1, 2. Amase kwa nani bafwete lomba o lusadisu muna long’o wana?

 “O WANA s’ekau dia Yave,” i kavova ese dimosi diantondi se vioka 3.000 ma mvu. (Nkunga 127:3) Dialudi vo, e kiese kia kala ese yovo ngudi i nsendo ampwena kikilu wa Nzambi, uvewanga kwa ulolo wa akazi. Kansi kadi, ndiona owutidi o wana ozayanga vo okala ese yovo ngudi ke utwasanga kaka kiese ko, kansi mbebe mpe ditwasanga.

² Ke musungul’o unu, o sans’o wana i diambu diampasi kikilu. Kansi, ndonga belendanga dio vanga muna mpil’ambote, o nsoneki a nkunga wavumunwinwa osonganga e nzila, yandi vo: “O Yave, kala vo katungisa nzo ko, atungi, e nkatu bafuntukina yo.” (Nkunga 127:1) Ovo otomene landa o malongi ma Yave, okala ese yovo ngudi ambote. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Bunda Yave e vuvu yo ntim’aku wawonso, kuyekamena waku umbakuzi ko.” (Ngana 3:5) Nga okwikil’o malongi ma Yave muna salu kiaki kia 20 ma mvu kia sansa o mwana?

3. Nkia mbebe kavwidi o se muna long’o wana?

³ Muna nzo zayingi omu nza, o wantu edi bebadikanga vo e salu kia longa o wana salu kia akento kaka. Kansì tu, e Diambu dia Nzambi disonganga vo ese i yekameno diampwena dia esi nzo. Kansi divovanga mpe vo oyandi i nkwa mbebe muna nzo. O  Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Sikidisa salu kiaku kuna mbazi, Wiyibubikila kio muna kiana; I bosi otunga nzo aku.” (Ngana 24:27) Kuna kwa Nzambi, ese yo ngudi bafwete sal’e ntwadi muna longa o wana.—Ngana 1:8, 9.

4. Ekuma ka tufwete badika ko vo o wan’amakala basundidi o wan’amakento?

⁴ Aweyi obadikilang’o wan’aku? E nsangu zitukanga mwawonso zisonganga vo, kuna Asia “e nsedia mia an’amakento ke betoma zolakananga ko.” Kuna Amerika Latina o nyindu wau wambi mu kuma kia an’amakento una yamu unu, ye kuna kwa “esi nzo zina vo batoma longoka.” Kansi, e ludi kia diambu i kiaki, o wan’amakento ke bena va fulu kiezole ko. O Yakobo w’ese dia tandu kia nkulu, ditomene zayakana wayika wan’andi awonso kumosi yo wan’amakento nze “wana kavanin’o Nzambi [kwa mono] muna nsambu.” (Etuku 33:1-5; 37:35) Diau adimosi, o Yesu wasambula “yingyanangyana” awonso i sia vo (an’amakala ye an’amakento) banatwa kwa yandi. (Matai 19:13-15) Kieleka vo nyindu a Yave kasonga.—Nsiku 16:14.

5. Nkia mambu mafwete fila o yakala yo nkento mu diambu dia ntalu a wana balenda zola wuta?

⁵ Nga kuna ozingilanga edi divavwanga vo o nkento kawuta ulolo wa wana e? E ntalu a wana balenda wuta akazi i diambu dia yau ewole kaka. Kele vo amase ke bena ye kina balenda dikila ko, yo vwika, yo longa o wana, nga aweyi? Akazi bafwete toma badikanga e diambu diadi vava beyindulanga o lutangu lwa wana bazolele o wuta. Vena y’akazi ke belendanga dikila wan’au awonso ko bevananga e mbebe kwa yitu muna kubasansila akaka. Nga evangu diadi  diambote? Kieleka ke wau ko. Ediadi ke difokolanga mbebe amase ko kuna kwa wan’au. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Ovo vena y’on’olembi yundul’akw’andi, musungul’awana bena muna nzo andi, ovakwidi o lukwikilu o nkalu.” (1 Timoteo 5:8) Akazi akwa mbebe bebadikanga e tezo kia ntalu a “esi nzo,” mu toma ‘kubayundula.’ Nga balenda kwau sadila o lufimpu lwa tezo kia mawuta mu zaya o lutangu bafwete wuta? Ediadi mpe i mbebe a yau ewole kaka, ovo akazi bazolele dio vanga, yau ewole kaka mpe i bafwete kuyisolela e mpila ina o nkento kalembi yimitina. “Konso muntu [onata ediandi zitu, NW].” (Ngalatia 6:5) Kansi kadi, e mpila ya kakil’o mawuta yina isululwisanga yovo katula e vumu ke ina ngwawani ko yo Nkand’a Nzambi. O Yave wa Nzambi i “nto a moyo.” (Nkunga 36:9) Muna diadi, ofwasa o moyo vava oyimiti i kondwa luzitu lwampwena kwa Yave, diau adimosi yo vonda.—Luvaiku 21:22, 23; Nkunga 139:16; Yeremiya 1:5.

