangandoy diha sa ilang anak.

18. Unsay pipila ka paagi sa pagtudlo ni Jesus nga ang mga ginikanan gidasig sa pagsundog?

¹⁸ Gitandog ni Jesus ang mga kasingkasing pinaagi sa paggamit ug mga ilustrasyon. (Marcos 13:34; Lucas 10:29-37)  Ang maong paagi sa pagpanudlo ilabinang epektibo uban sa mga bata. Itudlo ang mga prinsipyo sa Bibliya pinaagi sa paggamit sa buloknon, makaiikag nga mga estorya, tingali kadtong makaplagan diha sa publikasyong Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya. a Ilangkit ang mga bata. Tugoti sila nga gamiton ang ilang pagkamamugnaon sa pagdrowing ug pagdula sa mga panghitabo sa Bibliya. Migamit usab si Jesus ug mga pangutana. (Mateo 17:24-27) Sundoga ang iyang paagi diha sa inyong pagtuon sa pamilya. Inay sa yanong pagpahayag sa usa ka balaod sa Diyos, pagsuknag mga pangutana sama sa, Nganong si Jehova naghatag kanato nianang maong balaora? Unsay mahitabo kon ato kanang sundon? Unsay mahitabo kon dili nato kana sundon? Ang maong mga pangutana makatabang sa bata nga mangatarongan ug makasabot nga ang mga balaod sa Diyos praktikal ug maayo.​—Deuteronomio 10:13.

19. Kon sundon sa mga ginikanan ang mga prinsipyo sa Bibliya sa pagpakiglabot sa ilang mga anak, unsang dagkong mga bentaha ang tagamtamon sa mga anak?

¹⁹ Ingong usa ka panig-ingnan, kauban, tigkomunikar, ug magtutudlo, makatabang ka sa imong anak sukad pa sa iyang kinasayohang mga tuig nga makaugmad ug suod personal nga relasyon uban kang Jehova nga Diyos. Ang maong relasyon magadasig sa imong anak nga magmalipayon ingong usa ka Kristohanon. Maningkamot siya sa pagkinabuhi sumala sa iyang tinuohan bisan sa dihang nag-atubang sa pagpit-os sa katalirongan ug mga tentasyon. Tabangi siya kanunay nga apresyahon ang maong bililhong relasyon.​—Proverbio 27:11.

20. Unsa ang disiplina, ug unsaon kini sa pagpadapat?

²⁰ Ang disiplina maoy pagbansay nga nagatul-id sa hunahuna ug kasingkasing. Gikinahanglan kana kanunay sa mga bata. Si Pablo nagtambag sa mga amahan nga ‘padayong matutoon [ang ilang mga anak] diha sa disiplina ug  mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.’ (Efeso 6:4) Ang mga ginikanan kinahanglang magdisiplina diha sa gugma, maingon sa gihimo ni Jehova. (Hebreohanon 12:4-11) Ang disiplina nga pinasikad sa gugma mahimong ipaabot pinaagig pangatarongan. Mao nga, kita ginaingnan nga “maminaw sa disiplina.” (Proverbio 8:33) Sa unsang paagi igahatag ang disiplina?

21. Unsang mga prinsipyo ang angay hinumdoman sa mga ginikanan sa dihang nagadisiplina sa ilang mga anak?

²¹ Ang pila ka ginikanan naghunahuna nga ang pagdisiplina sa ilang mga anak naglangkit lamang sa pagbahad kanila, pagkasaba kanila, o gani pag-insulto kanila. Hinunoa, sa mao rang ulohan, si Pablo nagpasidaan: “Kamong mga amahan, ayawg palagota ang inyong mga anak.” (Efeso 6:4) Ang tanang Kristohanon giawhag nga “magmalumo sa tanan . . . nagatudlo nga may kalumo kanilang nakiling sa pagkadili-mauyonon.” (2 Timoteo 2:24, 25) Ang Kristohanong mga ginikanan, samtang nag-ila sa panginahanglan alang sa kalig-on, maningkamot sa paghinumdom niining mga pulonga sa dihang nagadisiplina sa ilang mga anak. Hinunoa, usahay ang pangatarongan dili igo, ug malagmit gikinahanglan ang usa ka matang sa silot.​—Proverbio 22:15.

22. Kon ang bata kinahanglang silotan, sa unsa nga siya angayng tabangan nga makasabot?

²² Ang lainlaing bata nagkinahanglag lainlaing matang sa disiplina. Ang pipila dili “matul-id pinaagi sa mga pulong lamang.” Alang kanila, ang matag karon ug unya nga pagsilot tungod sa pagkamalapason mahimong nagaluwas ug kinabuhi. (Proverbio 17:10; 23:13, 14; 29:19) Hinuon, kinahanglang masabtan sa bata kon nganong gisilotan siya. “Ang bunal ug pagbadlong mao ang magahatag ug kaalam.” (Proverbio 29:15; Job 6:24) Dugang pa, ang silot adunay mga limitasyon. “Sawayon ko hinuon ikaw sa angay nga gidak-on,” matod ni Jehova sa iyang katawhan. (Jeremias 46:28b) Ang Bibliya tino nga wala magduso sa masuk-anong mga paglatos o hilabihang mga pagbunal, nga makasamad ug gani makadaot sa usa ka bata.​—Proverbio 16:32.