6. Nkia ntangwa difwete yantika elongi kuna kwa mwana?

⁶ E Ngana 22:6 ivovanga vo: “Tongonwena mwana muna nzila kekwenda.” O long’o wana i mbebe antete kuna kwa mase. Kansi nkia ntangwa difwete yantika elongi? Tuka muna kinsedia. O Paulu wa ntumwa wamona vo o Timoteo walongwa “tuka muna ki[n]sedia.” (2 Timoteo 3:15) O mvovo wa kingerekiya wasadilwa ovava ulenda songa vo nsedia, yovo mpe mwana una muna vumu. (Luka 1:41, 44; Mavangu 7:18-20) I sia vo, o Timoteo watoma longwa tuka muna kinsedia. E mvu miantete mia kileke i ntangwa yambote muna yantika long’o mwana. Kana nkutu nsedia, una ye nzala ya zayi.

7. (a) Ekuma dinin’o mfunu vo ese yo ngudi basongang’e nzola kwa nsedia? (b) Nkia ngwawani ina kwa Yave yo Mwan’andi amosi?

 ⁷ “Vava yamona o mwan’ame e nkumbu antete, yatoma kunzola,” i kavova o ngudi mosi. Ediadi dimonekanga kwa ngudi zayingi. E ngikani yayi yambote ya ngudi yo mwana ikulamenanga tuka kina kawutukidi yo kalanga vamosi. O yemeka kuwokesanga e kikundi kiaki. (Tala 1 Tesalonika 2:7.) E nzola kesongang’o ngudi ye mbokena zandi yo nsedia mfunu zina muna lunganisa e nsatu zandi. (Tala Yesaya 66:12.) Aweyi tuvova mu kuma ki’ese? Oyandi mpe ofwete vava yikakiana yo mwana. O Yave yandi kibeni osonganga e mbandu yayi. O nkanda a Ngana uyikanga e ngwawani ina kwa Yave yo Mwan’andi amosi, ndiona wayika e mvovo emi: “O Yave wamvanga, i lubantiku lua nzil’andi . . . Yakala s’eyangi diandi lumbu ya lumbu.” (Ngana 8:22, 30; Yoane 1:14) Diau adimosi, ese diambote ovavanga kala ye ngwizani ambote ya nzola tuka muna kinsedia kia mwana. “Kusweki e nsong’anzola ko,” i kavova ese dimosi. “Yamu unu ke vena mwana wafwa ko mu diambu dia fibwa yo bimbakanwa.”

8. Amase aweyi bafwete kasakesel’e ngindu za nsedia tuka muna kileke?

⁸ Kansi o nsedia mayingi diaka kevavanga. Tuka muna luwutuku, o tomfo twandi twakubama twina muna tambula yo lund’o mambu, amase i wantu antete bafwete mo kumvana. Badika e nona kia vova. Afimpi a mambu, yau vo o nkuma a mwana wa lenda longoka o vova yo tanga “bebadikanga vo una muna nkala ina bena yau o mase kuna kwa mwana.” Vovanga yo mwana yo kuntangila tuka muna kileke kiandi. Ke kolo ko oyandi mpe ovava kutanginina, muna mpila yayi okunlong’o tanga. Nanga, olenda zaya o  tanga una nkutu ka kotele ko muna sikola. Ediadi diamfunu kikilu dikala kele vo ozingilanga muna nsi zina vo ke vena alongi ayingi ko yovo e sikola yazala y’alongoki.