23. Unsay angay masabtan sa bata sa dihang siya gisilotan sa iyang mga ginikanan?

²³ Sa dihang gipasidan-an ni Jehova ang iyang katawhan  nga iya silang disiplinahon, siya unang nag-ingon: “Ayaw kahadlok . . . kay ako nagauban kanimo.” (Jeremias 46:28a) Sa susama, ang ginikananhong disiplina, sa bisan unsang haom nga porma, dili gayod magpabati sa usa ka bata nga sinalikway. (Colosas 3:21) Hinunoa, angayng bation sa bata nga ang disiplina gihatag tungod kay ang ginikanan ‘nagauban kaniya,’ sa iyang kiliran.

24, 25. Unsang mangil-ad nga hulga nga gikan niana ang mga anak nagkinahanglan ug panalipod niining mga adlawa?

²⁴ Daghang hamtong nga tawo ang makahinumdom sa ilang pagkabata ingong malipayong panahon. Ilang mahinumdoman ang mainitong pagbati sa kasegurohan, ang pagsalig nga ang ilang mga ginikanan moatiman kanila ubos sa tanang kahimtang. Gusto sa mga ginikanan nga ang ilang mga anak mobati nianang paagiha, apan sa dunot nga kalibotan karon, mas lisod kay sa naandan ang paghupot nga luwas sa mga anak.

²⁵ Usa ka mangil-ad nga hulga nga nagakasamot niining ulahing katuigan mao ang seksuwal nga pag-among-among sa mga bata. Sa Malaysia, ang mga taho mahitungod sa pag-among-among sa bata miupat ka pilo latas sa napulo ka  tuig. Sa Alemanya mga 300,000 nga kabataan ang giamong-amongan sa sekso matag tuig, samtang sa usa ka nasod sa Habagatang Amerika, sumala sa usa ka pagtuon, ang gibanabanang gidaghanon matag tuig maoy makapakurat nga 9,000,000! Ikasubo, ang kadaghanan niining mga bataa giamong-amongan diha sa ilang kaugalingong balay sa mga tawo nga ilang nailhan ug gisaligan. Apan ang mga bata kinahanglang adunay lig-ong panalipod diha sa ilang mga ginikanan. Sa unsang paagi ang mga ginikanan mahimong mga tigpanalipod?

26. Unsay pipila ka paagi nga ang mga anak mahuptang luwas, ug sa unsang paagi ang kahibalo makapanalipod sa usa ka bata?

²⁶ Sanglit gipakita sa eksperyensiya nga ang mga bata nga diyutay lag nahibaloan mahitungod sa sekso lagmit nga maoy atakehon sa mga tig-among-among sa bata, ang usa ka dakong panagang nga lakang mao ang pag-edukar sa bata, bisan pag siya bata pa kaayo. Ang kahibalo makahatag ug panalipod “gikan sa daotang dalan, gikan sa tawong nagasulti ug tinuis nga mga butang.” (Proverbio 2:10-12) Unsang kahibaloa? Kahibalo sa mga prinsipyo sa Bibliya, sa kon unsay matarong o daotan nga pamatasan. Kahibalo usab nga ang pipila ka mga dagkong tawo mobuhat ug daotang mga butang ug nga ang usa ka bata dili kinahanglang mosunod sa dihang ang mga tawo mosugyot ug dili-haom nga mga lihok. (Itandi ang Daniel 1:4, 8; 3:16-18.) Ayawg limitahi sa usa ka higayon ang maong instruksiyon. Kadaghanang bata kinahanglang tudloan ug balikbalik una sila mahinumdom pag-ayo niana. Samtang modakodako na ang mga bata, sa pagkamahigugmaon tahoron sa amahan ang katungod sa pribasiya sa iyang anak nga babaye, ug sa inahan ang iya sa iyang anak nga lalaki​—sa ingon magapalig-on sa pagsabot sa bata kon unsay angay. Ug, siyempre, usa sa labing maayong mga panalipod batok sa pag-among-among mao ang suod nga susperbisyon ninyo ingong mga ginikanan.

27, 28. Kinsa ang labing dakong Tinubdan sa tabang sa mga ginikanan sa dihang sila nag-atubang sa hagit sa pagmatuto sa usa ka anak?

²⁷ Sa pagkatinuod, ang pagbansay sa usa ka anak sukad  sa pagkabata maoy usa ka hagit, apan ang magtutuong mga ginikanan dili kinahanglang moatubang sa hagit nga nag-inusara. Balik niadtong mga adlaw sa mga Maghuhukom, sa dihang usa ka lalaki nga ginganlag Manoa nasayod nga siya mahimong amahan, siya nangayo kang Jehova ug giya bahin sa pagmatuto sa iyang anak. Gitubag ni Jehova ang iyang mga pag-ampo.​—Maghuhukom 13:8, 12, 24.

²⁸ Sa susamang paagi karon, samtang gimatuto sa magtutuong mga ginikanan ang ilang mga anak, makapakigsulti usab sila kang Jehova diha sa pag-ampo. Ang pagkaginikanan maoy usa ka bug-at nga buluhaton, apan adunay dagkong mga ganti. Usa ka Kristohanong magtiayon sa Hawaii ang nag-ingon: “Aduna kay 12 ka tuig aron humanon ang imong buluhaton sa dili pa moabot kanang malisod nga mga tuig sa pagkatin-edyer. Apan kon gipaningkamotan nimong ipadapat ang mga prinsipyo sa Bibliya, panahon na sa pag-ani sa kalipay ug kalinaw sa dihang sila mohukom nga buot nilang mag-alagad kang Jehova nga kinasingkasing.” (Proverbio 23:15, 16) Sa dihang ang imong anak mohimo sa maong desisyon, ikaw usab matandog sa pagpahayag: “Ang anak nga mga lalaki [ug mga babaye] maoy panulondon gikan ni Jehova.”