9. Nkia diambu disundidi o mfunu difwete kalanga muna ngindu za mase?

⁹ E diambu diantete bevwang’o mfunu amase m’Akristu i yukutisa e nzala za mwanda za wana. (Tala Nsiku 8:3.) Mu nkia kuma? Mu kuma kia sadis’o mwana kavangulul’e kiwuntu kia Kikristu, i sia vo kavwata o “wuntu wampa.” (Efeso 4:24) Muna lenda dio vanga, bafwete sadila e sadilwa yambote yo tunga e ntung’ambote.

10. O wana nkia fu bafwete nungunuka?

¹⁰ Muna tunga e nzo yambote divavanga vo e sadilwa yakala yambote. O Paulu wa ntumwa wavova vo e sadilwa yambote muna tunga e kiwuntu kia Kikristu i “wolo, palata, matadi mantalu.” (1 Korinto 3:10-12) Omama mesonganga e fu nze i lukwikilu, ngangu, umbakuzi, kwikizi, luzitu, zola Yave yo vumina e nsiku miandi. (Nkunga 19:7-11; Ngana 2:1-6; 3:13, 14) Amase aweyi balenda sadisil’o wana tuka muna kinsedia kiau muna nungunuka ye fu yayi? Muna landang’e mbandu yasikidiswa tuka kolo.

11. Amase ma Aneyisaele aweyi basadisilang’o wana muna nungununa e kiwuntu kia vumi wa Nzambi?

¹¹ E zula kia Isaele, una bafinama kota muna Nsi a Nsilu, o Yave wavova kwa mase ma Aneyisaele vo: “O mambu mama, mana ikukanikin’o unu, makala muna ntim’aku: watoma mo longel’o wan’aku, wamokena wo vav’ofongele muna nzo, yovo se kiya yovo leka yovo sikama.” (Nsiku 6:6, 7) Elo, amase bafwete songa e mbandu, bakala s’akundi, amokeni ye alongi.

12. Ekuma dinin’o mfunu vo amase basongang’e mbandu ambote?

 ¹² Kala u mbandu. Ediantete o Yave wavova vo: “O mambu mama, . . . makala muna ntim’aku.” I bosi kakudikila: “Watoma mo longel’o wan’aku.” Ozevo, e fu ya vumi wa Nzambi ifwete teka kala muna ntima mia mase. Bafwete zolang’e ludi yo zingila mun’owu wa ludi. I wau wuwu kaka balenda kio sila muna ntima mwana. (Ngana 20:7) Ekuma? E kuma vo o wana oma bemonanga i beluta landanga ke mu mana bewanga ko.—Luka 6:40; 1 Korinto 11:1.

13. Nkia mbandu a Yesu bafwete tanginina amase, mu diambu dia lunga-lung’o wana?

¹³ Kalanga yau vamosi. O Yave wavova kuna kwa mase ma esi Isaele vo: ‘Ofwete mokena yo wan’aku vav’ofongele muna nzo, yovo se kiya.’ Ediadi divavanga vo amase bakalanga vamosi yo wana, kana nkia mpila salu nkutu bakala kiau. O Yesu nkutu wazaya wo vo e yingyanangyana yafwana vaulwilw’e ntangwa andi. Muna lumbu yansuka ya uselo wandi, o wantu “bantwasìdi yingyanangyana, kabaviakana.” O Yesu adieyi kavanga? “Ubawonzakene muna moko mandi, ubasambwidi.” (Maku 10:13, 16) Se badiki, e ola za nsuka za zingu kia Yesu mufokokanga se zina. Kansi yavana kavaula e ntangwa mu kuma kia aleke yo kubatambula. Nkia mpil’elongi diamfunu!

14. Ekuma dinin’o mfunu vo amase bakalanga vamosi yo wana?

¹⁴ Kala u nzodi a mokena. Okalanga vamosi yo mwana dikusadisa mu mokenanga yandi. Muna mokenanga yo mwana, olenda toma visa e ndungunuka a kiwuntu kia mwana. Kansi, sungamena dio vo, o mokena ke vova kaka ko. “Yavavanga o wunikina,” i kavova o ngudi mosi kuna Brasil, “wunikina yo ntima.” O luzindalalu lwandi lwatwasa e nluta vava o mwan’andi kayantik’o kunsonga e ngindu zandi.

15. Adieyi difwete sungamenwa mu kuma kia nsaka?

 ¹⁵ O wana, “ntangw’a seva; . . .ye ntangw’a kina,” bavwidi o mfunu ye ntangw’a sakana. (Kimpovi 3:1, 4; Zakariya 8:5) E nsaka i diambu diambote kikilu vava mase yo wana besakananga kumosi. Diankenda kikilu vo muna nzo zayingi e nsaka i tala kaka e televisão. Kanele vo, vena ye nkubika za televisão zisonganga e nsaka, kansi ezi zifwasanga e fu yambote zingi, ye mpe otalanga kaka e televisão difokolanga e mbokena muna nzo. Muna diadi, ekuma olembi vavil’owu olenda sakanena yo wan’aku? Nuyimbila, nu tà kimpa, nulungananga vamosi y’akundi, nukingulanga  e fulu yamfunu. O mambu mama i mevanang’e ntangwa muna mokena.

16. Amase nkia diambu bafwete longa mu kuma kia Yave, aweyi balenda dio vangila?

¹⁶ Kala u nlongi. ‘Ofwete longel’o mambu mama kwa wan’aku,’ i kavova o Yave. E tini kiaki kisonganga nki ye aweyi olongela. Ediantete, ofwete ‘zolanga Yave wa Nzambi aku yamuna nsi a ntim’aku yawonso yo muna fulumwinu kiaku kiawonso, yo mun’efuka diaku diawonso.’ (Nsiku 6:5) I bosi ‘ofwete longel’o mambu mama.’ Longela muna wokesa o zola kwa kieleka kwa sina kuna kwa Yave ye nsiku miandi. (Tala Ayibere 8:10.) O mvovo wau ‘longela’ usongele vo longa ye longang’aka. Ozevo, e diambu diantete diamfunu muna sadis’o wana kinumana vo banungununa e kiwuntu kia vumina Nzambi, i vanga kons’owu kavovele o Yave, longanga ntangwa ke ntangwa una ufwene yo sikila mu kuma Kiandi. Disongele vo longokanga yau o Nkand’a Nzambi e ntangwa zawonso.

17. Amase nki bafwete vava onungununa muna wan’au? Nkia kuma?

¹⁷ Mase mayingi bazeye wo vo ke diambu diakete ko muna sia o mambu muna ntim’a mwana. O Petelo wa ntumwa wavova kwa Akristu akaka vo: “nze nsedia, nutomb’e kimvumina kiamwanda, kina kiakondwa umpuki.” (1 Petelo 2:2) O mvovo wau ‘nutomba’ usonganga vo ndonga ke bena ye nzala ya kingutukila ya madia ma mwanda ko. Nanga dilenda kala yo mfunu wa sia vo amase bavava e mpila balenda wokesela e nzala yayi kuna kwa mwana.

18. Yika ezaka mpila za malongi ma Yesu zina bafwete tanginina amase.

¹⁸ O Yesu waviakanang’e ntima muna sadilanga e yingana. (Maku 13:34; Luka 10:29-37) Olongela e mpila yayi mfunu kikilu kwina ke musungula kuna kwa aleke. Longa e nsiku mia Nkand’a Nzambi muna vova  mana mevangamanga mamfunu, nze i mana mena muna nkanda wau Meu Livro de Histórias Bíblicas. a Yambula mpe vo wana bavovanga. Ubayambula vo babandulanga yau kibeni, yovo batangumunang’o mambu mabwa mena muna Nkand’a Nzambi. O Yesu wasadila mpe e yuvu. (Matai 17:24-27) Tanginina e mpil’andi muna ndongok’aku ye esi nzo. Vana fulu kia vova o nsiku a Nzambi, olenda sadila e yuvu nze i yayi: Ekum’o Yave kasila o nsiku wau? Adieyi dibwa ovo tulemvokele wo? Adieyi dibwa ovo tulembi wo lemvokela? E yuvu nze i yayi isadis’o mwana muna bakula yo zaya vo e nsiku mia Nzambi miamfunu kikilu mina ye miambote.—Nsiku 10:13.

19. Ovo amase basadidi o malongi ma Nkand’a Nzambi muna nkal’au yo wana, nkia nluta miambote betambula?

¹⁹ Muna kalanga vo u mbandu, u nkundi, on’omokenanga yo longa, olenda sadisa o mwan’aku tuka muna kinsedia kiandi kavava e ngwizani a kikundi ya yandi kibeni yo Yave wa Nzambi. E ngwizani yayi isadisa o mwan’aku muna kala se Mukristu akiese. Oyandi okala ye sungididi kia zingila mun’owu wa lukwikilu lwandi kana nkutu muna mpasi ye muna ntonta za akundi a sikola. Unsadisanga kayangalelang’e ngwizani yayi yamfunu.—Ngana 27:11.

20. Nki i longi, aweyi difwete vaninwa?

²⁰ Elongi i disingikanga e ngindu yo ntima. O wana mfunu kikilu bevwanga dio. O Paulu olonganga mase ‘batongononang’o wana muna ndonga yo lusansu lua Mfumu.’ (Efeso 6:4) Amase bafwete longela kuna zola, nze una kevangang’o Yave. (Ayibere 12:4-11) Elongi divaninwanga kuna zola, dilenda vaninwa muna  fil’o muntu kasadila e ngangu zandi. Muna diadi, tulongwanga vo ‘twa w’elongi.’ (Ngana 8:33) Elongi aweyi difwete vaninwa?

21. Nkia nsiku bafwete yindulang’o mase vava belongang’o wana?

²¹ Vena ye mase bebadikanga vo o long’o wana i kubavovesanga y’ezu dia vumisa, kubasemba yovo kubaveza. Kansi, muna diambu diadi o Paulu olukisanga vo: “Amase, ke nufungisa wan’eno makasi ko.” (Efeso 6:4) Dilombwanga kwa Akristu awonso ‘bakal’aka yo lulembamu kw’awonso, balongelang’awana besianga kitantu kuna malembe.’ (2 Timoteo 2:24, 25) Amase m’Akristu, kana una vo bafwete siamanana muna malongi mau, bevavanga yindula o mambu mama vava belongang’o wan’au. Kansi, ezak’e ntangwa, obakulwisa kaka ke kufwananga ko, nanga dilenda vava e tumbu.—Ngana 22:15.

22. Kele vo o mwana tumbu kafwene, adieyi kafwete bakulwiswa?

²² O swaswana kwa wana, elongi diaswaswana mpe kuvavanga. Akaka ‘ke belongokelanga mu mvovo mia nkatu ko.’ Kuna kwa awaya nanga ezak’e ntangwa e tumbu mu kuma kia kolama kilenda kala se luvuluzu lwau. (Ngana 17:10; 23:13, 14; 29:19) Kansi o mwana kafwete zaya ekuma ketumbilwanga. “O lubamba yo lusembo luvana ngangu.” (Ngana 29:15; Yobi 6:24) E tumbu mpe, kina ye nkendelo. “Ikulonga muna [tezo kiafwana, NW]” ukavova o Yave kwa nkangu andi. (Yeremiya 46:28b) O Nkand’a Nzambi ke uyangalelanga tumbu kivaninwanga ku makasi ko yovo ngwand’ambi, ina ilenda visuna yovo lweka o mwana.—Ngana 16:32.

23. O mwana adieyi kafwete zayanga vava ketumbwanga kwa mase?

²³ Muna lukisa o nkangu andi vo okubalonga, o Yave kateka vova vo: “Kumoni wonga ko . . . kadi omono  ngina yaku.” (Yeremiya 46:28a) Diau adimosi, elongi dia mase, kana nkia mpila wete nkutu dikala, ka difwete fil’o mwana mu banza ko vo obembwelo. (Kolosai 3:21) Kansi, o mwana ofwete zayanga vo ovewanga elongi mu kuma kia sia vo amase ‘bena e kintwadi,’ kuna sambu diandi.

24, 25. Mu nkia vonza kiambi bafwete taninw’o wana omu tandu kiaki?

²⁴ Mbuta zayingi beyangalelanga yindula e kileke kiau. Besungamenanga e nzola yo luvuvamu bakalanga lwau ye ziku vo mase mau mekubasansa kana mu nkia mpila mpasi. Amase bezolanga vo o wan’au bakala yo nyindu wau, kansi omu nza yayi yabendomoka ya tandu kiaki se diambu diampasi kikilu, mu sadil’o luvuvamu lwa wana.

²⁵ E vonza kiampwena kiwokelanga muna mvu miami i tá e zumba yo wan’akete. Kuna Malásia, evangu diadi ditomene wokela tezo kia nkumbu nyá  muna mvu kumi. Kuna Alemanha, tezo kia 300.000 ma yingyanangyana bebangikwanga y’evangu dia zumba konso mvu, ye mun’owu wa nsangu, kuna nsi mosi yaku Sul dia Amerika o lutangu lubadikwanga lwa tezo kia 9.000.000 muna konso mvu! Diankenda kikilu vo, ndonga ya wana awaya bebangikwanga kwa esi nzo zau kibeni kwa wantu ana bazeye, yo siang’e vuvu. Kansi, amase nga bafwana kala s’etininu diasikila kikilu kuna kwa wana. Amase aweyi balenda kadila se atanini?

26. O wana nkia mpila zayingi balenda taninwa, o zayi nkia mpila ulenda kubatanina?

²⁶ Oma mevangamanga mesonganga vo o wana aya balembi longwa oma ma kiyakala ye kikento i betoma bangikwanga, o lutaninu lwantete i longa o mwana, kana nkutu wakinu wakete. O zayi ulenda tanina “muna nzil’ambi, muna muntu ovov’oma ma mbendobendo.” (Ngana 2:10-12) Nkia mpila zayi? Zaya e nsiku mia Nkand’a Nzambi, zaya oma mena vo mambote y’oma mambi. Zaya mpe vo vena ye mbuta zivangang’o mambi yo zaya mpe vo o mwana kafwete lemvoka ko kele vo o muntu ovavanga mavangu mambi. (Tala Daniele 1:4, 8; 3:16-18.) Kulongi elongi diadi nkumbu mosi kaka ko. Kuna kwa ulolo wa wana difwete vutukilwanga kaka elongi yavana betoma dio bakula. Vava o wana benungunukang’e ntela, diambote vo o se kazitisang’o mwan’andi ankento, o ngudi mpe kazitisang’o mwan’andi eyakala—muna nungunun’o wana mu zaya oma mansongi. Dialudi vo, o tanina kusundidi o wete muna vonza i ndunga-lung’aku yambote nze ese yovo ngudi.

27, 28. Adieyi i Tuku diampwena dia lusadisu lwa mase muna mpasi za sans’o mwana?

²⁷ Diakieleka vo, o longa o mwana tuka muna kinsedia  kiandi diambu diampasi kikilu, kansi amase aya bevuminanga Nzambi ke benatanga ezitu diadi yau amosi ko. Muna tandu kia Afundisi, muntu mosi wayikilwanga vo Manoa vava kazaya vo okituka s’ese, walomba kwa Yave o luludiku lwa mpila ina kelongel’o mwana. O Yave wavana e mvutu za sambu kiandi.—Afundisi 13:8, 12, 24.

²⁸ Diau adimosi mpe o unu, amase aya bevuminanga Nzambi bena yo wana muna sansa balenda lomba kwa Yave muna sambu. O kala ese yovo ngudi salu kiampasi, kansi vena yo nsendo ampwena. Yakala dimosi yo nkaz’andi Akristu kuna Havaí bavova vo: “Ongeye mvu 12 una miau muna sal’e salu kiaki, ekolo ke kialweke ko e mvu miampasi mia kitoko ye kindumba. Kansi kele vo otomene sia e ngolo muna longa e nsiku mia Nkand’a Nzambi, ikala se ntangwa ya vwa o nsendo a kiese yo luvuvamu vava o wana bebakang’e nzengo za yau kibeni vo bazolele sadila Yave muna ntim’au emvimba.” (Ngana 23:15, 16) Vav’o mwan’aku kebakanga e nzengo zazi, ongeye mpe oyangalala muna vova vo: “O wana s’ekau dia Yave.”